Το τουρκικό τελεσίγραφο πριν τον «Αττίλα ΙΙ», σύμφωνα με τα απόρρητα αρχεία της CIA

Του Νίκου Μελέτη 

Ο τρόπος με τον οποίο η Τουρκία απροκάλυπτα είχε παρουσιάσει το τελεσίγραφό της εναντίον της Κύπρου και της Ελλάδας σε Βρετανούς και Αμερικανούς, μερικές ημέρες πριν από τη δεύτερη εισβολή, αποτυπώνεται στα έγγραφα με τις απόρρητες ενημερώσεις της CIA τόσο στο καθημερινό ενημερωτικό Έγγραφο προς τον πρόεδρο των ΗΠΑ όσο και σε έγγραφο της 13ης Αυγούστου του 1974 προς τον θάλαμο επιχειρήσεων του Λευκού Οίκου. 

Η Τουρκία απειλώντας με στρατιωτική δράση ακόμη και τους Βρετανούς αλλα και τις δυνάμεις του ΟΗΕ στην Κύπρο, ήθελε να εξασφαλίσει ότι με δεδομένη την αδυναμία της Ελλάδας θα είχε πλήρως ελεύθερο το πεδίο για να προχωρήσει στην δεύτερη εισβολή. 

Αφού οδηγούσε σε αδιέξοδο τις συνομιλίες της Γενεύης, θέτοντας ένα μαξιμαλιστικό διχοτομικό πλαίσιο διεκδικήσεων, έθετε πλέον ως όρο στο τελεσίγραφο της την αποδοχή όλων αυτών των πολιτικών διεκδικήσεων προκειμένου να μην επαναλάβει την στρατιωτική δράση. 

Με δεδομένη και την πολιτική κρίση στην Ουάσιγκτον (παραίτηση Νίξον) κανείς δεν έκανε την παραμικρή προσπάθεια για να αποτρέψει την δεύτερη εισβολή. Αντιθέτως από τα κείμενα ενημερώσεων του Λευκού Οίκου από την CIA, μάλλον διαφαινόταν διάθεση ικανοποίησης των τουρκικών απαιτήσεων. 

Υ.Γ.: Συνεχίζοντας την έρευνα και μελέτη των αποχαρακτηρισμένων σημαντικών απορρήτων για δεκαετίες εγγράφων της CIA, που ξεκινήσαμε με τον Μιχάλη Ιγνατίου, αποκαλύπτονται σημαντικές πτυχές της σύγχρονης ιστορίας μας. Και κυρίως δίνονται απαντήσεις για τα «πώς» και τα «γιατί» σημαντικών γεγονότων όπως η τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Τουλάχιστον για τον τρόπο με τον οποίο η μια εκ των δυο υπερδυνάμεων, οι ΗΠΑ αντιμετώπισε τέτοια γεγονότα, πως άφηναν να εξελιχθούν τα γεγονότα, όταν δεν τίθονταν σε κίνδυνο η κι αν ακόμη εξυπηρετούνταν τα ζωτικά συμφέροντα τους. 

Μέσα από τα απόρρητα αυτά έγγραφα αποτυπώνεται όμως και το διεθνές περιβάλλον στο οποίο εξελίχθηκαν σημαντικά ιστορικά γεγονότα και, κυρίως σε ότι αφορά στην Κύπρο, αποδεικνύεται η διαχρονικότητα της τουρκικής επιδίωξης για έλεγχο του νησιού μέσω του διαχωρισμού των κοινοτήτων και την συγκρότηση ενός αδύναμου κεντρικού κράτους… 

Α) Προς: Άμεσο: White House /Situation Room 

(13 Αυγούστου 1974) 

Θέμα: Τουρκική απόφαση για επανάληψη στρατιωτικής δράσης στην Κυπρο εάν οι προτάσεις της δεν γίνουν αποδεκτές στην Γενεύη. 

