Οι αγώνες των Ελλήνων της Κύπρου για την ελευθερία της Ελλάδας.

Γράφει ο Αντώνης Αντωνάς

Συμμετοχή των Κυπρίων στην Επανάσταση του 1821. 

Ενδεικτικά και αντιπροσωπευτικά….

Κολοκοτρώνης: «Ο πρώτος νεκρός στην κατάληψη της Τριπολιτσάς ήταν ο Κύπριος. Είχαμε ακόμη νεκρούς Κύπριους, στο Μεσολόγγι… παντού, σε όλα τα πεδία των μαχών. Μάλιστα στη μάχη της Αθήνας το 1827, είχαν πέσει νεκροί πάνω από 130 Κύπριοι». 

Η φάλαγγα των Κυπρίων πολέμησε ηρωικά σε όλες τις μάχες και είναι χαρακτηριστική η ρήση του Στρατηγού Χατζηπέτρου για τα παράσημα που φορούσε «Μου τα ’δωκε ο ηρωισμός και η παλληκαριά των Κυπρίων φαλαγγιτών». 

Με επί κεφαλής τον Λευκωσιάτη Φιλικό Ιωάννη Καρατζά, εκατοντάδες Κύπριοι εθελοντικά (Ιερός Λόχος) με απαράμιλλο ηρωισμό πολέμησαν δίπλα στους Έλληνες αδελφούς, κατά των Τούρκων κατακτητών. Το λάβαρα των Κυπρίων, ένα άσπρο πανί με γαλάζιο σταυρό στη μέση, έγραφε «Σημαία Ελληνική Πατρίς Κύπρου». Η ιστορική σημαία βρίσκεται σήμερα στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο των Αθηνών. 

Στο Μεσολόγγι, ειδικό σώμα Ελλήνων Κυπρίων πολέμησε ηρωικά στη δεύτερη μάχη και πολλοί Κύπριοι έπεσαν μαχόμενοι. 

Εκατοντάδες ονόματα Ελλήνων Κυπρίων που ένδοξα πολέμησαν, δίπλα στους ΄Ελληνες αδελφούς τους το 1821 …

Ιωάννης Φραγκούδης, γιος προξένου που έλαβε μέρος σε πολλές ναυμαχίες, 
Γιώργος Μάρκου Κυπραίος έπεσε μαχόμενος στην μάχη της Καρυστίας. Ο αδελφός του Αδάμ πληγώθηκε σε μάχη στην Ναύπακτο, καπετάν Γιάννης Κυπριώτης με το καράβι του συμμετείχε στην προμήθεια εφοδίων στο Μεσολόγγι. Πολέμησε και κατά του Δράμαλη. Γεώργιος Φιλίππου, πρωτοπαλλήκαρο του Καραισκάκη.
Αγγελής Μιχαήλ Κυπραίος. Ο Πετρόμπεης τον χαρακτήρισε…. ο ανδρειώτερος και γενναιότερος. Ο Γιώργος Οικονομίδης, Κύπριος αξιωματικός υπό τις διαταγές Αλέξανδρου ψηλάντη και Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Θεόδωρος Λαπαθιώτης, μετά την σφαγή της οικογέρειας του, διαφεύγει στην Ελλάδα και λαμβάνει μέρος σε ηρωικές μάχες. Μετά γίνεται υπασπιστής του βασιλιά ΄Οθωνα.

Ο Αρχιμανδρίτης Θεόφιλος Θησεύς, αρχηγός Κυπρίων εθελοντών, μαζί με τον αδελφό του Αρχιστράτηγο Νικόλαο, διακρίθηκαν σε σκληρές νικηφόρες μάχες κατά των Τούρκων με υψηλό τίμημα από νεκρούς Κύπριους. Ο Κολοκοτρώνης λέει για τον Νικόλαο: «Ο Νικόλαος, ένας εκ των προθύμων και ειλικρινών συναγωνιστών κατά τον υπέρ ανεξαρτησίας αγώνα». Το 1822 ο Νικόλαος διακρίθηκε στις μάχες της Δράμας και αλλού. Όπου τον χρειαζόταν η πατρίδα. Ο Νικόλαος ήταν ανιδιοτελής αγωνιστής και ποτέ δεν ανακατεύθηκε στις διχόνοιες μας. Το σώμα των εθελοντών Κυπρίων που ηγείτο το αυτοσυντηρούσε από χρήματα εράνων που γίνονταν στην Κύπρο.

Η Κύπρος παρά τις σφαγές, τους απαγχονισμούς, τις βιαιοπραγίες κατά του άοπλου πληθυσμού, με υψηλό φρόνημα συνέχισε ακατάπαυστα να ενισχύει τον αγώνα τον Ελλήνων το 1821 και σε οικονομική βοήθεια και με εκατοντάδες εθελοντές Κυπρίους, που συμμετείχαν ηρωικά σε όλες τις μάχες των Ελλήνων επαναστατών. 

