Το Ανατολικό Ζήτημα ξανά στο προσκήνιο. (μέρος 1ο)

Tο Ανατολικό Ζήτημα ξανά στο προσκήνιο. Το ονοματολογικό στα Βαλκάνια και ο νεο-οθωμανισμός 

Η Ρωσία, η Αγγλία και η Αυστρία ασχολούνται με το Ανατολικό Ζήτημα, γελοιογραφία του 1878.

Γράφει η Γιώτα Χουλιάρα 

«Η Συνθήκη της Λωζάννης, που μεταξύ άλλων ορίζει τα δικαιώματα της Ελλάδας και της Τουρκίας σε νησιά στο ανατολικό Αιγαίο, χρειάζεται επικαιροποίηση», είχε δηλώσει ο Τούρκος πρόεδρος Ρ.Τ. Ερντογάν σε συνέντευξη του στο δημοσιογράφο Α.Παπαχελά τον Δεκέμβριο που μας πέρασε. «Όταν μιλάω για επικαιροποίηση, μπορούμε να συζητήσουμε τα πάντα, από το Α έως το Ω. Μπορεί η Ελλάδα να ενοχλείται με κάποια θέματα, με συγκεκριμένες προβλέψεις, αλλά μπορούμε να καθίσουμε κάτω και να συζητήσουμε», τόνισε χαρακτηριστικά. 

«Η επικαιροποίηση θα μπορούσε να είναι αμοιβαία επωφελής» υποστήριξε ο Ερντογάν και πρόσθεσε πως υπάρχουν ορισμένοι που δεν αντιλαμβάνονται επακριβώς τι συμβαίνει. Και συνέχισε: «Εκείνοι που δεν έχουν μεγάλη γνώση για το τι ισχύει στη Συνθήκη της Λωζάνης αμέσως με κατηγορούν και προσπαθούν να βρουν νέες ερμηνείες πίσω από τις δηλώσεις μου, όμως δεν υπάρχει τίποτα πίσω από αυτές τις δηλώσεις. Η ασφάλεια και η φιλία μεταξύ των χωρών μας μπορούν να κάνουν περισσότερα για να ενδυναμώσουμε τις σχέσεις και τη φιλία μας. Η συζήτηση για τα νησιά και για άλλα θέμα, συνεχίζεται και μόνο από μια εξέλιξη, τα πράγματα περιπλέκονται. Και αυτό είναι κάτι που πρέπει να υπερβούμε σε μία μεγάλη θάλασσα όπως το Αιγαίο. Τα ταξίδια των εμπορικών και τουριστικών πλοίων θα πρέπει να γίνονται ανενόχλητα και θα πρέπει να υπερβούμε τις όποιες περιπλοκές. Για τον λόγο αυτό φέρνω το θέμα στην επικαιρότητα».

Αυτή δεν ήταν η πρώτη και σίγουρα όχι η τελευταία φορά που ο Τούρκος πρόεδρος αναφέρθηκε σε επικαιροποίηση της Συνθήκης της Λωζάννης. Κάθε φορά που ο Ερντογάν αναφέρεται «στα σύνορα της καρδιάς μας», ουσιαστικά αναφέρεται στην επικαιροποίηση ή, αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, στην κατάργηση της Συνθήκης της Λωζάννης, η οποία υπογράφτηκε στην Ελβετία στις 24 Ιουλίου 1923 από την Ελλάδα, την Τουρκία και τις άλλες χώρες που πολέμησαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922) και συμμετείχαν στην Συνθήκη των Σεβρών συμπεριλαμβανομένης και της ΕΣΣΔ (που δεν συμμετείχε στην προηγούμενη συνθήκη)

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία στις αρχές του 19ου αιώνα.

Η Συνθήκη της Λωζάνης ήταν η συνθήκη ειρήνης που έβαλε άνω τελεία στο Ανατολικό Ζήτημα και έθεσε τα όρια της σύγχρονης Τουρκίας. Όμως κατά τον Ερντογάν η σημερινή Τουρκία δεν ανταποκρίνεται στην «πραγματική» Τουρκία.