Ο πρωθυπουργός Ecevit και το Τουρκικό Γενικό Επιτελείο αποφάσισαν στις 11 Αυγούστου ότι:

- καμία παραχώρηση δεν θα γίνει στην Γενεύη πέραν όσων έχουν ενσωματωθεί στην τουρκική πρόταση,

- εάν οι συνομιλίες στην Γενεύη αποτύχουν να παράξουν ικανοποιητικό αποτέλεσμα, οι τουρκικές δυνάμεις στην Κύπρο θα προελαύσουν για να πάρουν την Αμμόχωστο και να διασώσουν τους 10.000 τούρκους που βρίσκονται περικυκλωμένοι από τις ελληνοκυπριακές δυνάμεις εκεί,

- Εάν είναι αναγκαίο οι τουρκικές δυνάμεις στην Κύπρο θα πολεμήσουν και εναντίον των Βρετανών, εάν επιχειρήσουν να παρέμβουν. Ενδεχόμενη αεροπορική επίθεση των Βρετανών εναντίον των τουρκικών δυνάμεων θα έχει σαν αποτέλεσμα ανταποδοτικά χτυπήματα στις βρετανικές αεροπορικές βάσεις στο νησί.

Η τουρκική δράση θα στοχεύει στην απελευθέρωση των Τούρκων και Τουρκοκυπρίων που κρατούνται από τις ελληνικές δυνάμεις. Θα περιορισθεί στην Κύπρο, εκτός εάν υπάρξει επέκταση της σύγκρουσης από την Ελλάδα (λογοκριμένη πρόταση)…, οι Τούρκοι ίσως να κινηθούν το πρωινό της 14ης Αυγούστου, εάν δεν εκπληρωθούν οι όροι τους στην Γενεύη. 

Μια επιτυχημένη επιχείρηση θα επεκτείνει τον τουρκικό έλεγχο στην περιοχή μεταξύ της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου. Η Τουρκική κυβέρνηση αναμένει την αντίθετη δημόσια αντίδραση στην επανάληψη των συγκρούσεων, αλλά αυτό δεν θα την αποτρέψει.

… ενδείξεις ανάπτυξης δυνάμεων για απόκρουση έναντι πιθανών απειλών από την Σοβιετική Ένωση ή την Βουλγαρία, αλλά το Τουρκικό Γενικό Επιτελείο δεν αναμένει παρέμβαση από αυτές τις χώρες. 

Β) The President’s Daily Brief 

(12 Αυγούστου) 

ΕΛΛΑΔΑ-ΤΟΥΡΚΙΑ-ΚΥΠΡΟΣ 

Η Διάσκεψη της Γενεύης εκφυλίζεται αυτό το Σαββατοκύριακο από μεγάλες καθυστερήσεις και την προσωρινή αποχώρηση των Τούρκων, αλλά τουλάχιστον είχε αποτέλεσμα την συμφωνία για την ανταλλαγή κρατουμένων και την εκκένωση τουρκοκυπριακών θυλάκων από ελληνοκυπριακές δυνάμεις. 

Αν και φαίνεται να υπάρχει μικρή πρόοδος στην επίλυση των συνταγματικών θεμάτων οι ηγέτες Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων χθες διακήρυξαν ότι υπάρχει περιθώριο για περαιτέρω επαφές και διαπραγματεύσεις. Είπαν ακόμη ότι η σημερινή συνάντηση θα είναι «κρίσιμη». 

Σε μια θυελλώδη συνάντηση το βράδυ του Σαββάτου, ο τουρκοκύπριος εκπρόσωπος Denktash επίσημα παρουσίασε τις τουρκικές απαιτήσεις για εγκατάλειψη του Συντάγματος του 1960, τον γεωγραφικό διαχωρισμό των δυο κοινοτήτων και πλήρη τοπική αυτονομία. Ο ελληνοκύπριος εκπρόσωπος Κληρίδης επέμεινε ότι πρέπει να παραμείνει το Σύνταγμα του 1960 και απέρριψε την ιδέα του γεωγραφικού διαχωρισμού, αλλά συμφώνησε στην τοπική αυτονομία των Τουρκοκυπρίων. 