Ένα από τα πρωτοπαλίκαρα του Στρατηγού Μακρυγιάννη ήταν ο Κύπριος Μιχαήλ Κυπραίος, ο οποίος βρισκόταν πάντα στην πρώτη γραμμή, δίπλα στον Στρατηγό. Με τις ηρωικές ενέργειες του, έσωσε τους 1189 πολιορκημένους του Νεοκάστρου, όταν εθελοντικά πέρασε κολυμπώντας τις τουρκικές γραμμές και πήγε σε αγγλική φρεγάτα για να ζητήσει βοήθεια. Ο αγωνιστής αυτός πληγώθηκε βαριά το 1825 στη μάχη των Μύλων του Άργους. Παρά τον βαρύ τραυματισμό του, πολέμησε μέχρι το τέλος της μάχης. Γράφει ο Μακρυγιάννης τότε «Εκεί που ριχτήκαμε με το γιουρούσι μου επληγώθη βαρέως και ύστερα πέθανε ο καλός και γενναίος Κυπραίος».

Στις 19 Ιουνίου του 1821, ο Ναύαρχος Κανάρης, φτάνει μυστικά στη Λάπηθο, στην περιοχή Ασπρόβρυση της Κύπρου και φορτώνει τα καράβια του με τρόφιμα και πολεμοφόδια καθώς και εθελοντές Κύπριους. Ο Κανάρης, όπως λέγεται, συναντήθηκε και με τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό στην κρύπτη, είτε του Παγκύπριου Γυμνασίου, είτε της Αρχιεπισκοπής και έλαβε την ευλογία του και χρήματα για την επανάσταση.

Τούτος κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του φιλοξενήθηκε στο σπίτι του Μυλωνά Πασπαλά στην Αγία Παρασκευή, όπου έκανε μυστικές συναντήσεις με την ιεραρχία και τους προύχοντες της περιοχής. Οι Λαπηθιώτες βοήθησαν με αυτοθυσία τον Ναύαρχο, παραδίδοντας τρόφιμα, χρήματα, τα περίφημα λαπηθιώτικα μαχαίρια και χατζάρες αλλά και έμψυχο υλικό, νέα παλληκάρια που μετάφερε ο Κανάρης στην Ελλάδα και πολέμησαν ηρωικά μαζί του. Οι Τούρκοι που πληροφορήθηκαν αργότερα την έλευση του Κανάρη, καρατόμησαν τον Λαπηθιώτη προύχοντα Χατζηλία μαζί με άλλους Λαπηθιώτες λαϊκούς και ιερείς, ειδικά από την Μονή της Αχειροποιήτου. 

Το μέρος όπου αποβιβάστηκε ο πυρπολητής Κανάρης, ονομάσθηκε Ακτή Κανάρη, όπου οι Λαπηθιώτες θα έστηναν προτομή του Κανάρη το 74, αλλά δυστυχώς η βάρβαρη τουρκική εισβολή ανέτρεψε την απόφαση αυτή.

Εθελοντές Κύπριοι συμμετέχουν και εις την Ιόνιο φάλαγγα που συστάθηκε το 1826 στο Ναύπλιο υπό τον Στρατηγό Νικήτα, ο οποίος εξήρε τον ηρωισμό τους. 

Τρεις Κύπριοι αδελφοί κατατάχθηκαν εθελοντικά και υπήρξαν πρωτεργάτες του αγώνα. Ήταν οι αδελφοί Θησέα: Νικόλας, Θεόφιλος, Κυπριανός. 

Ο Θεόφιλος, Αρχιμανδρίτης με τη δράση του στην Τριπολιτσά, στο Μεσολόγγι και αλλού, πρόσφερε στην πατρίδα το χέρι του, κερδίζοντας τον θαυμασμό και εκτίμηση της ελληνικής ηγεσίας. Ο Θεόφιλος έφτασε στο βαθμό του Αρχιστράτηγου των επαναστατών. Αλλά και οι δύο άλλοι αδελφοί, πρόσφεραν με τον ίδιο τρόπο με τη συμμετοχή τους σε πολλές μάχες. 

Πιο πάνω αναφέρθηκαν ενδεικτικά και περιληπτικά, ελάχιστα ιστορικά γεγονότα, τα οποία δεν χρήζουν ανάλυσης, αφού τόνοι από μελάνι και αίμα έγραψαν την ιστορία, την ηρωική ιστορία των Κυπρίων. «Όταν οι Κύπριοι αποφάσιζαν να διαβούν τον *Ρουβικώνα, ο κύβος ερίφθη και βάδιζαν προς την αθανασία και για την πατρίδα τους και για το Έθνος.» 

*Ρουβικώνας, ποταμός στην Άνω Βόρεια Ιταλία, που χυνόταν στην Αδριατική. Ο νόμος απαγόρευε στους Ρωμαίους Στρατηγούς να τον διαβούν για αποφυγή πραξικοπήματος ή εμφυλίου πολέμου. Η φράση «διέβην τον Ρουβικώνα» αναφέρεται σε ανθρώπους που εν γνώσει τους λαμβάνουν ριψοκίνδυνες αποφάσεις χωρίς επιστροφή.  

