Ένα πρωτοποριακό και αποκαλυπτικό βιβλίο… Διαστημικές Πληροφορίες

Ένα πολύ ιδιαίτερο βιβλίο μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ι. Σιδέρης και ασχολείται με τρία πράγματα για τα οποία η ελληνική βιβλιογραφία είναι πενιχρή: τις πληροφορίες, το Διάστημα και την λήψη αποφάσεων. Η ανάλυσή του βασίζεται σε εκτεταμένο εμπειρικό υλικό που υπάρχει από την μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη των ημερών μας, των ΗΠΑ, που εξετάζεται κριτικά υπό το πρίσμα των γνώσεων και εμπειριών του συγγραφέα, κ. Αλέξανδρου Κολοβού, Καθηγητή της Σχολής Ικάρων και Ταξίαρχου ε.α. της Πολεμικής Αεροπορίας, πρώην προϊσταμένου του Εθνικού Κέντρου Διαστημικών Εφαρμογών του ΥΠΕΘΑ.

Από τον πρόλογο του «Αποφάσεις από το Διάστημα: Πληροφορίες και Δορυφορική Τεχνολογία», τίθεται το πλαίσιο του περιεχομένου του. Είναι οι πληροφορίες, ένας μη υλικός παράγων, όπως η στρατηγική, που σε αντίθεση με τις απτές υλικές ικανότητες, παρέχουν στη μία πλευρά αποφασιστικό πλεονέκτημα έναντι της άλλης. Ο ρόλος τους, υπό την «διαστημική διάσταση της κατασκοπείας», εξετάζεται σε τρεις περιπτώσεις της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής: της ανάπτυξης του πυρηνικού προγράμματος της Σοβιετικής Ένωσης, του Ιράκ & της Βόρειας Κορέας.

Τα δορυφορικά μέσα είναι ίσως τα μόνα που μπορούν να δίνουν απρόσκοπτα και άτρωτα πληροφορίες από τέτοια μακρινά και μυστικά καθεστώτα. Η κατάρριψη των αεροσκαφών συλλογής πληροφοριών U-2 στη Σοβιετική Ένωση το 1960 και EC-121M στην Βόρεια Κορέα το 1969 είναι απτές αποδείξεις αυτού.

Από την αρχή λοιπόν ξεκαθαρίζεται ότι το βιβλίο ασχολείται με την μελέτη των Πληροφοριών, το αντικείμενο δηλαδή των Σπουδών Πληροφόρησης (Intelligence Studies), ενός τμήματος των Στρατηγικών Σπουδών που αποτελούν παρακλάδι των Διεθνών σχέσεων. Όπως παρατηρεί ο αρμοδιότερος ίσως όλων, ο Καθηγητής Στρατηγικής κ. Θ. Πλατιάς (και συμφωνεί και ο υπογράφων που έχει προσωπική αντίληψη του ελλείμματος), στη χώρα μας ακόμη δεν έχει δοθεί η βαρύτητα που θα έπρεπε στην ενασχόληση με τα ζητήματα των πληροφοριών. Το βιβλίο φιλοδοξεί να καλύψει αυτό το κενό.

Ένας από τους λόγους που δεν γίνεται ιδιαίτερη συζήτηση για τα ζητήματα αυτά είναι και λόγω της μυστικότητας που περιβάλλει τις Υπηρεσίες Πληροφοριών. Ίσως η μόνη χώρα στην οποία γίνεται εκτεταμένος διάλογος είναι οι ΗΠΑ. Ομολογουμένως και εκεί η ευρεία συζήτηση ξεκίνησε κυρίως μετά την αποτυχία πρόβλεψης του τρομοκρατικού κτυπήματος της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στους δίδυμους πύργους της Νέας Υόρκης. Με την εστίαση σε αυτή την αποτυχία αποδεικνύεται πόσο σωστή ήταν η ρήση του Kennedy το 1962 ότι «Οι επιτυχίες των Υπηρεσιών Πληροφοριών αποσιωπούνται, ενώ οι αποτυχίες διακηρύσσονται».

