Εκπληκτικό οδοιπορικό σε ελληνικά παρεκκλήσια της Βορείου Ηπείρου από τον Γιάννη Κατσέα.

Τα κείμενα είναι από την σελίδα της Δερβίτσανης Βορείου Ηπείρου και οι φωτογραφίες από τον αγαπημένο φίλο Γιάννη Κατσέα.

Το παρεκκλήσι της Αγίας Άννας – “Παναγιοπούλας”

Στους πρόποδες του Δρϋινικού Όρους, ή αλλιώς του Πλατυβουνίου, σε ακριβή τοποθεσία νοτιοδτικα του Bυζαντινού οικισμού της “Κουκούλιας”, βρίσκεται ένα αξιοπρόσεκτο Παρεκκλήσι αφιερωμένο στην Αγία Άννα, τη μητέρα της Παναγίας. 

Ένα άγνωστο για πολλούς Βυζαντινό τέχνημα, δεσπόζει ακέραιο εντός των λοιπών ερειπίων του παλιού Αρχαιοελληνικού και μετέπειτα Βυζαντινού χωριού μας, ήδη από τις αρχές του 11ου μ. Χ. αιώνα.

Ο συγκεκριμένος Χριστιανικός Ναός αποτέλεσε για πολλά χρόνια – σύμφωνα με μαρτυρίες ντόπιων κατοίκων – τον κεντρικό Ναό αλλά και το οστεοφυλάκιο της εν λόγω πολίχνης. Ο ρυθμός της δόμησής του είναι διαφορετικός από τους γνωστούς Βυζαντινούς, με κατεύθυνση του Ιερού του Βήματος, προς το Νότο. Επίσης παρατηρείται στα άνω της εσώθυράς του ένα μικρό θολωτό με πωρόλιθο και πλίνθο, που μπορεί να συγκριθεί με σχετικά πρωτοβυζαντινά Χριστιανικά μνημεία.

Οι πιθανότητες να έχει οικοδομηθεί πριν το Σχίσμα της ενιαίας Χριστιανικής Εκκλησίας σε Ανατολική (Ορθόδοξη) και Δυτική (Ρωμαιοκαθολική), είναι πολλές.Επίσης στο κτισμένο με πέτρα τέμπλο, παρατηρούνται ίχνη Αγιογραφιών με αναπαραστάσεις των Αποστόλων, σε διαφορετική χρωματική βάση, από τις ήδη γνωστές στον τόπο μας. Επικρατεί κυρίως το ερυθρό χρώμα, το οποίο προσθέτει μια ζωηρή πινελιά στην εμφάνισή τους.

 

Οι διαστάσεις του ναού είναι μόλις 4,5 x 2,9 μέτρα, αλλά η οικοδόμησή του στα όρια του γκρεμού της «Κουκούλιας» προσδίδει στον επισκέπτη μια εντυπωσιακή και δυναμική όψη. Ωστόσο το Παρεκκλήσι μέχρι των ημερών μας διατηρεί μια αινιγματική ιστορία, η οποία με τη σειρά της έχει δημιουργήσει διάφορες υποθέσεις και εικασίες γα το ρόλο τον οποίο διαδραμάτισε στον παρόντα αρχαίο οικισμό. Κάποιοι υποστηρίζουν πως κτίστηκε από σχισματικό Μοναχό, ενώ άλλοι υποθέτουν πως απλά ήταν ένα μικρό Εκκλησάκι του χωριού.

 

Όσον αφορά την ονομασία του, το Παρεκκλήσι συνηθίζεται να ονομάζεται απ’ τους ντόπιους “Παναγιοπούλα”, εξαιτίας της σύγκρισης με παραπλήσιο Παρεκκλήσι της “Ζωοδόχου Πηγής” (Παναγιάς). Πιθανότατα όμως η ονομασία να συσχετίζεται και απ’ την Εκκλησιαστική ιστορία, η οποία αναφέρει πως μητέρα της Παναγίας ήταν η Αγία Άννα.