Γράφει ο Μακρυγιάννης….

«Ο πρώτος νεκρός στην κατάληψη της Τριπολιτσάς ήταν Κυπραίος. Σε όλα τα πεδία είχαμε πολλούς νεκρούς ηρωικούς Κυπραίους. Στη μάχη της Αθήνας το 1827 είχαν πέσει νεκροί άνω των 130… Εκεί που ριχτήκαμε με το γιουρούσι μου, μου επληγώθη βαρέως και ύστερα απέθανε ο καλός και γενναίος Κυπραίος…» 

Ο Κολοκοτρώνης λέει για τον Κύπριο Νικόλα Θησέα… « Ο Νικόλαος ένας εκ των προθύμων και ειλικρινών συναγωνιστών…διακρίθηκε σε όλες τις μάχες…» κ.ά.π. 

Γράφει ο Υψηλάντης στον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό: « Μακαριώτατε και φιλογενέστατε Δέσποτα. Ο φιλογενέστατος κύριος Δημήτριος Ίπατρος με εβεβαίωσε περί της γενναίας συνεισφοράς σας….»

Επί πλέον μερικά ενδεικτικά ονόματα Ελλήνων Κυπρίων ηρώων που συμμετείχαν στην Επανάσταση 1821. 

Χριστόδουλος Δημητρίου Κυπραίος. Πολέμησε από την αρχή της Επανάστασης. Πληγώθηκε στη μάχη του Άργους. Παρασημοφορήθηκε με αριστείο.

Γεώργιος Κυπραίος Καλατζής Υπαξιωματικός. Πολέμησε από την αρχή της Επανάστασης. Πήρε μέρος στις μάχες Τρίπολης, Αθηνών, Ναυπάκτου, Χίου, για έξη μήνες μέχρι και την καταστροφή της. Κάτοχος τιμητικών βεβαιώσεων οπλαρχηγών.

Αδάμ Μάρκου Κύπριος. Υπηρέτησε από το 1822 μέχρι τέλος. Έλαβε μέρος στην περίφημη μάχη στα Δερβενάκια όπου ανδραγάθησε. Στη Ναύπακτο πληγώθηκε.

Γεώργιος Μάρκου Κυπραίος. Αδελφός του Αδάμ. Υπηρέτησε από την αρχή του Αγώνα. Έλαβε μέρος στη μάχη της Καρυστίας. Μετέχοντας στη εκστρατεία του Φαβιέρου, έπεσε ηρωικά μαχόμενος.

Κωνσταντίνος Κυπριώτης. Αναφέρεται και ως Ψαριανός. Υπηρέτησε στο πυρπολικό του Κανάρη. Σκοτώθηκε σε ναυμαχία.

Γεώργιος Κυπριώτης. Γιος του Κωνσταντίνου. Υπηρέτησε στα πυρπολικά. Σκοτώθηκε σε ναυμαχία.

Παντελής Γεωργίου Ορφανός. Αξιωματικός. Πολέμησε μαζί με Νικηταρά, τον Χατζηχρίστου κ.ά. Έλαβε μέρος στις μάχες Μεσολογγίου, Κρήτης, Δερβενακίων κ.α.

Σταύρος Αντωνίου Κύπριος. Έλαβε μέρος σε όλες τις σημαντικές μάχες. Έλαβε παράσημο ανδρείας από Βασιλιά Όθωνα. 

Παύλος Ιωάννου Τουφεξής. Υπαξιωματικός. Έλαβε μέρος στις μάχες Στερεάς, Αθηνών, Δερβενακίων. Τιμητικά διπλώματα έλαβε από Μακρυγιάννη και άλλους οπλαρχηγούς.

Αντώνιος Θωμά Ρούσος. ΄Ελαβε μέρος σε όλες τις σημαντικές μάχες. Έλαβε αριστείο ανδρείας από Όθωνα.

Χαράλαμπος Μάλης. Ένας από τους εμπνευστές για έναρξη επανάστασης στη Κύπρο. Έλαβε Αριστείο ανδρείας.

Αγγελής Μιχαήλ Κυπραίος. Υπηρέτησε ως λοχίας και πήρε μέρος σε πολλές μάχες υπό τον Υψηλάντη, Κίτσο, Τζαβέλλα, Μακρυγιάννη, τον Γιώργη τον Κύπριο. Πληγωμένος συνελήφθη από Ιμπραήμ επί εννέα μήνες, φρικτών βασανιστηρίων. Δραπέτευσε και προήχθη στο βαθμό αξιωματικού. Έλαβε Αριστείο ανδρείας.

Ιωάννου Γεωργίου Κύπριος. Έλαβε μέρος σε όλες τις σημαντικές μάχες. Προβιβάστηκε στο βαθμό του Υποχιλίαρχου. Τιμητικά διπλώματα από το Γενναίο Κολοκοτρώνη και τον καπετάν Αποστόλη.