«Η Τουρκία είναι μεγαλύτερη από την Τουρκία. Εμείς δεν δύναται να φυλακιστούμε σε 780 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα. Άλλα είναι τα φυσικά και άλλα τα σύνορα της καρδιάς μας. Τα αδέλφια μας στην Μουσούλη, το Κιρκούκ, το Χουμούς, στα Σκόπια, μπορεί να είναι εκτός των φυσικών μας συνόρων, αλλά είναι εντός των συνόρων της καρδιάς, στο επίκεντρο της καρδιάς μας» είχε αναφέρει χαρακτηριστικά, μιλώντας σε εκδήλωση στην Άγκυρα, με αφορμή την επέτειο θανάτου του Μουσταφά Κεμάλ, το Νοέμβριο του 2016.

Ουσιαστικά, ο Ερντογάν διατυμπανίζει όπου σταθεί και όπου βρεθεί ότι στην κληρονομιά της σημερινής Τουρκίας είναι και «τα 3 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα έκτασης γης» που ανήκαν κάποτε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία επαναφέροντας το ξεχασμένο Ανατολικό Ζήτημα λόγω της αναταραχής που έχει δημιουργηθεί στη Μέση Ανατολή και εκμεταλλευόμενος την κατάσταση που επικρατεί στα Βαλκάνια (και το ζήτημα της ονομασίας της FYROM).

Ο όρος Ανατολικό Ζήτημα, γενικότερα, αναφέρεται στον ανταγωνισμό μεταξύ Ανατολής και Δύσης και ειδικότερα αφορά τα διπλωματικά και πολιτικά προβλήματα που δημιουργήθηκαν από τις εγγενείς αδυναμίες στη διατήρηση της συνοχής του Οθωμανικού Κράτους που παρουσιάστηκαν από τα μέσα του 18ου μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, όταν ο ένας μετά τον άλλο οι υπόδουλοι στους Οθωμανούς λαοί εξεγέρθηκαν κατά της Αυτοκρατορίας, η οποία είχε ηττηθεί από τη Ρωσία κατά τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο το 1774.

Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας χρονολογείται από τον 17ο αιώνα, όταν τερματίστηκαν οι οθωμανικές κατακτήσεις και εκδηλώθηκαν προβλήματα στην οικονομία και στη διοίκηση της αχανούς αυτοκρατορίας.

Δηλαδή, το Ανατολικό Ζήτημα προκλήθηκε από τη βαθμιαία υποχώρηση της ισχύος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την πλήρωση του κενού που προέκυψε από αυτή την υποχώρηση στην Εγγύς Ανατολή και ιδίως στη Χερσόνησο του Αίμου.

Ως όρος πρωτοκαθιερώθηκε στη γλώσσα της Διπλωματίας το 1822, κατά τις συζητήσεις στη Βερόνα με αναφορά στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, που είχε εν τω μεταξύ ξεσπάσει, σε σχέση με τα δυσεπίλυτα πολιτικά αλλά και οικονομικά προβλήματα που είχαν δημιουργηθεί με την εξάπλωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή, και με κύρια έμφαση στη σταθερή πλέον υποχώρησή της από τις κτίσεις αυτές.

ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ (Η ΤΥΧΗ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ) ΕΤΕΘΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ, ΤΟ 1829, ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΘΕΩΡΟΥΣΑΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΤΕΛΕΙΩΣΟΥΝ ΜΕ ΤΟ ΣΟΥΛΤΑΝΟ
ΔΕΝ ΠΡΟΧΩΡΗΣΑΝ ΟΜΩΣ..
ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΟΝΔΙΝΟ. ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 1828-1862 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΕΑΣ ΑΘΗΝΑ 1995

Πρωταγωνιστές του Ανατολικού Ζητήματος ήταν κατά καιρούς με τον ένα ή τον άλλο τρόπο οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) και οι εξεγειρόμενοι λαοί της Ανατολικής Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής.

Μετά τη Σύμβαση υποχρεωτικής Ανταλλαγής των Ελληνικών πληθυσμών της Λωζάννης και την Ελληνοτουρκική Συνθήκη Ειρήνης, Φιλίας και Συνεργασίας της Άγκυρας (1930) φάνηκε να κλείνουν οριστικά οι εκκρεμότητες της Ελλάδας με την Τουρκία σε ό,τι αφορά τις εκατέρωθεν αξιώσεις για πληθυσμούς, εδάφη και αποζημιώσεις.