Κλείνοντας θα πρέπει να συγκρατήσουμε στο μυαλό μας ένα σημαντικό πράγμα: Η «Παναγιοπούλα» αποτελεί ένα παμπάλαιο Βυζαντινό μνημείο για τον τόπο μας και συνάμα η αινιγματική της ιστορία αποτελεί τρανή απόδειξη της διαχρονικής διαβίωσής μας στα χώματα της Ηπείρου. Είναι αξιοσημείωτο πως μόνο στη Δερβιτσάνη υπάρχει Ναός αφιερωμένος στη συγκεκριμένη Αγία και πουθενά αλλού στη Βόρειο Ήπειρο. 

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ 

Θα πρέπει να αναφέρουμε μια σημαντική μαρτυρία η οποία έχει στενή σχέση με το «Εκκλησιαστικό ζήτημα» της περιοχής μας. Ντόπιοι Δερβη(ι)τσιώτες μας διηγήθηκαν πως την περίοδο της βασιλείας Αχμέτ Ζώγκου στην Αλβανία, εκπρόσωποι του Αλβανού βασιλιά έστειλαν καθολικό ιερέα στο χωριό μας για να λειτουργήσει σύμφωνα με το τυπικό της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Σαν πρόφαση για το συγκεκριμένο ενέργημα, αποτέλεσε η παρατήρηση της αρχιτεκτονικής δομής της «Παναγιοπούλας» από κάποιους Ιταλούς. Επειδή ο Ναός δεν έχει διακριτό Βυζαντινό ρυθμό δόμησης, εκείνοι υποστήριξαν πως οι ντόπιοι θα πρέπει να γυρίσουν στην Ρωμαιοκαθολική τους παράδοση. 

Απορρίπτοντας έτσι κάθε είδος άλλης Ορθόδοξης παράδοσης η οποία μπορεί να αναφέρεται στο χωριό μας, έστειλαν ρωμαιοκαθολικό ιερέα με άμαξα από την περιοχή της Κορυτσάς για να λειτουργήσει στον κεντρικό Ιερό Ναό της Δερβη(ι)τάνης. Το συγκεκριμένο εγχείρημά τους, αποφεύχθηκε από την παρέμβαση του τότε δημογέροντα, αλλά και του Ιερέα Ευάγγελου Κρασσά. Οι δύο αυτοί φύλακες των ηθών και των παραδόσεών μας, δε δίστασαν να ειδοποιήσουν όλους τους κατοίκους του χωριού ώστε να μη παρευρεθούν σε μία “λειτουργία” αποκομμένη απ’ τις ρίζες τους. Έτσι λοιπόν σ’ αυτούς του ανθρώπους οφείλουμε σεβασμό και ευχαριστίες, γιατί αψηφώντας κάθε κίνδυνο ενήργησαν προς το συμφέρον όλων.

ΘΕΡΜΗ ΠΑΡΑΚΛΗΣΗ 

Κάνοντας θερμή παράκληση προς όλους τους νέους και όχι μόνο, οι οποίοι επισκέπτονται την “Παναγιοπούλα”, ήδη από τις αρχές του 1900, έχει επικρατήσει μία "παράδοση" η οποία θέλει τους επισκέπτες να γράφουν ή να χαράζουν στο εσωτερικό του Ναού τα ονόματά τους. Κυρίως οι ξενιτεμένοι όταν έρχονταν απ’ το εξωτερικό, το έπρατταν σαν ευλογία. Ωστόσο κατά τη διάρκεια της κομμουνιστικής περιόδου, το συγκεκριμένο εγχείρημα έχει λάβει διαστάσεις βεβήλωσης. Όπως φανερώνει μία απ’ της παραπάνω φωτογραφίες, έχει γίνει μεγάλη ζημιά στις σπάνιες τοιχογραφίες, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να επανέλθουν στην προγενέστερη κατάστασή τους. Γι αυτό το λόγο ας είμαστε προσεκτικοί. Εναλλακτικά προτείνουμε να γράφετε τα ονόματα που επιθυμείτε σε μία πέτρινη πλάκα και να την τοποθετείτε έξω απ’ το παρεκκλήσι (πράγμα που πολλοι πράττουν).
Ευχαριστούμε για την κατανόηση!