Ιωάννης Κύπριος. Εντάχθηκε στον αγώνα από την αρχή. Υπόδειγμα ηρωισμου. Κατέλαβε Τουρκοαιγυπτιακό πλοίο όπου εργαζόταν και το ωδήγησε στην Ύδρα. Πήρε μέρος στη μάχη κατά του Δράμαλη. Στη θάλασσα κατατρόπωνε του Τούρκους με το καράβι που κατέλαβε.

Αντώνιος Ιακώβου Λοίζος. Από την αρχή έλαβε μέρος στην επανάσταση σε ηλικία 20 χρονών. Υπηρέτησε υπό τον Φαβιέρο. Πληγώθηκε στην πολιορκία της Ακρόπολις. Ήταν πατέρας του Σώζου Αντωνίου, που πολέμησε στη Κρήτη το 1866 και παππούς του ηρωικού δημάρχου Λεμεσού Χριστόδουλου Σώζου που έπεσε ηρωικά μαχόμενος στους Βαλκανικού πολέμους, στο Μπιζάνι στις 6/10/1912.

Καπετάν Γιώργης Κύπριος. Ένας από τους πιο γνωστούς θρυλικούς καπετάνιους της επανάστασης. Πήρε μέρος στις περισσότερες ηρωικές μάχες. Ανέβηκε μέχρι τον βαθμό του Χιλιάρχου. Έλαβε παράσημα ανδρείας.

Φιλόθεος Δημητσάνης Κύπριος. Επίσκοπος Δημητσάνης. Μύησε όλο τον πληθυσμό της Δημητσάνης στην Επανάσταση. Πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες.. Συνελήφθη από του Τούρκους και πέθανε από βάρβαρα βασανιστήρια. Μετά θάνατο του απονεμήθηκε Αριστείο ανδρείας.

Δημήτριος Οικονομίδης. Αδελφός του Φιλόθεου. Υπηρέτησε από την αρχή και είχε προετοιμασθεί για επανάσταση και στην αγαπημένη του πατρίδα Κύπρο. Έλαβε τιμητικά διπλώματα ανδρείας από αρκετούς οπλαρχηγούς.

Κυπριανός Θησεύς. Εξάδελφος του εθνομάρτυρα αρχιεπισκόπου Κυπριανού. Υπηρέτησε με ηρωισμό τον αγώνα. Έλαβε τιμητικά διπλώματα των καπεταναίων. 

Νικόλας Θησεύς αδελφός του Κυπριανού. Μαζί με τον αδελφό του πρόσφεραν ανεκτίμητες υπηρεσίες στον αγώνα. Τιμήθηκε ιδιαίτερα από τους Έλληνες οπλαρχηγούς.

Θεόφιλος (Θεοφύλακτος) Θησεύς. Αδελφός του Κυπριανού και του Νικόλα. Υπηρέτησε με αυτοθυσία την επανάσταση. Έλαβε Αριστεία ανδρείας. Στη Κύπρο ηγήθηκε της αποτυχημένης εξέγερσης του 1833. 

Και άλλοι εκατοντάδες Έλληνες Κύπριοι που πρόσφεραν τις υπηρεσίες του στη μάνα Έλλαδα και αρκετοί από αυτούς άφησαν την τελευταία τους πνοή και το αίμα τους στα Ελληνικά χώματα…

Όλοι ανεξαιρέτως οι Έλληνες οπλαρχηγοί και καπεταναίοι, ο Υψηλάντης, ο Καποδίστριας, ο Βασιλιάς Όθωνας, εξήραν το θάρρος και την αυτοθυσία των εθελοντών Ελλήνων Κυπρίων, Ειδικά θαύμασαν τις ηρωικές τους πράξεις, αλλά ειδικώτερα τους εξέπληξε όταν έβλεπαν τους Κυπρίους πατέρες να αγωνίζωνται με ηρωισμό δίπλα στα παιδιά τους και τους αδελφούς δίπλα στους αδελφούς τους. Συνταρακτικό! 

Τα ονόματα των Κυπρίων εθελοντών που συμμετείχαν σε όλους τους εθνικούς αγώνες της Ελλάδας, ανέρχονται σε χιλιάδες. Αρκετά, όσα διασώθηκαν, υπάρχουν στο αρχείο του πολεμικού Μουσείου (1821, Βαλκανικοί Πόλεμοι, Μακεδονικός αγώνα, Κρητική επανάσταση, Μικρασιατική εκστρατεία, ΒΠΠ κ.ά), αλλά βέβαιον είναι ότι δεν μπορούν να καταγραφούν. Αιωνία τους η μνήμη. Τιμή και δόξα συνοδεύει του Έλληνες Κύπριους εθελοντές, που με αυτοθυσία και ηρωισμό συμμετείχαν και αρκετοί από αυτούς έχυσαν το αίμα σε Ελληνική γη, σ΄ όλους τους εθνικούς αγώνες της Ελλάδας, χωρίς ποτέ να ζητήσουν επιβράβευση, ή αντίδωρο. Ηθική τιμητική αναγνώριση μόνο ήθελαν και Αυτοδιάθεση για τη σκλαβωμένη Κύπρο, Ου περί χρημάτων… 

Κατά τη διάρκεια της Κρητικής επανάστασης 1866-1869, πάνω από 400 Κύπριοι εθελοντές πολέμησαν μαζί με τους ηρωικούς Κρητικούς αδελφούς τους. 