Το παράδειγμα της 11ης Σεπτεμβρίου χρησιμοποιείται ως εξαιρετικό παράδειγμα για να γίνει φανερό στο ευρύ κοινό, οι αντιλήψεις «του εαυτού και του άλλου», των αμερικανικών Υπηρεσιών Πληροφοριών από τη μια πλευρά και πως αυτές αντιμετωπίστηκαν από την άλλη, εκείνου του πελάτη, του λήπτη αποφάσεων Αμερικανού Προέδρου, για να γίνουν φανερές οι λεπτές αποχρώσεις στην αντίληψη των δύο πλευρών αλλά και οι διαφορετικές εκδοχές από τους ίδιους τους δρώντες.

Το βιβλίο παρουσιάζει εκτίμηση των Υπηρεσιών Πληροφοριών, που περιλήφθηκε στο Ημερήσιο Δελτίο του Προέδρου της 6ης Αυγούστου 2001, δηλαδή 36 ημέρες πριν από το τρομοκρατικό κτύπημα. Η ενημέρωση του Προέδρου George W. Bush είχε επικεφαλίδα «Ο Bin Laden αποφασισμένος να χτυπήσει στις ΗΠΑ». Αν και είχαν προϋπάρξει άλλα 36 ημερήσια Δελτία πληροφοριών που αφορούσαν στον Bin Laden, αυτό ήταν το πρώτο που αναφερόταν η πιθανότητα αεροπειρατείας και το να γίνει τρομοκρατική επίθεση στις ΗΠΑ.

Μετά την επίθεση και προσπαθώντας να αντιμετωπίσει την έντονη κριτική ο Πρόεδρος Bush δήλωσε: «Είμαι ικανοποιημένος που δεν έχω δει καμία πληροφόρηση που να υποδεικνύει ότι πρόκειται να υπάρξει επίθεση στην Αμερική – αναφέροντας χρόνο και τόπο της επίθεσης. Έλεγε ότι ο Bin Laden είχε σχέδια για την Αμερική, το ήξερα αυτό. Αυτό που ήθελα να μάθω ήταν: υπάρχει κάτι συγκεκριμένο που θα γίνει στην Αμερική και θα έπρεπε να αντιδράσουμε;».

Το βιβλίο αναλύει πολλαπλές πτυχές γύρω από αυτούς τους δύο πόλους: Τις Υπηρεσίες Πληροφοριών και τους Αμερικανούς Προέδρους. Στις πρώτες αναλώνεται περίπου το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου. Εστίαση δίνεται στις προτεραιότητες συλλογής, στην ανάλυση των δεδομένων και στα παραγόμενα προϊόντα, τα τακτικά (όπως το Ημερήσιο Δελτίο του Προέδρου) και στα στρατηγικά, (όπως οι μακροπρόθεσμες εκτιμήσεις πληροφοριών). Και στα δύο, η παρουσία των δορυφορικών προϊόντων είναι καταλυτική.

Ως νούμερο ένα προαπαίτηση αναδεικνύεται το θέμα των προτεραιοτήτων. Διευκρινίζεται ότι δεν είναι εφικτή η παγκόσμια παρακολούθηση και για τον λόγο αυτό δεν μπορούν όλοι, να ξέρουν τα πάντα καλά, για όλη την υφήλιο. Με την εστίαση στις προτεραιότητες εξηγούνται αστοχίες όπως η πρόβλεψη του πρώτου πολέμου στο Ιράκ ή η ελλιπής παρακολούθηση της Βόρειας Κορέας.

