Τα Σκόπια και το μύθευμα περί των «Σλάβων του 6ου και 7ου αιώνα»

Του Νεκτάριου Δαπέργολα
Διδάκτορος Βυζαντινής Ιστορίας

Πάμπολλες φορές σε όλη αυτή την πολυετή ιστορία με τα Σκόπια (της οποίας τη δραματική κορύφωση ζούμε σήμερα με την προδοτική αθλιότητα των Πρεσπών να φτάνει πλέον στο - φερόμενο ως - ελληνικό κοινοβούλιο) ένα βασικό επιχείρημα που επιστράτευσε η δική μας πλευρά ήταν η ιστορική αλήθεια. Μια ιστορική αλήθεια για το πόσο ξεκάθαρα Έλληνες ήταν οι αρχαίοι Μακεδόνες, πόσους αιώνες αργότερα ήρθαν οι Σλάβοι στην περιοχή των Σκοπίων, πόσα αδιάσειστα τεκμήρια υπάρχουν περί της τεχνητής εθνογένεσης των Ψευτομακεδόνων που δεν είναι παλαιότερη του δεύτερου τέταρτου του 20ού αιώνα στη σύγχρονη εκδοχή της ή του ύστερου 19ου στην πρώιμη βουλγαρική (γιατί από τους Βουλγάρους βεβαίως ξεκίνησε, πριν τη μεταλλάξει προς ίδιον όφελος ο Τίτο). 

Για το ότι όλα αυτά δεν μπόρεσαν να γίνουν ισχυρό όπλο στα χέρια των πολιτικών ηγεσιών του τόπου, όχι μόνο τώρα, αλλά από την πρώτη στιγμή που εμφανίστηκε το πρόβλημα, ας όψονται οι αίτιοι: όλες δηλαδή οι σταθερά ξενόδουλες και ψοφοδεείς κυβερνήσεις που πέρασαν από τη χώρα τα τελευταία 70 χρόνια, με αποκορύφωμα ασφαλώς τον σημερινό δωσιλογικό συρφετό. Το δικό μας χρέος, ως πατριώτες Έλληνες πολίτες, είναι να συνεχίσουμε να αντιστεκόμαστε στην παραχάραξη, την προδοσία και το ξεπούλημα. Χρέος που γίνεται ακόμη μεγαλύτερο για όσους εξ ημών έχουμε και την επιστημονική ιδιότητα του ιστορικού, πέρα από εκείνη του πολίτη. Όσα θα αναφερθούν πιο κάτω έχουν πρωτίστως σχέση με αυτή τη δεύτερη ιδιότητα και αποσκοπούν στην ανάδειξη ενός ιστορικού σφάλματος ως προς την καταγωγή των Σκοπιανών, που κι εμείς ακόμη συνηθίσαμε να αποδεχόμαστε ως δεδομένη αλήθεια.

Γίνεται λοιπόν συχνά λόγος για τους Σκοπιανούς ως απογόνους σλαβικών πληθυσμών που έφτασαν στην περιοχή τον 6ο - 7ο αιώνα. Με τη διαφορά όμως πως αυτό δεν προκύπτει από πουθενά, πέρα από κάποιες εικασίες που βασίζονται στην άποψη περί της γενικότερης έλευσης των Σλάβων στα Βαλκάνια. Ας γίνουμε ωστόσο πιο συγκεκριμένοι

Κατ’ αρχάς τα περί 6ου αιώνα οφείλουμε να τα διαγράψουμε εντελώς, δεδομένου ότι σλαβικές εγκαταστάσεις στη Βαλκανική κατά την περίοδο αυτή δεν υπάρχουν. Οι Σλάβοι εμφανίζονται μεν κατά την τελευταία 25ετία του 6ου αιώνα, ερχόμενοι από τον Βορά, η παρουσία τους όμως σε όλο τον χώρο νοτίως του Δούναβι (ο οποίος εκείνη την εποχή ταυτίζεται με το βόρειο σύνορο του βυζαντινού κράτους) στο διάστημα αυτό είναι καθαρά παροδική, με τις επιδρομές που διενεργούν ως υποτελείς των Αβάρων. Πάντως μέχρι το 600 δεν υπάρχει το παραμικρό τεκμήριο οποιασδήποτε μόνιμης εγκατάστασής τους.

