Ο “χάρτης του Κίσιντζερ” που στοιχειώνει την έρευνα για το 1974

Του Σάββα Δ. Βλάσση

Έχουν περάσει 45 χρόνια από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και στην ελληνική κοινή γνώμη κυριαρχεί η πεποίθηση ότι γι’ αυτήν ευθύνονται οι ΗΠΑ και προσωπικώς ο τότε υπουργός Εξωτερικών Χ. Κίσιντζερ. Θα ήταν ενδιαφέρον να προσεγγιστεί τι ακριβώς “ευθύνη” οι έχοντες την πεποίθηση αυτή, χρεώνουν στις ΗΠΑ και τον Κίσιντζερ: είναι υπεύθυνοι επειδή σχεδίασαν την ανατροπή του Μακαρίου και την συνεννοημένη τουρκική εισβολή ή ευθύνονται για μεροληπτικούς υπέρ της Τουρκίας χειρισμούς κατά την διάρκεια της κρίσεως;

Ανεξαρτήτως της απαντήσεως, το βέβαιο είναι ότι η πρώτη άποψη, που σαφώς ενέχει στοιχεία συνωμοσιολογικής προσεγγίσεως, προβλήθηκε κατά κόρον την εποχή των γεγονότων. Αλλά και δεκαετίες μετά, η θέση αυτή υποστηρίζεται ενθέρμως από δημοσιογράφους, ερευνητές και συγγραφείς, που ερευνούν τα γεγονότα. Τα κίνητρα ενός εκάστου, είναι δύσκολο να προσδιορισθούν και, σε τελική ανάλυση, ελάχιστα απασχολούν την πλειοψηφία αυτών που σε κάποια περίοδο της ζωής τους θα θελήσουν να μάθουν για τα γεγονότα.

Σαφώς όμως, ο γνωστός δημοσιογράφος Μιχάλης Ιγνατίου και το έργο του (από κοινού με τον Κώστα Βενιζέλο) ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΙΣΙΝΤΖΕΡ, κατέχουν περίπου εμβληματική θέση. Ο Ιγνατίου και η ομάδα του, προσέφεραν στο ελληνικό κοινό πρόσβαση σε όγκο αμερικανικών επισήμων εγγράφων για το 1974, που μέχρι τότε είχαν υψηλή διαβάθμιση και παρέμεναν άγνωστα.

Το πλέον χαρακτηριστικό ντοκουμέντο που αποκαλύφθηκε, είναι ένας χάρτης που προετοιμάσθηκε για τον Κίσιντζερ στις 13 Αυγούστου, απεικονίζοντας τις περιοχές που είχε καταλάβει η Τουρκία από τις 20 Ιουλίου και τις περιοχές που προβλεπόταν ότι θα καταλάμβανε στην δεύτερη φάση των επιχειρήσεων. Επειδή ο χάρτης παρουσιάσθηκε μία ημέρα πριν την επανάληψη των επιχειρήσεων στις 14 Αυγούστου, συνιστά υποτίθεται αδιάσειστο στοιχείο ενοχής για τις ΗΠΑ.

Κατά τον Ιγνατίου, «Θυμάμαι, όταν τον παρουσίασα σε φίλο καθηγητή που μας συμβούλευε στη διάρκεια της έρευνας, ότι υπέστη το ίδιο σοκ με το δικό μας, όταν τον πρωτοπήραμε στα χέρια μας. Και πολύ ορθά μας υπογράμμισε πως αυτός ο χάρτης αποδεικνύει όλα όσα υποστηρίξαμε κατά καιρούς, ότι το πραξικόπημα και η εισβολή ήταν σχεδιασμένα από την Ουάσιγκτον».

Η περιγραφή της ανακαλύψεως, είναι χαρακτηριστική: «Κρατούσαμε πια στα χέρια μας τον ΧΑΡΤΗ που αναζητούσαμε χρόνια, και ο οποίος -σύμφωνα με πρώην αξιωματούχο της εποχής Κίσινγκερ, που μας βοηθούσε- θα έλυνε όλες τις απορίες μας και θα απαντούσε στα πολλά βασανιστικά ερωτήματα, που έχουμε όλοι στην Κύπρο και αρκετοί στην Ελλάδα».

Ο συγκεκριμένος χάρτης αναδεικνύεται σε υπέρτατο επιβεβαιωτικό στοιχείο της θεωρίας περί αμερικανικής ευθύνης που πρεσβεύει ο έγκυρος δημοσιογράφος, συνεπώς έχει ενδιαφέρον να τον “μελετήσουμε”.

