Η Σκύλα στο Μπιζάνι. Το οχυρό τέρας της Ηπείρου 106 Χρόνια μετά από την απελευθέρωση των Ιωαννίνων. (βιντεο)

από το κανάλι Up Drones 

Λίγες πληροφορίες από την Μηχανή του Χρόνου 

Το ύψωμα στο Μπιζάνι νότια των Ιωαννίνων υπήρξε κρίσιμο σημείο άμυνας που επέλεξαν οι Τούρκοι για να εμποδίσουν την προέλαση του ελληνικού στρατού που αγωνιζόταν να απελευθερώσει τα Ιωάννινα κατά τον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο το 1913.

Στην βραχώδη τοποθεσία οι Τούρκοι είχαν κατασκευάσει οχυρωματικά έργα από μπετόν αρμέ με την επίβλεψη Γερμανών αξιωματικών, που είχαν αναλάβει τον εκσυγχρονισμό του στρατού τους. Η τουρκική αμυντική οργάνωση της πόλης των Ιωαννίνων ήταν έργο του Πρώσoυ στρατάρχη Κόλμαρ φον ντερ Γκόλτζ (Colmar von der Goltz), επονομαζόμενος και Goltz πασάς. Αρχικά ήρθε στα Γιάννενα το 1909 και υπέδειξε τον τρόπο ημικυκλικής οχύρωσης του Μπιζανίου. Τον Μάιο του 1910 άρχισε να πραγματοποιείται το έργο, ταυτόχρονα με άλλες οχυρές θέσεις στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων. Μέχρι το 1912 το έργο είχε αποπερατωθεί και είχαν τοποθετηθεί συρματοπλέγματα.  

Οι οχυρώσεις των Τούρκων στην Ήπειρο κατασκευάστηκαν από τους Γερμανούς. Αντίστοιχα έργα συναντά κανείς και σε άλλες πόλεις στα Βαλκάνια. Αποτέλεσαν ένα από τα κυρίαρχα εργαλεία της Αυστροουγγρικής εξωτερικής επεκτατικής πολιτικής στα Βαλκάνια όπου η άλλοτε πανίσχυρη Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέρρεε.

Για την κατασκευή των οχυρώσεων, ο τουρκικός στρατός διέθεσε στους Γερμανούς 600 πρώην τούρκους στρατιωτικούς που είχαν καθαιρεθεί επειδή είχαν συμμετάσχει στο κίνημα των Νεότουρκων το 1908. Οι πρώην στρατιωτικοί που χρησιμοποιήθηκαν ως εργάτες, είχαν μεταφερθεί από τις φυλακές της Κωνσταντινούπολης. Το κόστος των έργων έφτασε περίπου σε 2,5 εκατομμύρια τουρκικές λίρες της εποχής. Συνολικά κατασκευάστηκαν 5 σημαντικά οχυρά μάχης, με εκτεταμένες οχυρωματικές γραμμές, ενώ παράλληλα οχυρώθηκαν και μεμονωμένες τοποθεσίες στο λεκανοπέδιο που αποτελούσαν θέσεις στρατηγικής σημασίας για τον τουρκικό στρατό.

Ο Κόλμαρ Φράιχερ φον ντερ Γκολτς υπήρξε αναδιοργανωτής του οθωμανικού στρατού κατά των Ελλήνων. Μετά τους Βαλκανικούς πολέμους διοίκησε δύο Τουρκικές Στρατιές εναντίον των Άγγλων στην Εγγύς Ανατολή, στο Ιράκ. Πέθανε στις 19 Απριλίου του 1916 από τύφο, στη Βαγδάτη και τάφηκε στην Κωνσταντινούπολη. Το Μπιζάνι είναι δικό του έργο.

Οι θέσεις είναι σε ημικυκλική τροχιά και αθέατα από την πλευρά που πρόκειται να δεχθούν επίθεση. Τα κανόνια σημάδευαν κυρίως τη νότια πλευρά και μερικά προς ανατολάς. Εκεί ο Τούρκος Αρχιστράτηγος Εσσάτ Πασάς ανέπτυξε 4 μεραρχίες. Απέναντί του είχε τους Έλληνες με 4 μεραρχίες, 1 ταξιαρχία και ένα σύνταγμα πεζικού. Επικεφαλής ήταν ο διάδοχος Κωνσταντίνος ο οποίος είχε ένα ριψοκίνδυνο σχέδιο επίθεσης. Σκόπευε να κυκλώσει από δυτικά το οχυρό και θα χτυπούσε τον κεντρικό και τον ανατολικό τομέα του μετώπου, με σκοπό την παραπλάνηση του εχθρού και την καθήλωση των τουρκικών δυνάμεων. Την νίκη όμως καθόρισε ο απρόβλεπτος παράγοντας που λεγόταν Ιωάννης Βελισσαρίου.