Μετά το έτος αυτό και την προσωρινή (για μερικές δεκαετίες) αμυντική εξασθένηση της Αυτοκρατορίας είναι αλήθεια ότι σλαβικές ομάδες περνούν τον Δούναβι και εγκαθίστανται πλέον μόνιμα σε διάφορες περιοχές της βυζαντινής επικράτειας. Ακόμη και τότε όμως για την περιοχή ειδικά των Σκοπίων, δεν υπάρχει η παραμικρή έστω ένδειξη. Πλην της εγκατάστασης των Σέρβων και των Χρωβάτων (=Κροατών) που έλαβε χώρα αρκετά βορειότερα μεταξύ των ετών 610 και 640 (και με άδεια της βυζαντινής διοίκησης, που τους χρησιμοποίησε για τον εποικισμό μιας γενικά ερημωμένης περιοχής, αλλά και για τη φύλαξη των ΒΔ συνόρων), η μόνη μαζική εγκατάσταση που γνωρίζουμε είναι εκείνη των άτακτων σλαβικών φύλων που ήρθαν (με βίαιο τρόπο αυτά) στη σημερινή βόρεια Βουλγαρία, για να υποταχθούν μερικές δεκαετίες αργότερα στο ασιατικό φύλο των λεγόμενων Πρωτοβουλγάρων.

Για όλες τις υπόλοιπες βαλκανικές περιοχές, τεκμήρια μόνιμης σλαβικής παρουσίας καθ’ όλο τον 7ο αλλά και 8ο αιώνα διαθέτουμε μόνο για τον σημερινό ελλαδικό χώρο, βάσει κυρίως αγιολογικών κειμένων και πενιχρών αρχαιολογικών και τοπωνυμικών δεδομένων: από αυτά πιστοποιείται η ύπαρξη μιας σλαβικής εγκατάστασης στην Πελοπόννησο αφ’ ενός (που χρονολογείται περί τα τέλη του 7ου αιώνα) και αφετέρου η έλευση ενός ετερόκλητου και ανοργάνωτου πλήθους από διάφορες φυλές που εισέβαλε λίγο μετά το 610 στη Μακεδονία, επιτέθηκε 2 φορές ανεπιτυχώς στη Θεσσαλονίκη και στη συνέχεια διαλύθηκε και διασκορπίστηκε. Τμήματα αυτού του αρχικού πλήθους εγκαταστάθηκαν στη συνέχεια μόνιμα σε δυσπρόσιτες (ελώδεις ή ορεινές) περιοχές, σταδιακά υποτάχθηκαν στη βυζαντινή διοίκηση και αργότερα, με την ανάπτυξη ειρηνικών σχέσεων με τους γύρω ελληνικούς πληθυσμούς, εκχριστιανίστηκαν και εξελληνίστηκαν. 

Γνωρίζουμε με ασφάλεια την ύπαρξη 3 τέτοιων εγκαταστάσεων στον ελλαδικό χώρο, πλην εκείνης της Πελοποννήσου: μίας στην Ανατολική Μακεδονία (από τους λεγόμενους «Στρυμονίτες Σλάβους» στον κάτω ρου του Στρυμόνα και τις υπώρειες του Παγγαίου), μίας στην Κεντρική (κυρίως από το σλαβικό φύλο των «Δρουγουβιτών» στην περιοχή μεταξύ της παλαιάς λίμνης των Γιαννιτσών και του Βερμίου) και μίας στο Πήλιο (από το φύλο των «Βελεγεζητών»). Σε αντίθεση πάντως με ότι πιστευόταν παλαιότερα (στον απόηχο κυρίως της γελοίας και παντελώς αβάσιμης επιστημονικά θεωρίας του Φαλμεράιερ, αλλά και των νεότερων αναβιώσεών της), επρόκειτο για σχετικά μικρές από πληθυσμιακής πλευράς εγκαταστάσεις, όπως τεκμαίρεται από όλα τα ιστορικά, αρχαιολογικά και τοπωνυμικά δεδομένα, καθώς και από το αδιαμφισβήτητο γεγονός του τελικού εξελληνισμού τους.

Πλην αυτών των εγκαταστάσεων πάντως, τεκμήρια μόνιμης σλαβικής παρουσίας δεν έχουμε για άλλες περιοχές όχι μόνο του μακεδονικού χώρου, αλλά και βορείως αυτού. Υπάρχει φυσικά η θεωρία για τους «Βερζήτες Σλάβους» (ένα από τα φύλα του ετερόκλητου πλήθους που προαναφέραμε) ότι περί τα τέλη του 7ου αιώνα κατέκλυσαν την περιοχή των Σκοπίων, η οποία όμως είναι αβάσιμη. Ακόμη και η απλή παρουσία των Βερζητών ως μικρή εγκατάσταση στην περιοχή του Μοναστηρίου αποτελεί γενικά ατεκμηρίωτη εικασία, πόσο δε μάλλον τα περί κατάκτησης της περιοχής, δεδομένου ότι έχει αποδειχθεί σήμερα πως η βυζαντινή κυριαρχία σε όλο τον χώρο νότια του Δούναβη δεν διακόπηκε ποτέ, παρά τα προσωρινά αμυντικά προβλήματα του πρώιμου 7ου αιώνα.