Ο Χάρτης

Η επικεφαλίδα του χάρτη φέρει την διαβάθμιση “SECRET”, δηλαδή “ΑΠΟΡΡΗΤΟ” και την περιγραφή “9. Map done by the Bureau of Intellegence and Research Ρrojecting Turkish Μoves on Cyprus, August 13, 1974” (Χάρτης σχεδιασμένος από το Γραφείο Πληροφοριών και Ερευνών που προβλέπει τις τουρκικές κινήσεις στην Κύπρο).

Ο Ιγνατίου εξηγεί: «Στα γραφεία της CΙΑ -και σε στενή συνεργασία με το επιτελείο του Κίσινγκερ, συμπεριλαμβανομένου και του νομικού του συμβούλου, Χέλμουντ Σόνενφελτ- τα μέλη της ομάδας Βureau of Ιntelligence and Research, που ασχολούνταν με την “Κυπριακή Κρίση”, όπως είχε χαρακτηριστεί η εισβολή, σχεδίασαν ένα χάρτη με τον αριθμό 9».

Κατ’ αρχάς, το Γραφείο Πληροφοριών και Ερευνών δεν έχει καμμία απολύτως σχέση με την CIA, όπως αφήνει να εννοηθεί ευθέως ο Ιγνατίου. Πρόκειται για την υπηρεσία πληροφοριών του Υπουργείου Εξωτερικών (State Department) των ΗΠΑ «της οποίας κύρια αποστολή είναι να παρέχει πληροφορίες και ανάλυση από κάθε πηγή, για τους Αμερικανούς διπλωμάτες», όπως αποκαλύπτει μια απλή έρευνα στο διαδίκτυο. Το ότι το προσωπικό της περιορίζεται σε 300 περίπου στελέχη, φανερώνει ότι πρόκειται για όργανο αναλύσεως και όχι συλλογής πληροφοριών. Αυτό επιβεβαιώνεται καθώς στο διαδίκτυο αναφέρεται σαφώς: «Το Γραφείο είναι αυστηρώς αναλυτικό και δεν εμπλέκεται σε επιχειρήσεις κατασκοπείας και αντιπληροφοριών [….] το ίδιο, δεν έχει ανεξάρτητη ικανότητα συλλογής πληροφοριών αλλά χρησιμοποιεί αναφορές του Foreign Service για να παρουσιάσει αναλύσεις για αξιωματούχους του Υπουργείου Εξωτερικών […] υπάγεται απευθείας στον υπουργό εξωτερικών και [ο επικεφαλής του] υπηρετεί ως κύριος σύμβουλος πληροφοριών του υπουργού». 

Το πως σχεδιάσθηκε ο χάρτης από το Γραφείο Πληροφοριών & Ερευνών, δηλαδή σε ποιες πηγές βασίσθηκε, είναι εύκολο να το αντιληφθεί ο οιοσδήποτε και κάθε “δαιμονοποίηση” περιττεύει. 

Μετά την κατάπαυση του πυρός στις 22 Ιουλίου, στην διάρκεια της διασκέψεως στην Γενεύη μεταξύ Ελλάδος, Τουρκίας και Μεγάλης Βρετανίας, οι ΗΠΑ παρακολουθούσαν στενώς την διαδικασία. Ο Κίσιντζερ απέστειλε τον βοηθό υπουργό Εξωτερικών Άρθουρ Χάρτμαν προκειμένου να συμβάλει παραγωγικώς στην υπόθεση. Συνεπώς, διά της ομάδος Χάρτμαν, οι Αμερικανοί είχαν άμεση ενημέρωση για κάθε εξέλιξη των διαπραγματεύσεων.

Ως γνωστόν, στην δεύτερη φάση της διασκέψεως που ξεκίνησε στις 8 Αυγούστου, η τουρκική πλευρά ζήτησε την κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την ίδρυση ενός νέου ομοσπονδιακού κράτους στο οποίο η τουρκοκυπριακή κοινότητα θα ήλεγχε το 34% του εδάφους. Παρουσιάσθηκαν συγκεκριμένως, δύο σχέδια. Το σχέδιο του Τουρκοκυπρίου ηγέτη Ντενκτάς προέβλεπε μια αμιγή τουρκική περιοχή στο βόρειο τμήμα, από τον Λιμνίτη μέχρι την Αμμόχωστο ενώ το σχέδιο του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Γκιουνές, πρότεινε την δημιουργία 6 τουρκοκυπριακών καντονίων.