Σημειώνεται ότι η συμμετοχή σε αριθμούς των Κυπρίων εθελοντών είναι πολύ ψηλά, καθώς ο πληθυσμός της Κύπρου επί τουρκοκρατίας, ήταν γύρω στις 80.000. Η φυγή, οι κακουχίες, οι εκτελέσεις, οι εκτοπισμοί, οδηγούσαν τον ελληνικό πληθυσμό σε μαρασμό. Ο Βίκτωρ Ουγκώ λέει για τους Τούρκους: «Παντού φωτιά και θάνατος… από εδώ περάσαν οι Τούρκοι.» 

Υπό τη Διοίκηση του Ταγματάρχη Πεζικού Ιωάννη Ζαμβρακάκη, οι Κύπριοι εθελοντές πολέμησαν εναντίον του Οθωμανικού στρατού του Μουσταφά, Παρά Κιριτλί και κατήγαγαν περήφανες νίκες. 

Σώζονται μερικά ονόματα των Κυπρίων αγωνιστών όπως των:

Βρυωνίδης Παναγιώτης, Λοχαγός Πυροβολικού από Λεμεσό, 23 χρόνων, βρήκε ηρωικό θάναο στη μάχη του Βαφέ Κρήτης – 12 Οκτωβρίου 1866.

Ιωάννη Βαρνάβα από Λεμεσό, ο οποίος βρήκε ηρωικό θάνατο στη μάχη Βαφέ της Κρήτης στις 12 Οκτωβρίου 1866.

Σώζος Λοΐζου από Λεμεσό, τραυματίστηκε στην ίδια μάχη.

Α. Μητσάς, πολέμησε στην επαρχία Μαλαβίζιου Κρήτης.
Γ. Ζήκος, πολέμησε στην ίδια περιοχή. 
Μιχαήλ Κωνσταντίνος 
Σωτήρης Μαριανθούση 
Πέτρος Γεωργίου Μαλλάριος 
Παντελής Γεωργίου Ορφανός, Αξιωματικός 
Βασίλειος Ανδρέου 
Αγγελής Μιχαήλ, Αξιωματικός 
Εκατόμβες αγνώστων Κυπρίων στρατιωτών 

Έγραφαν οι Κύπριοι εθελοντές προς τη Διοίκηση τους:
«Σεβαστή Διοίκηση, Ημείς εχάσαμε μαζί με την πατρίδα μας και τας οικίας μας. Είδομεν τους συγγενείς μας εσφαγιασμένους και ενταύθα από αρχής του Ιερού Αγώνος αγωνιζόμενοι τρέφομεν αυτάς τας ελπίδας του να ανακτήσωμεν την πατρίδα μας ελευθέρα. Ανεκπλήρωτοι παρέμειναν (Περί Ένωσης και Ελευθερίας), οι προσδοκίες των εθελοντών αγωνιστών Κυπρίων.»

Κατά τις μάχες της Θεσσαλίας το 1880, 150 εθελοντές Κύπριοι και αυτοί με λάβαρο μια χειροποίητη σημαία με κεντημένο ένα γαλάζιο σταυρό στη μέση και χρυσά γράμματα, «Η Κύπρος τη μητρί Ελλάδι», πολέμησαν ηρωικά και χάρισαν πολλές νίκες στις ελληνικές δυνάμεις. Στη Θεσσαλία πάλι, στον άτυχο πόλεμο του 1897, ο Στρατηγός Κωνσταντίνος Σμολένσκυ, αρχηγός της 3ης Ταξιαρχίας, με πλήθος εθελοντών Κυπρίων χάρισε πάλι στους Έλληνες μια από τις ελάχιστες ένδοξες νίκες. Πάνω από χίλιοι Κύπριοι εθελοντές πολέμησαν ηρωικά στον ίδιο πόλεμο. Οι περισσότεροι πολέμησαν ηρωικά και άφησαν την τελευταία τους πνοή στα ιερά χώματα, τα ποτισμένα με το αίμα τους.

Συμπληρωματικά αναφέρεται επίσης η συμμετοχή των Κυπρίων στους Βαλκανικούς Πολέμους – 5 Οκτωβρίου 1912

Και στον πόλεμο αυτό οι Κύπριοι προσέτρεξαν εθελοντικά να καταταγούν στον ελληνικό στρατό. Υπολογίζεται ότι περίπου 4.000 Κύπριοι πολέμησαν δίπλα στους Έλληνες αδελφούς. Άνω των 55 Κυπρίων σκοτώθηκαν αφού ηρωικά πολέμησαν και άφησαν την τελευταία τους πνοή στα ελληνικά χώματα. Μεταξύ αυτών και ο Δήμαρχος Λεμεσού Χριστόδουλος Σώζος, 40 ετών * ΠΠ, ο οποίος ηρωικά έπεσε στο Μπιζανί στις 6 Δεκεμβρίου 1912. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο παππούς του Σώζου ήταν αγωνιστής καπετάνιος το 1821 αλλά και ο πατέρας του συμμετείχε ενεργά στην κρητική επανάσταση 1866-1869.

Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΑΚΑΡΙΟΣ ΜΥΡΙΑΝΘΕΥΣ, Ο ΗΡΩΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΙΕΡΩΜΕΝΟΣ ΚΥΠΡΙΟΣ ΕΘΕΛΟΝΤΗΣ ΣΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥ 12-13. ΕΛΑΒΕ ΜΕΡΟΣ ΜΕ ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΑΓΗΜΑ ΣΤΙΣ ΣΚΛΗΡΟΤΕΡΕΣ ΜΑΧΕΣ. ΔΙΑΚΡΙΘΗΚΕ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΗΜΟΦΟΡΗΘΗΚΕ ΑΡΚΕΤΕΣ ΦΟΡΕΣ. ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ ΣΤΗ ΚΥΠΡΟ ΕΞΕΛΕΓΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΓΟΤΕΡΑ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ.

Επίσης ανάμεσα στις τάξεις των Κυπρίων εθελοντών υπήρχαν ιατροί, δικηγόροι, καθηγητές, ιεράρχες όπως ο Μακάριος Μυριανθεύς, ο Μητροπολίτης Κιτίου Μελέτιος, οι βουλευτές Ευάγγελος Χατζηιωάννου, Ευγένιος Ζήνων, Ιωάννης Κυριακίδης, Νικόλαος Λανίτης, ο ιατρός Ιωάννης Πηγασίου από τον Καραβά που ηγείτο αποσπάσματος εθελοντών από τον Καραβά, Μήτσος Χαριλάου, Χριστόφορος Αρσενίου, Στυλιανός Μωυσής, Χριστόδουλος Μωυσής, Λάμπρος Γεωργίου, Σοφοκλής Φιλίππου, Σ. Ρούκου κ.ά. Συνολικά 46, ακόμη και ανήλικοι όπως ο 16χρονος μαθητής Μιχαήλ Χατζηδημητρίου, ο φοιτητής Κωνσταντίνος Κοιλανιώτης.

Ο Χριστόφορος Αρσενίου, προύχοντας του Καραβά, ήταν πάντα περήφανος για τη συμμετοχή των παιδιών του στον ελληνικό στρατό. Ένα από τα παιδιά του έπεσε μαχόμενο στην ηρωική μάχη της Τσουμάγιας.

Ο Κύπριος Προκόπης Γεωργιάδης έγραφε: «Οι Κύπριοι πάντα εκπληρούσαν πιστά και ηρωικά το καθήκον τους.» Στα Δεκεμβριανά ο Γεωργιάδης τραυματίστηκε από σφαίρα και πέθανε αργότερα. Τα δύο παιδιά του, ο Ροδίων και Μιλτιάδης, αγωνίστηκαν ηρωικά και άφησαν την τελευταία τους πνοή στα ιερά χώματα της Ελλάδας. Η αδελφή τους Ευανθία έλαβε μέρος στην Εθνική αντίσταση και παρασημοφορήθηκε με παράσημο ανδρείας.

Ο φοιτητής Κύπριος Πέτρος Χατζηαργυρού από την Πάφο που έπεσε ηρωικά στην Αετοράχη Ηπείρου έγραφε στον αδελφό του: « Έχω καταταχθεί στον ελληνικό στρατό ως εθελοντής. Δεν ηδυνάμην αδελφέ μου να κάθομαι εντός των καφενείων των Αθηνών καθ’ ην στιγμή ολόκληρος η αγαπητή πατρίς Ελλάς κινητοποιείται κατά των εχθρών της πίστεως και της πατρίδας και καθ’ ην στιγμή χιλιάδες Κύπριοι πολεμούν μαζί με τους Έλληνες αδελφούς…»

Ο Ιωάννης Τσαγγαρίδης, βετεράνος Κύπριος από τους Βαλκανικούς Πολέμους και του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ηρωικά και με αυτοθυσία ως διοικητής αποσπάσματος Κυπρίων εθελοντών έφθασε μέχρι τον Σαγγάριο.

Το 1897 στον ελληνοτουρκικό πόλεμο η ταξιαρχία του Συνταγματάρχη Σμολένσκυ με εκατοντάδες Κύπριους συμμετείχε σε πολλές νικηφόρες μάχες.