Αυτό συνέβη αποκλειστικά και μόνο στην περιοχή του Αίμου, με την ίδρυση του πρώτου βουλγαρικού κράτους (681), στο οποίο υποτάχτηκαν τα σλαβικά φύλα που πράγματι είχαν διεισδύσει σ’ εκείνη την περιοχή (σημερινή βόρεια και κεντρική Βουλγαρία). Τα φύλα αυτά («Σέβεροι» και «Επτά Γενεές») αποτελούσαν όντως μία συμπαγή και πολυάριθμη εγκατάσταση και οι βυζαντινοί ιστοριογράφοι αναφέρονται σε αυτά με τον όρο «Σκλαβηνία». Το ότι η Σκλαβηνία αυτή δεν βρισκόταν μόνο στη σημερινή Βουλγαρία, αλλά επεκτεινόταν ήδη από τον 7ο αιώνα ως την Αχρίδα και τη σημερινή Αλβανία, αυτό ειπώθηκε μεν παλαιότερα, αποτελεί όμως υποβολιμαία υπόθεση εργασίας της (ούτως ή άλλως όχι και τόσο…αντικειμενικής) νεότερης βουλγαρικής ιστοριογραφίας και είναι παντελώς αστήρικτη.

Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι κανένα τεκμήριο μόνιμης σλαβικής παρουσίας στην περιοχή των Σκοπίων δεν διαθέτουμε καθόλο τον 7ο αλλά και τον 8ο αιώνα. Μόνο από τον 9ο αιώνα μπορεί αυτό να ειπωθεί, κυρίως λόγω της επέκτασης προς δυσμάς του βουλγαρικού κράτους, που προφανώς ακολουθήθηκε και από πληθυσμιακές ανακατατάξεις. Έκτοτε η περιοχή των Σκοπίων εισέρχεται στον σλαβοβουλγαρικό κόσμο, με σλαβικούς πληθυσμούς που (όπως κι εκείνοι της καθ’ αυτήν Βουλγαρίας) μετέχουν στη βουλγαρική εθνογένεση, τη διαδικασία δηλαδή συγχώνευσης των Ασιατών Πρωτοβουλγάρων με τους πολυαριθμότερους Σλάβους υποτελείς τους, η οποία υποβοηθήθηκε από τον εκχριστιανισμό και τη διάδοση του γλαγολιτικού αλφαβήτου και ξεκινώντας από τα τέλη του 9ου αιώνα οδήγησε τελικά στη διαμόρφωση του βουλγαρικού έθνους. Και βέβαια μέσα στον 10ο αιώνα, η περιοχή παίζει βασικό ρόλο στις πολιτικοστρατιωτικές εξελίξεις, αφού εκεί μετατοπίζεται το πολιτικό κέντρο του βουλγαρικού κράτους υπό τον Σαμουήλ (μετά την σύντομη κατάλυσή του από τον Ιωάννη Τζιμισκή). Τον Βούλγαρο Σαμουήλ, που και αυτόν βεβαίως τον βάφτισε «Μακεδόνα» η σκοπιανή προπαγάνδα και τον κατονόμασε ως επιφανές μέλος μιας σειράς «προγόνων» που ξεκινά από τον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο και φτάνει ως τον…Γιάνε Σαντάνσκι, τον Αποστόλ Πέτκωφ, τον Κασάπτσε κι άλλους διαβόητους μακελάρηδες των κομιτατζίδικων συμμοριών του πρώιμου 20ού αιώνα.