Για τον λόγο αυτό οι Υπηρεσίες Πληροφοριών πρωτοστάτησαν στην πρόσφατη αλλαγή των προτεραιοτήτων των ΗΠΑ, αφού η προσοχή ξαναγυρίζει στις μεγάλες γεωπολιτικές αντιπάλους Ρωσία και Κίνα, ενώ η εστίαση στην τρομοκρατία φθίνει και περνά σε χαμηλότερη θέση. Η Κοινότητα των Πληροφοριών διέγνωσε ότι η εστίαση στην τρομοκρατία τις είχε οδηγήσει να χάσουν γεγονότα μεγάλης γεωπολιτικής σημασίας, από πλευράς της Ρωσίας τουλάχιστον, όπως ο πόλεμος στην Κριμαία, η παρέμβασή της στον πόλεμο στη Συρία.

Ως ένα από τα λοιπά προβλήματα της ανάλυσης είναι η έλλειψη σαφήνειας και ακρίβειας για να αποφευχθεί η σύγχυση για το νόημα των εκτιμήσεων πληροφοριών. Περιγράφεται η αντίδραση της Κοινότητας Πληροφοριών όταν έγινε από τον Καθηγητή Ιστορίας του Yale, Sherman Kent, που μεταπήδησε στη CIA, η πρώτη προσπάθεια εισαγωγής της μεθοδολογικής προσέγγισης των εκτιμήσεων βάσει πιθανοτήτων.

Κάποιος προϊστάμενός του παρατήρησε. «Δεν μου αρέσει αυτό που βλέπω στα πρόσφατα έγγραφά μας. Ένα 2-προς-1 πιθανότητα εδώ, 50-50 πιθανότητες σε άλλο. Μας μετατρέπετε στο μεγαλύτερο κατάστημα στοιχημάτων στην πόλη». Η απάντηση του Kent ήταν: «Θα προτιμούσα να είμαι ένας τζογαδόρος από έναν ποιητή». Όπως παρατηρείται, ο σκοπός της δουλειάς τους δεν είναι η παραγωγή λογοτεχνίας, αλλά η παραγωγή αποτελεσμάτων.

Το βιβλίο αναδεικνύει την ανάγκη συνεργασίας της Κοινότητας των Πληροφοριών με την αντίστοιχη των Ακαδημαϊκών, όπως ήδη γίνεται στις ΗΠΑ, για να δοθεί έμφαση στα θέματα σαφήνειας και ακρίβειας και στην στρατηγική εικόνα και όχι μόνο στην άμεση, καθημερινή δημοσιογραφική.

Σύμφωνα με τον Kent, οι Υπηρεσίες Πληροφοριών πρέπει να μοιάζουν με μια μεγάλη πανεπιστημιακή σχολή και να εργάζονται με τις προθεσμίες μιας καθημερινής εφημερίδας. Όμως από το εμπειρικό υλικό προκύπτουν περιπτώσεις που οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών έχασαν την ικανότητά τους να επηρεάσουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, σαν να «έχασαν τη φωνή τους ή επειδή δεν μίλησαν καθαρά ή επειδή δεν έδιναν άλλες εναλλακτικές».

Ως προς τις σχέσεις των Προέδρων με την πληροφόρηση, το βιβλίο αναφέρεται στις κάκιστες σχέσεις του Προέδρου Trump με τις Υπηρεσίες Πληροφοριών του (που οδήγησαν στην πρόσφατη απομάκρυνση του επικεφαλής των Dan Coats) λόγω της πεποίθησης των δευτέρων ότι η Ρωσία είχε εμπλακεί στις αμερικανικές εκλογές του 2016.

Καταγράφει την παρατήρηση ότι «η πολιτική τύχη ενός προέδρου έχει κατά καιρούς επηρεαστεί από την κακή χρήση των Υπηρεσιών Πληροφοριών», κάτι που ήδη βλέπουμε να εξελίσσεται στις ΗΠΑ μετά την καταγγελία υπαλλήλου της CIA σε βάρος του Προέδρου για άσκηση ανάρμοστων πιέσεων στην Ουκρανική Ηγεσία προς ίδιον πολιτικό του όφελος. Δεν είχαν όμως όλοι οι Πρόεδροι την ίδια κακή σχέση και αναφέρονται πολλά παραδείγματα. Δύο από αυτά που κέντρισαν το ενδιαφέρον μας και που σχετίζονται με την «δορυφορική κατασκοπεία» ήσαν:

– Η εγκατάλειψη του Προέδρου Gorbachev από τον Πρόεδρο Bush κατά τη διάρκεια της απόπειρας πραξικοπήματος στη Μόσχα τον Αύγουστο 1991 και η υποστήριξη του αντιπάλου του Boris Yeltsin, παρά την προσωπική φιλία των δύο πρώτων. Η στροφή έγινε όταν μέσω αμερικανικών δορυφορικών υποκλοπών έγινε φανερή η απροθυμία ανταπόκρισης των σοβιετικών στρατιωτικών μονάδων στις προσκλήσεις των αρχηγών του πραξικοπήματος και η προτίμησή τους στο πρόσωπο του Yeltsin. Ο Bush ενημέρωσε τον Yeltsin, ο οποίος έτσι ξεπέρασε την διστακτικότητά του και κατήγγειλε το πραξικόπημα αποκτώντας έτσι τον χαρακτηρισμό του ήρωα, κάτι που του επέτρεψε αργότερα να πάρει την εξουσία.

– Η αιφνιδιαστική πολιτική ομαλοποίησης των σχέσεων ΗΠΑ – Κίνας στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Ήταν τα δορυφορικά προϊόντα (φωτογραφίες και κείμενα από υποκλοπές από την Σοβιετική Ένωση), που παραδόθηκαν από τον Henry Kissinger, προπομπό της επίσκεψης του Nixon στην Κίνα το 1972 υπό την ιδιότητά του ως Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Προέδρου στην μυστική συνάντησή του με τον Κινέζο πρωθυπουργό Zhou Enlai, που απεδείκνυαν την σοβιετική απειλή για την Κίνα.

Η πολιτική αυτή άνοιξε μια νέα εποχή στις σινοαμερικανικές σχέσεις. Το 1980 μάλιστα, ο Πρόεδρος Carter επέλεξε να συνεργαστεί με την Κίνα και έτσι εγκατέστησαν δορυφορικό σταθμό υποκλοπών στην περιοχή Xinjiang κοντά στα σοβιετικά σύνορα για την καταγραφή πυραυλικών δοκιμών με μεικτό προσωπικό! 

Το ποιοτικό αυτό βιβλίο εξηγεί ένα θέμα που είναι τόσο σημερινό, όσο και οι σημερινές επικεφαλίδες: με ποιον τρόπο η ομαλή διασύνδεση των μερών του συνεχούς «πληροφόρηση-ανάλυση-απόφαση» μπορεί να έχει θετική συμβολή στη σχέση μεταξύ ανταγωνιστών ή κρατών που βρίσκονται σε αντιπαράθεση, μετριάζοντας το «δίλημμα ασφάλειας», προλαμβάνοντας μάταιους εξοπλισμούς και συνεισφέροντας στην επαλήθευση συμφωνιών αφοπλισμού. 

Από την προσωπική μας εμπειρία πολλών χρόνων συμφωνούμε με την ανάγκη διεξοδικής μελέτης των πληροφοριών και της σχέσης τους με την λήψη αποφάσεων, που δυστυχώς στην χώρα μας δεν έχουν μελετηθεί διεξοδικά, ούτε τους έχει από δοθεί ιδιαίτερη προσοχή, η οποία συνήθως επικεντρώνεται στους υλικούς κυρίως παράγοντες π.χ. στους εξοπλισμούς.

Ως εκ τούτου κρίνουμε την ανάγνωσή του ως απαραίτητη, όχι μόνο σε όσους ασχολούνται με θέματα στρατηγικής θεωρίας, διεθνών σχέσεων, σπουδών πληροφόρησης, ασφάλειας & άμυνας, διαστημικής τεχνολογίας, εξωτερικής πολιτικής και λήψης αποφάσεων, αλλά και σε οποιονδήποτε άλλο ενδιαφερόμενο ασχολείται με θέματα εθνικής και διεθνούς ασφάλειας. 

πηγή