Πολυάριθμοι Κύπριοι εθελοντές από την Μεσαορία και από όλη την Κύπρο, πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους ηρωικά στο Μακεδονικό μέτωπο (Μacedonian Mule Corps-MMC). Μακεδονικό Μέτωπο 1914-1918. 11193 Κύπριοι εθελοντές υπηρετούσαν στο σώμα αυτό. ΄Αλλοι περί τις 2000 εθελοντές Κυπριοι ήρθαν εθελοντικά από Κύπρο και ενίσχυσαν τα σώματα των αδελφών Ελλήνων Μακεδονομάχων. Οι Έλληνες Μακεδονομάχοι υποδέχθηκαν με θέρμη τους αδελφούς Κύπριους και τους προσφώνησαν ….« Κυπραίοι αδελφοί, άφοβοι και ηρωικοί, το ίδιο αίμα ρέει στις φλέβες μας, αν χρειαστεί θα το χύσουμε μαζί για την Ελλάδα, την Μακεδονία, για την αδελφή μας Κύπρο….
Η Ελλάδα, η Μακεδονία, ο Ελληνισμός σας οφείλουν αιώνια εθνική ευγνωμοσύνη, για την αυτοθυσία σας αυτή….» 

Περισσότεροι από 100 Κύπριοι άφησαν την τελεταία τους πνοή στη Β. Ελλάδα

Μερικά ονόματα εθελοντών Κυπρίων που διασώζονται μέχρι σήμερα:

Γεώργιος Παντελή Παρτού, Γιαννάκης Διάκου Τζιηνή. Ο Στυλλής Παρβέρη παρασημοφορήθηκε κατά την διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα με παράσημο ανδρείας. Ο Μιχαήλ Β. Σπανού, του οποίου σώζεται επιστολή του, που περιγράφει τις γενναίες νικηφόρες μάχες των Ελλήνων και εθελοντών Κυπρίων, κατά των Βουλγάρων, στις οποίες συμμετείχε.

Μεταξύ αυτών και του ξάδελφου του προπάππου του πατέρα μου, Αντώνη *Αντωνά Ματθαίου, σύμφωνα με αφήγηση του 92χρονου θείου μου από Βατυλή, Γεώργιου Ζαχαρίου (Αντωνά-Βοσκου), ο οποίος γεννήθηκε την 3η Μαϊου 1927 και είναι μια κινητή Κυπριακή Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια. Είναι δισέγγονος του προύχοντα Μάρκελλου, που απαγχονίσθηκε από τους Οθωμανούς μαζί με άλλους Βατυλιώτες και Μεσαορίτες. 

Ο μικρότερος εθελοντής 15χρονος, ηρωικός Έλληνας Κύπριος, Μακεδονομάχος, Βαλκανιομάχος και πολεμιστής του ΑΠΠ. Κύπρος Ιωάννου (Κυπρής Βοσκού)

Σημειώνεται ότι ο μικρότερος Μακεδονομάχος και Βαλκανιομάχος ήταν ο Κύπριος Κύπρος Ιωάννου (Κυπρής Βοσκού) και ο μεγαλύτερος ο διάσημος ηρωικός Κύπριος καπετάνιος, ο Γεώργιος Αργυρίου Κυπραίος ή Καπετάν Γιώργης και άλλοι εκατοντάδες Κύπριοι.

Ο Λεβεντοκαπετάνιος ηρωικός Έλληνας Κύπριος Μακεδονομάχος, Βαλκανιομάχος. ΑΠΠ, Γεώργιος Αργυρίου - Καπετάν Γιώργης.

Ο Καπετάν Γιώργης σε μεγάλη ηλικία στην εκπομπή του Φρέντυ Γερμανού. Μέχρι τα βαθειά του γεράματα διατηρούσε την Κυπριακή λεβεντιά και παλληκαριά.

Την Κυπριακή ιστορία μας πρέπει να γνωρίσουμε είναι επική. Και οι δύο μαζί με εκατοντάδες άλλους εθελοντές Έλληνες Κυπρίους τιμήθηκαν και παρασημοφορήθηκαν για τον ηρωισμό και την αυτοθυσία τους για την συμμετοχή τους στον Μακεδονικό αγώνα, στα Βαλκάνια, το ΑΠΠ στις περιοχές των Δαραδανελλίων και Καλλίπολις όπου έγιναν οι σκληρότερες μάχες. 
Και το πλέον ένδοξο και τιμητικό. Αυτά τα ηρωικά παλληκάρια, που η πατρίδα τους σκλαβωμένη ήταν, εθελοντικά στα Ελληνικά χώματα ήρθαν για να γίνουν απελευθερωτές! Είναι συγκινητικό και επικά ανεπανάληπτο.
Ποτέ τους δεν δέχτηκαν χρηματικές αμοιβές... ΟΥ ΠΕΡΙ ΧΡΗΜΑΤΩΝ Ο ΑΓΩΝ ΜΑΣ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑ ΠΑΤΡΙΔΑ, ΑΛΛΑ ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗΣ...ΠΑΜΠΤΩΧΟΙ ΕΠΕΣΤΡΕΨΑΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ.

Όλβιος όστις ιστορίης έσχεν μάθησι. Ευριπίδης.
Αυτοί που δεν ξέρουν ιστορία είναι αναγκασμένοι να την επαναλάβουν. 
Ένμουντ Μπεργκ. 