Οι κρύπτες, που στο παρελθόν φιλοξενούσαν τούρκους πυροβολητές διατηρούνται ακόμα σε καλή κατάσταση. Η μάχη του Μπιζανίου έγινε 4-6 Μαρτίου 1913 (παλ. ημ. 19-21 Φεβρουαρίου).

Ο ταγματάρχης των Ευζώνων χωρίς να έχει καμία σχετική εντολή, κατάφερε να προωθηθεί στις παρυφές των Ιωαννίνων, στον Άγιο Ιωάννη. Ήδη είχε καταστρέψει όλες τις επικοινωνίες της τουρκικής διοίκησης με τον στρατό της και έτσι όταν έφτασε η είδηση ότι ο ελληνικός στρατός ήταν έξω από την πόλη δημιουργήθηκε πανικός στους επιτελείς του τουρκικού στρατού. Θεώρησαν αδύνατη την υποχώρηση τους στρατεύματος και βέβαιη την ήττα τους. Κάτω από αυτές τις συνθήκες το βράδυ της ίδιας μέρας ο Εσσάτ Πασάς έστειλε πρόταση παράδοσης του τουρκικού στρατού....

Δεν γνώριζε ότι στο Μπιζάνι οι τουρκικές δυνάμεις δεν είχαν ηττηθεί και διατηρούσαν τις θέσεις τους. Η αποφασιστική αυτή νίκη άνοιξε τον δρόμο για την απελευθέρωση της ευρύτερης περιοχής των Ιωαννίνων και της Βόρειας Ηπείρου....

Το άρθρο γράφτηκε με πληροφορίες από τον ιστορικό ερευνητή των Ιωαννίνων Αλέκο Ράπτη, που αρθρογραφεί στην εφημερίδα Ηπειρωτικός Αγών.

Και η περιγραφή της Μάχης του Μπιζανίου από το Θέματα Στρατιωτικής Ιστορίας

Ο Ελληνικός Στρατός του 1912, υποχρεωμένος να δράσει με το σύνολο σχεδόν των δυνάμεών του στο κύριο μέτωπο προς τη Μακεδονία, δεν μπορούσε παρά να διαθέσει στην Ήπειρο μικρό μόνο τμήμα του, δυνάμεως μεραρχίας περίπου. Η αρχική αποστολή του Στρατού Ηπείρου ήταν κυρίως αμυντική. Ωστόσο, αυτός εξόρμησε από την περιοχή της Άρτας και με συνεχείς επιθετικές ενέργειες υποχρέωσε τους Τούρκους να καταφύγουν στην οχυρωμένη τοποθεσία των Ιωαννίνων. Διαδοχικές επιθέσεις, από 1-3 Δεκεμβρίου 1912 και 7-10 Ιανουαρίου 1913, για την άλωση του Οχυρού Μπιζάνι και την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, απέβησαν άκαρπες.

Οι εύζωνοι ακροβολισμένοι κατά την διάρκετια της σύγκρουσης

Στις 15 Φεβρουαρίου 1913, ενώ ο Στρατός Ηπείρου είχε ενισχυθεί σημαντικά και προετοιμαζόταν για νέα γενική επίθεση με κύρια προσπάθεια και πάλι στο δεξιό κατά του Μπιζανίου, αιφνιδιαστικά το Γενικό Στρατηγείο μετέβαλε το Σχέδιο και αποφάσισε η κύρια επίθεση να γίνει στο αριστερό κατά του δυτικού τμήματος της εχθρικής τοποθεσίας. Η αποστολή αυτή ανατέθηκε στο Β΄ Τμήμα της Στρατιάς, υπό τη διοίκηση του Διοικητή της IV Μεραρχίας Υποστράτηγου Μοσχόπουλου Κωνσταντίνου, το οποίο ενισχύθηκε με δυνάμεις και από άλλες μεραρχίες και αποφάσισε να ενεργήσει σε τρεις φάλαγγες.

Το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων, από το οποίο πήρε την ονομασία του το σημερινό 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων, ανήκε στη 2η Φάλαγγα του Β΄ Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου που ήταν συγκεντρωμένη στην περιοχή Καλογερίτσα – Στενωπός Μανολιάσας με αποστολή να καταλάβει το ύψ. Άγιος Νικόλαος. Η εμπροσθοφυλακή της 2ης Φάλαγγας που την αποτελούσε το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων (8ο και 9ο Τάγματα Ευζώ­νων) και το Ι/17 Τάγμα Πεζικού ήταν στη στενωπό της Μανολιάσας με Διοικητή το Διοικητή του 1ου Συντάγματος Ευζώνων, Αντισυνταγματάρχη Πεζικού Παπαδόπουλο Διονύσιο.

Στην ανάπαυλα της μάχης

Το πρωί της 20ής Φεβρουαρίου του 1913, ο Διοικητής της εμπροσθοφυλακής με λόχο Πεζικού κινήθηκε προς τον αυχένα της στενωπού. Μόλις όμως έφθασε νότια του υψώματος 788 δέχθηκε εχθρικά πυρά με αποτέλεσμα να ανακόψει την κίνησή του.