*ΣΤΟ ΔΑΠΕΔΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΥΠΗΡΧΕ ΜΙΑ ΚΑΤΑΠΑΚΤΗ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΤΟΠΟΘΕΤΟΥΝΤΑΝ ΤΑ ΟΣΤΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΚΑΝΑΝ ΕΚΤΑΦΗ ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ.

Το παρεκκλήσι της “Ζωοδόχου Πηγής”στη Δερβιτσάνη

Το παρεκκλήσι της «Ζωοδόχου Πηγής» ή για τους ντόπιους της «Παναγιάς» βρίσκεται στη μέση των ερειπίων κτισμάτων της «Κουκούλιας» απέναντι απ’ την Ιερά Μονή «Ασωμάτων» (Μοναστήρι).


Ο συγκεκριμένος ναός είναι σταυροειδούς ρυθμού με τρούλο. Όπως μαρτυρεί η τοπική μας παράδοση, ο συγκεκριμενος Ναός ανακαινίστηκε αρκετές φορές μέχρις ότου να φθάσουμε στο τελικό στάδιο της σημερινής παρουσίας του.








Το Τέμπλο που υπήρχε σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων (δυστυχώς δεν υπάρχουν γραπτές αναφορές), ήταν ξυλόγλυπτο, ενώ οι τοιχογραφίες του μέχρι των ημερών μας είναι λίγες. Και αυτό διότι με το πέρασμα των διαφόρων εποχών, κυρίως της κομμουνιστικής περιόδου όπου έγιναν ανεπανόρθωτες ζημιές, αλλά και από την καταστρεπτική μανία μισαλλόδοξων, πολλές τοιχογραφίες Αγίων έχουν υποστεί τεράστιες αλλοιώσεις. Σύμφωνα με τις επιγραφές των τοιχογραφιών, οι Αγιογραφίες δημιουργήθηκαν σταδιακά κατόπιν δωρεάς Δερβιτσιωτών αλλά και άλλων Δεροπολιτών.


Εντός του Αγίου Βήματος του ναού και συγκεκριμένα απέναντι απ’ την Αγία Τράπεζα, είναι αγιογραφημένη η Παναγία ως «Πλατυτέρα των ουρανών». Ο πρόναος είναι υπερυψωμένος σε σχέση με το καθολικό του και χρησιμοποιείται ως χώρος οπού μπορούν οι προσκυνητές να ανάψουν το κερί τους.


Βγαίνοντας προς το εξωτερικού του παρεκκλησιού, κοντά στον προαύλιο χώρο είναι φυτεμένες δύο βελανιδιές (δρυς), μπροστά εκ των οποίων βρίσκεται το χοροστάσι.


Η χωροταξική θέση της «Παναγιάς» επιτρέπει στον επισκέπτη να αντικρίζει ένα όμορφο και λιτό πανοραμικό πλάνο της Δερβιτσάνης. Επίσης απ’ τα πολύ παλιά χρόνια έχει καθιερωθεί να γίνεται μεγάλο γλέντι στην «Παναγιά», την Παρασκευή της Διακαινησίμου, ημέρα κατά την οποία εορτάζει ο Ναός.

Αξίζει να σημειωθεί πως στα τέλη της δεκαετία του 1980, μετά από πενήντα χρόνια αθεϊας και καταβαράθρωσης κάθε Ιερής παράδοσης, ο πατήρ Μιχαήλ Ντάκος, ο τελευταίος ντόπιος Ιερέας του χωριού, τέλεσε για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια απαγόρευσης, στην «Παναγιά» την ακολουθία του Όρθρου στις 12 Δεκεμβρίου, ημέρα εορτής του Αγίου Σπυρίδωνα.