Σημειώνεται μεταξύ ότι την δεκαετία 1910 αρκετοί Κύπριοι *Δάσκαλοι εργάστηκαν εθελοντικά σε σχολεία της Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας, Χαλκιδικής, Φλώρινας και άλλες παραμεθόριες περιοχές, κατόπιν προτροπής του αείμνηστου Μητροπολιτη Αθηνών Μελετίου Μεταξακη, ο οποίος είχε ιδρύσει και το Ιεροδιδασκαλειο Λάρνακας.

Σημειώνεται αντίστοιχα, ότι ο πρώτος Γυμνασιάρχης του Παγκυπρίου ήταν ο Μακεδόνας Σερραίος (1893-1896) ο Ιωάννης Δέλλιος, με καθηγητές φιλολογους όπως ο Λεωνίδας Παπαπαύλου από την Σιάτιστα, Αθανάσιος Πίσυνος, Αθανάσιος Φυλακτός, Βασίλειος Σέρτσιος. Σημειώνεται ότι ο Παπαύλου όταν επέστρεψε Ελλάδα σφαγιάστηκε από Βουλγάρους. 

*Μεγάλη ευγνωμοσύνη οφείλει η Κύπρος στους μεγάλους Έλληνες δασκάλους οι οποίοι και παλιότερα αλλά και πρόσφατα πρόσφεραν ανεκτίμητες πνευματικές υπηρεσίες στους Κυπριους μαθητές τους. Τιμής ένεκεν αναφέρω μερικά ονόματα εξαίρετων Ελλήνων καθηγητών μου στο Παγκύπριο Λύκειο Αγιου Γεωργίου Λάρνακας, Ιωάννης Αναγνωστόπουλος Γυμνασιάρχης, Φιλόλογος, Βασιλική Καλλίδου Τσιάντη, η αγαπημένη φιλόλογος που με δίδαξε να «γράφω», Κ Παπαμιχαήλ Φιλόλογος, Ιωάννης Καβαδίας Μαθηματικός κ.ά. Παράλειψη θα ήταν εάν δεν γινόταν μνεία και για τους Κύπριους αξέχαστους καθηγητές όπως ο Παύλος Σεμελίδης, ο Νίκος Χατζηχαραλάμους;, Χρ. Χριστοφόρου, Επιφ. Σολομωνίδης, Ν. Στόγγολος, Φοίβος Βωβίδης, Π. Κωνσταντινίδης, Άννα Σκαρπάρη, Έλλη Μιτζή, Χ. Αχιλλεούδης, Θησέας Βιολάντης, Μαρία Φιάκου, Ι. Σαββίδης, Α. Πιερής κ.ά. 

Αρκετοί επικηρυγμένοι, από την οικογένεια Αντωνά και άλλοι, διέφυγαν σε κοντινά νησιά της Ελλάδας.

Στα νησιά αυτά συναντούμε συχνά το κυπριακό όνομα Αντωνά. Σε επίσκεψη μου σε κάποια ελληνικά νησιά συνάντησα άτομα με το επίθετο αυτό και μου αποκάλυψαν ότι οι προπαππούδες τους καταγόταν από Κύπρο και διέφυγαν μετά τις σφαγές της 9ης Ιουλίου 1821, αλλά και πιο μπροστά.

Συνταρακτικές ιστορικές αφηγήσεις του Μεσαορίτη λεβεντόγερου, 92χρονου θείου Γεωργίου Ζαχαρίου Αντωνά (Βοσκού) θα καταχωρηθούν στο Β΄ Τόμο του ιστορικού βιβλίου «ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΗ ΠΕΡΗΦΑΝΗ ΚΥΠΡΟΣ.» 

Διάσπαρτα τα Ελληνικά κοιμητήρια, αλλά και άγνωστοι τάφοι στην ερημιά, από πεσόντες ηρωικά εθελοντές Κυπρίους, ειδικά στη Β. Ελλάδα - Μακεδονία,, ελληνοαλβανικά, ελληνοβουλγαρικά σύνορα κ.ά.

Ναι! Έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι στα ελληνικά χώματα, για τα ιδανικά της Ελευθερίας, της Κύπρου, της Ελλάδας, του Ελληνισμού… 

Το πιο κάτω λυρικό ποίημα του Σουρή, επάξια εκπροσωπειί, όλους τους Έλληνες στρατιώτες, που έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι, αλλά και τους αγνοούμενους της Κυπριακής τραγωδίας. Είναι οι άγνωστοι στρατιώτες ήρωες…

Και ο Γιώργος Σουρής γράφει…

*Μέσα σε βόλια και οβίδων κρότους, 
έπεσαν τα νιάτα μες΄ τον ανθό τους. 
Πάνε λεβέντες, πάνε κορμιά, 
κι΄άγνωστα τα΄θάψαν στην ερημιά. 

*Ολόκληρο το λυρικό ποίημα του Γιώργου Σουρή, «Οι ήρωες» στο τελος του βιβλιου. 

«Ανδρών επιφανών, πάσα γη τάφος» Θουκιδίδης στον επιτάφιο του Περικλή.

ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΝΤΩΝΑΣ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΑΠΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΠΡΟ. 
WWW.LEDRASTORY.COM