Όταν διαπιστώθηκε ότι οι Τούρκοι στα υψώματα της Μανολιάσας, κοντά στη στενωπό, δεν ανέπτυσσαν δραστηριότητα, διατάχθηκε η εμπροσθοφυλακή να εκβιάσει τη στενωπό. Το 8ο Τάγμα Ευζώνων με Διοικητή τον Ταγματάρχη Πεζικού Ιατρίδη Γεώργιο έφθασε το μεσημέρι στον αυχένα ανατολικά του χωριού Μελιγγοί, όπου έλαβε διαταγή να κινηθεί προς την κοιλάδα της Δωδώνης, ενώ το 9ο Τάγμα Ευζώνων με Διοικητή τον Ταγματάρχη Πεζικού Βελισσαρίου Ιωάννη διατάχθηκε να λάβει θέσεις στον αυχένα για να διευκολύνει την επίθεση.

Η επιστροφή των ευζώνων απο το Μπιζάνι

Οι δυνάμεις του 1ου Συντάγματος Ευζώνων, αφού κατόρθωσαν να ανατρέψουν ασθενή εχθρική αντίσταση, έφθασαν βόρεια των αρχαίων ερειπίων της Δωδώνης και από εκεί συνέχισαν την κίνησή τους προς τα Ιωάννινα, ακολουθώντας την ημιονική οδό προς Πεδινή. Μόλις η κεφαλή της Φάλαγγας πλησίασε το χωριό, παρατήρησε αρκετές δυνάμεις του εχθρού να έχουν συμπτυχθεί από τα υψώματα της Μανολιάσας και να κατευθύνονται προς Πεδινή και Ιωάννινα.

Πράγματι, στις 1500 της 20ής Φεβρουαρίου του 1913, ο εχθρός άρχισε να ανατρέπεται από όλο το μέτωπο Μανολιάσας – Τσούκας προς την πεδιάδα Ιωαννίνων και ενώ το μεγαλύτερο μέρος από τις εχθρικές δυνάμεις είχε συγκεντρωθεί γύρω από την Πεδινή, ο Διοικητής του 1ου Συντάγματος Ευζώνων διέταξε τις δυνάμεις του να τον καταδιώξουν στην πεδιάδα των Ιωαννίνων. Κατά τη διάρκεια της καταδίωξης δέχθηκαν πυρά πυροβολικού από τα υψώματα Άγιος Ιωάννης πάνω στα οποία ο εχθρός κατασκεύαζε χαρακώματα.

Ο Διοικητής του 9ου Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχης Βελισ­σαρίου Ιωάννης

Μετά από αυτό, τα τάγματα Ευζώνων, μετά από προτροπή του Διοικητή του 9ου Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχη Βελισ­σαρίου Ιωάννη και μάλιστα χωρίς διαταγή του Διοικητή της εμπροσθοφυλακής, όρμησαν ακάθεκτα κατά της νέας αυτής εχθρικής τοποθεσίας, ενώ οι άνδρες βυθίζονταν μέχρι τη μέση στα λιμνάζοντα νερά της περιοχής. Έτσι, τα δύο τάγματα Ευζώνων επωφελούμενα από την κακή ψυχολογική κατάσταση του αντιπάλου τους, τον ανέτρεψαν από τα υψώματα του Αγίου Ιωάννη και τον καταδίωξαν προς τα Ιωάννινα.

Τούρκοι αιχμάλωτοι από την μάχη.

Στις 1800 της 20ής Φεβρουαρίου, τα τάγματα Ευζώνων, με επικεφαλής το 9ο Τάγμα, κατέλαβαν τον Άγιο Ιωάννη και απέκοψαν τα τηλεφωνικά καλώδια, ώστε να διακοπεί η επικοινωνία μεταξύ Ιωαννίνων και Μπιζανίου. Οι Τούρκοι που αιχμαλωτίστηκαν ήταν 37 αξιωματικοί και 935 οπλίτες.

Αναμνηστική φωτογραφία των Ευζώνων μετά την μάχη

Η υπερκερωτική ενέργεια και η τολμηρή διείσδυση του 1ου Συντάγματος Ευζώνων στο εσωτερικό της τουρκικής τοποθεσίας μέχρι τις παρυφές των Ιωαννίνων, ενώ οι Τούρκοι κατείχαν ακόμη τα Οχυρά Χιντζηρέλου, Μπιζανίου και Καστρίτσας, συνέτεινε στην ταχεία απόφαση των Τούρκων να παραδοθούν. Μαζί με την πόλη των Ιωαννίνων παραδόθηκαν και όλα τα γύρω οχυρά. Η υπογραφή της συμφωνίας παράδοσης έγινε στο Γενικό Στρατηγείο στο Χάνι Εμίν Αγά από τον Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο και τουρκική αντιπροσωπεία, η οποία έφθασε εκεί στις 0430 της 21ης Φεβρουαρίου 1913 συνοδευόμενη από τον Ταγματάρχη Βελισσαρίου Ιωάννη.