Συνοψίζοντας, το να μιλούμε για Σλάβους του 6ου ή ακόμη και του 7ου αιώνα, ως μακρινούς προγόνους των σημερινών Σκοπιανών, αποτελεί έωλο και εσφαλμένο επιστημονικά ισχυρισμό που καλό είναι να αποφεύγεται, καθώς η παρουσία στην περιοχή των πληθυσμών από τους οποίους αυτοί προήλθαν δεν μπορεί κατά κανένα τρόπο να ανιχνευθεί με ασφάλεια πριν από τον ύστερο 9ο ή τον πρώιμο 10ο αιώνα. Το ακόμη πιθανότερο βέβαια στην πραγματικότητα είναι οι σημερινοί «Μακεδόνες» του σκοπιανού ψευδομορφώματος να οφείλουν την καταγωγή τους σε ακόμη μεταγενέστερους βουλγαρικούς ή εκβουλγαρισμένους πληθυσμούς, δεδομένων των μετακινήσεων και πληθυσμιακών ανακατατάξεων που έλαβαν χώρα στα Κεντρικά Βαλκάνια και κατά τον 12ο αιώνα και καθ’ όλη την Υστεροβυζαντινή Περίοδο (13ος - 15ος αιώνας), αλλά και κατά την Τουρκοκρατία. 

Εν πάση περιπτώσει όμως, ο ύστερος 9ος αιώνας είναι ο terminus post quem, δηλαδή το πρωιμότερο δυνατό χρονολογικό όριο. Σίγουρο όμως είναι ακόμη ότι οι πρόγονοι των σημερινών Σκοπιανών δεν μπορούν να έχουν την παραμικρή σχέση και με τους Σλάβους που όντως εγκαταστάθηκαν στον χώρο της σημερινής ελληνικής Μακεδονίας κατά τον 7ο αιώνα, για τους οποίους ωστόσο είναι απολύτως τεκμηριωμένο από τα ιστορικά και τοπωνυμικά δεδομένα πως έως τον 10ο αιώνα είχαν σε μεγάλο βαθμό εκχριστιανιστεί, εξελληνιστεί και ευρύτερα αφομοιωθεί από τους ελληνικούς πληθυσμούς της περιοχής.

Κλείνοντας, οφείλουμε φυσικά να ξεκαθαρίσουμε πως δεν έχουμε αυταπάτες ότι κάτι από τα παραπάνω θα παίξει ρόλο στις σημερινές εξελίξεις, καθώς άλλα πράγματα είναι ασφαλώς που τις καθορίζουν: η νεοταξική πολιτική αλητεία, τα βρώμικα οικονομικά συμφέροντα, το χυδαίο «δίκιο» των ισχυρών της γης που διαστρέφει τα πάντα και τσαλαπατά κάθε έννοια πραγματικού δικαίου, σε συνδυασμό με την ξετσίπωτη αθλιότητα των εξωνημένων ελληνόφωνων δωσιλόγων. Στον βαθμό όμως που εμείς ως λαός πορευόμαστε με όπλα την τιμιότητα, την πραγματική δικαιοσύνη και την ιστορική αλήθεια και έχουμε την ελπίδα ότι κάποια στιγμή όλα αυτά μπορεί και να δικαιωθούν, ας έχουμε στο νου μας και την παραπάνω μικρή διευκρίνιση και διόρθωση ενός ιστορικού λάθους που και οι ίδιοι συνήθως διαπράττουμε. Μία διόρθωση που φωτίζει λίγο περισσότερο την ιστορική προέλευση των δήθεν «Μακεδόνων» του σκοπιανού κρατιδίου και φυσικά καθιστά ακόμη πιο σαφές το μέγεθος του θράσους τους…

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(για την έλευση των Σλάβων στα Νότια Βαλκάνια και στον ελλαδικό χώρο και την εθνογένεση των σλαβικών βαλκανικών λαών)
Μ.Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Σλαβικές Εγκαταστάσεις στη Μεσαιωνική Ελλάδα, Αθήνα 1993.
Ν.Δαπέργολας, Σλαβικές εγκαταστάσεις στη Μακεδονία από τον 7ο ως τον 9ο αι., Θεσσαλονίκη 2009.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Η΄, Αθήνα 1979. 
Ι.Καραγιαννόπουλος, Το βυζαντινό διοικητικό σύστημα στα Βαλκάνια (4ος - 9ος αι), Αθήνα 1994.
J.Karayannopoulos, Ζur Frage der Slavenansiedlung im griechischen Raum, Athenes 1995.
P.Lemerle, Les plus anciens recueils des Miracles de Saint Demetrius et la penetration des Slaves dans les Balkans, I.Le texte. II.Commentaire, Paris 1979, 1981.
Φ.Μαλιγκούδης, Σλάβοι στη Μεσαιωνική Ελλάδα, Θεσσαλονίκη 1988.
Δ.Ζακυθηνός, Οι Σλάβοι εν Ελλάδι, Αθήνα 1977.