Όπως γνωρίζουμε επίσης, μέχρι τις 16 Αυγούστου, οι Τούρκοι κατέλαβαν το βόρειο κομμάτι της Κύπρου, υλοποιώντας πλήρως το σχέδιο Ντενκτάς, αν και με ελαφρώς μεγαλύτερο ποσοστό του εδάφους (36,5%). 

Γνώριζαν και οι Έλληνες 

Οι τουρκικές απαιτήσεις επί του εδαφικού, κατέστησαν γνωστές σε όλες τις πλευρές στην Γενεύη από τις 10 Αυγούστου, όταν άρχισαν να παρουσιάζονται τα δύο ανωτέρω σχέδια. Συνεπώς, άπαντες μπορούσαν να προβλέψουν την γραμμή προωθήσεως των τουρκικών δυνάμεων σε περίπτωση νέας στρατιωτικής δράσεως.

Είναι ενδεικτικό ότι μετά την υποβολή των τουρκικών σχεδίων και καθώς όλα έδειχναν ότι ερχόταν και πάλι η ώρα των όπλων, η Αθήνα ζήτησε από το ΓΕΕΦ στην Κύπρο να γνωμοδοτήσει περί της δυνατότητος αντιμετωπίσεως μιας τόσο ευρείας τουρκικής επιθέσεως. Η απάντηση στις 13 του μηνός, ήταν αρνητική, οπότε στην Αθήνα αποφασίσθηκε για την περίπτωση νέας τουρκικής επιθέσεως, ο περιορισμός της Εθνικής Φρουράς στην τακτική της υποχωρήσεως με τήρηση επαφής μετά του εχθρού.

Ξημερώματα δε της 14ης Αυγούστου, ο Α/ΓΕΕΦ Υποστράτηγος Καραγιάννης, ενημέρωσε τους επιτελείς του για τις τουρκικές επιδιώξεις και την τηρητέα τακτική. Ο στρατηγός έδειξε επάνω σε έναν χάρτη, τις γενικές γραμμές στις οποίες θα έπρεπε να υποχωρήσει η Εθνική Φρουρά: μία μεταξύ Λεύκας – Λευκωσίας και η άλλη Λευκωσίας – Αμμοχώστου, δηλαδή ό,τι έδειχνε ο χάρτης Ντενκτάς. 

Όλα αυτά, ήταν το αποτέλεσμα της ενημερώσεως της Αθήνας από την εθνική αντιπροσωπεία που βρισκόταν στην Γενεύη. Εκεί, στην αποστολή του υπουργού Εξωτερικών Μαύρου, είχε περιληφθεί ως στρατιωτικός σύμβουλος ανώτατος αξιωματικός του Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων, ο οποίος ήταν σε θέση να εκτιμήσει και να αξιολογήσει άμεσα τις τουρκικές προθέσεις σε στρατιωτικό επίπεδο.

Εάν όλα αυτά ήταν σαφή για την ελληνική πλευρά, είναι απορίας άξιο γιατί μπορεί να θεωρηθεί ότι δεν ίσχυε το ίδιο για τους Αμερικανούς. Η διπλωματική αποστολή υπό τον Χάρτμαν, είχε την ίδια ενημέρωση και “εικόνα”, που είχαν η ελληνική και η βρετανική αποστολές, ως προς τις τουρκικές επιδιώξεις. Οι Αμερικανοί, μπορούσαν το ίδιο εύκολα με τους Έλληνες να εκτιμήσουν την έκταση της τουρκικής προελάσεως, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τον χάρτη Ντενκτάς.

Το ότι ο χάρτης υπ’ αριθμόν 9 του Γραφείου Πληροφοριών & Ερευνών παρουσιάσθηκε στις 13 Αυγούστου, αντικατοπτρίζει απλώς την γενική εκτίμηση που μπορούσε να σχηματίσει ο καθένας που είχε γνώση των τεκταινομένων στην Γενεύη. Παρόμοια γραμμή επί της ουσίας, υπέδειξε και ο Υποστράτηγος Καραγιάννης στους επιτελείς του ΓΕΕΦ. Ο αμερικανικός χάρτης, δεν αποτυπώνει τίποτα περισσότερο από τα εδάφη του χάρτη Ντενκτάς. Εφόσον το σχέδιο με τα 6 καντόνια που πρότεινε ο Γκιουνές, αφορούσε ξεχωριστές εδαφικές περιοχές διάσπαρτες μεταξύ τους, μόνο το σχέδιο Ντενκτάς, που αφορούσε μια ενιαία ευρεία περιοχή στο βόρειο τμήμα της νήσου, μπορούσε να ανταποκρίνεται ως επιδίωξη και Αντικειμενικός Σκοπός μιας στρατιωτικής επιχειρήσεως.

Αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός ότι η γραμμή της τουρκικής προελάσεως στον αμερικανικό χάρτη, δεν συμπίπτει απολύτως με αυτήν που κατέλαβαν οι Τούρκοι στις 16 Αυγούστου. Στον ανατολικό τομέα, οι Τούρκοι προωθήθηκαν πολύ νοτιότερα ενώ στον δυτικό τομέα, αμέσως δυτικώς Λευκωσίας, η τελική γραμμή χαράχθηκε βορειότερα σε σχέση με αυτήν που είχαν εκτιμήσει οι Αμερικανοί. Αυτό ενισχύει την απλή πραγματικότητα ότι ο χάρτης αφορούσε απλώς μια γενική εκτίμηση και καθ’ ουδένα τρόπο μια δήθεν αμερικανική σχεδίαση για την κατάληψη εδαφών από την Τουρκία.

Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι το στοιχείο που θεωρείται σημαντικό από τον Ιγνατίου, δηλαδή ότι ο χάρτης παρουσιάσθηκε μία ημέρα πριν την έναρξη του ΑΤΤΙΛΑ 2, επίσης δεν αποτελεί αποδεικτικό στοιχείο της δήθεν αμερικανικής “ευθύνης – ενοχής”. Την συγκεκριμένη ημέρα κορυφώθηκαν οι διαπραγματεύσεις στην Γενεύη και η ακαμψία της τουρκικής πλευράς. Το οριστικό ναυάγιο επήλθε στις 03.30 ώρα Ελλάδος, της 14ης Αυγούστου. Λαμβανομένης υπ’ όψιν της διαφοράς ώρας μεταξύ Αμερικής – Ευρώπης, είναι πολύ πιθανό ότι ο χάρτης με ημερομηνία 13 Αυγούστου σε ώρα Ουάσιγκτον, από πλευράς ακριβούς χρονικής καταγραφής, να σχεδιάσθηκε σε ώρα της 14ης Αυγούστου για Ελλάδα και Κύπρο.

Ο αμερικανικός χάρτης που αποκάλυψε ο Μιχάλης Ιγνατίου στην αξιέπαινη έρευνά του, δεν αποδεικνύει ούτε επιβεβαιώνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο «ότι το πραξικόπημα και η εισβολή ήταν σχεδιασμένα από την Ουάσιγκτον». Είναι απλώς ένα στοιχείο, το οποίο ο καθένας μπορεί να αξιολογήσει βάσει της κοινής λογικής και της γνώσεως που έχει για τα γεγονότα. Από εκεί και πέρα, το τι “ερμηνεία” μπορεί να δοθεί στον χάρτη, είναι άλλο ζήτημα κι εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό εάν ο ενδιαφερόμενος διακρίνεται από συγκεκριμένες προκαταλήψεις ή όχι. 

Πηγές: 

Βενιζέλος Κώστας, Ιγνατίου Μιχάλης, Τα μυστικά αρχεία του Κίσιντζερ, Εκδοτικός Οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 2002.
Βλάσσης Σάββας, Η Έκθεση του ΓΕΕΦ για το 1974, εκδόσεις ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ, Αθήνα 2010.
Τσουμής Γεώργιος, αντιστράτηγος ε.α., Ενθυμήματα & τεκμήρια πληροφοριών της ΚΥΠ για Κύπρο και Εγγύς Ανατολή, εκδόσεις ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ, Αθήνα 2011.
Ιγνατίου Μιχάλης, O χάρτης δείχνει τον πραγματικό ένοχο για την τραγωδία της Κύπρου, (2012)
Ιγνατίου Μιχάλης, Αυτός ο χάρτης αποδεικνύει το βρώμικο ρόλο του Χένρι Κίσινγκερ εναντίον της Κύπρου, γι’ αυτό ΔΕΝ πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ, (2014) 

Πηγή: ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ
ΑΒΕΡΩΦ