Επιμέρους θέμα του Ανατολικού Ζητήματος υπήρξε και το Μακεδονικό Ζήτημα. Με τον όρο αυτό εννοούμε το εθνικοχωροταξικό πρόβλημα που δημιουργήθηκε αμέσως μετά τη Συνθήκη του Βερολίνου τον 19ο αιώνα, στη Βαλκανική, και ειδικότερα στη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας μεταξύ των κρατών της περιοχής, Ελλάδας, Βουλγαρίας, Σερβίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 

Αν και το Μακεδονικό Ζήτημα φάνηκε να είχε τελειώσει με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, επανεμφανίσθηκε στο προσκήνιο αμέσως με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ανάμεσα σε Ελλάδα, Βουλγαρία και Γιουγκοσλαβία. Όμως μετά την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, η οποία ξεκίνησε το 1991, το Μακεδονικό ζήτημα μετεξελίχθηκε στο επιτακτικό ερώτημα της ονομασίας της FYROM.

Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως η FYROM από το 1929 μέχρι το 1941 ονομαζόταν Μπανοβίνα του Βαρδάρη, δηλαδή Επαρχία (Μπανοβίνα στα σερβοκροάτικα) του Βαρδάρη. Το όνομα της δόθηκε από τον ποταμό Αξιό, που είναι γνωστός στα βαλκανικά κράτη και ως «Βαρδάρης» (ή αλλιώς Βαρντάρσκα στα σερβοκροάτικα). Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, το 1941, οι Δυνάμεις του Άξονα κατέλαβαν την Μπανόβινα του Βαρδάρη. Η επαρχία ως διοικητική δομή καταργήθηκε και η επικράτειά της διαμοιράστηκε στο Βασίλειο της Βουλγαρίας, στην Σερβία που ήταν κατειλημμένη από τα ναζιστικά γερμανικά στρατεύματα και στην Αλβανία που ελέγχονταν από την Φασιστική Ιταλία.

Ένταση και αποσχιστικές τάσεις υπήρχαν πάντοτε στα Βαλκάνια και οφείλονται κατά κύριο λόγο στην εθνικιστική τους φύση, την οποία είχε περιορίσει η Οθωμανική Αυτοκρατορία και επανήλθε με την πτώση αυτής και την εκμετάλλευση των προβλημάτων από την αντίστοιχη ρωσική. Ωστόσο, τα προβλήματα διογκώθηκαν κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων και του Β΄ΠΠ όταν στην περιοχή εισήλθαν διάφορες ξένες προς το χώρο ευρωπαϊκές δυνάμεις, όπως η Αυστρία, η Γερμανία, η Ιταλία, η ΕΣΣΔ. Οι δυνάμεις αυτές διεύρυναν το φυλετικό χάσμα των Βαλκανίων, προς όφελός τους, αδιαφορώντας για τις όποιες συνέπειες.

Ο θάνατος του Τίτο και, μαζί με αυτόν, ο θάνατος του κομμουνισμού και η έλλειψη της σιδηράς πυγμής που κυβερνούσε μέχρι τότε τη Γιουγκοσλαβία ανέδειξαν για άλλη μια φορά τα προβλήματα της επιβαλλόμενης συμβίωσης αντιμαχόμενων σεκτών.

Σήμερα πλέον η FYROM έπειτα από συμφωνία των πρωθυπουργών Ζ. Ζάεφ και Α. Τσίπρα θα μετονομαστεί σε Β. Μακεδονία. Όμως η συγκεκριμένη συμφωνία η οποία αναγνωρίζει τη Μακεδονική Γλώσσα πυροδοτεί μια σειρά εξελίξεων στις οποίες εμπλέκεται και η Τουρκία που έχει απλώσει τα δίκτυα της στα Βαλκάνια.

Κομμάτι των εξελίξεων αποτελεί και η Βουλγαρία, η οποία αν και επιθυμούσε να λυθεί το ζήτημα της ονομασίας των Σκοπίων, ο πρόεδρος Μπ. Μπορίσοφ είχε δηλώσει πως δεν επιθυμεί τη λύση του Βόρεια Μακεδονία, επειδή συγχέεται με την Βουλγαρική Μακεδονία.

συνεχίζεται στο 2ο μέρος

Geopolitics