Ο τούρκος πρωθυπουργός Ecevit είπε στον αμερικανό πρέσβη ότι οι αρχές του γεωγραφικού διαχωρισμού και του ανεξάρτητου κυρίαρχου κράτους δεν είναι διαπραγματεύσιμα. Είπε πάντως ότι το σχήμα της ομόσπονδης διοίκησης και του μεγέθους του τουρκικού τομέα είναι διαπραγματεύσιμα. Οι Τούρκοι έχουν δημόσια απαιτήσει 30% του εδάφους του νησιού για τις κοινότητες τους. 

Οι ηγέτες των δυο κοινοτήτων ήταν κάπως πιο ευέλικτοι στις ιδιωτικές συζητήσεις τους. Μιλώντας νωρίτερα στον βοηθό υπουργό Εξωτερικών Hartman, ο Κληρίδης είπε ότι θα πει στον Denktash ότι θα πρέπει να εξετάσει το σχήμα της απολύτως αυτόνομης τουρκοκυπριακής κεντρικής Αρχής (Authority) που θα ασκεί αρμοδιότητα επί όλων των τουρκοκυπριακών κοινοτήτων. 

Η Βρετανία διέκοψε το Σάββατο μια προγραμματισμένη απόσυρση δυνάμεων και αεροπλάνων από τις βάσεις της στην Κύπρο μετά την προειδοποίηση των τούρκων αξιωματούχων για νέες επιχειρήσεις σε περίπτωση που δεν υπάρξει πρόοδος στις συνομιλίες. 

Οι δυνάμεις της Ελληνοκυπριακής Εθνικής Φρουράς άρχισαν την εκκένωση των τουρκοκυπριακών θυλάκων την Κυριακή και είναι σε εξέλιξη τα σχέδια για την απελευθέρωση κρατουμένων. Καμία σημαντική εχθροπραξία δεν έχει αναφερθεί στην Κύπρο για τρίτη συνεχόμενη ημέρα. 

Η ανώτατη στρατιωτική και πολιτική ηγεσία συνεδρίασε σε Αθήνα και Άγκυρα χθες, πιθανότατα για τον σχεδιασμό σχεδίων έκτακτης ανάγκης στην περίπτωση αδιέξοδου στις συνομιλίες. Σύμφωνα με το ραδιόφωνο των Αθηνών, οι έλληνες ηγέτες αποφάσισαν να μεταφέρουν στρατιωτικές δυνάμεις έξω από την πρωτεύουσα για να ενισχύσουν άλλες μονάδες. Μερικές από αυτές ίσως κατευθύνονται στα νησιά του Αιγαίου οπού θα είναι σε καλύτερη θέση να αντιδράσουν σε μια νέα τουρκική στρατιωτική επιχείρηση στην Κύπρο. 

Γ) The President’s Daily Brief 

(13 Αυγούστου 1974)

ΤΟΥΡΚΙΑ-ΕΛΛΑΔΑ-ΚΥΠΡΟΣ 

«Ο τούρκος πρωθυπουργός Ecevit, μιλώντας χθες στην Άγκυρα, δήλωσε ότι η Ελλάδα έχει 24 ώρες για να αποδεχθεί τις νέες τουρκικές προτάσεις για το συνταγματικό μέλλον της Κύπρου. Οι προτάσεις αυτές θα χωρίσουν την Κύπρο σε μικρές εθνικές πολιτικές μονάδες -καντόνια- αλλά θα διατηρήσουν το σχήμα των δυο αυτόνομων εθνικών Διοικήσεων εντός μιας Ομοσπονδίας. Μέχρι χθες η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι επέμειναν στον διαχωρισμό του νησιού σε δύο ομόσπονδα κράτη κάτω από μια ασθενή κεντρική κυβέρνηση. 

Χθες, το απόγευμα ο τούρκος υπουργός εξωτερικών Gunes έδωσε το τελεσίγραφο στον βρετανό υπουργό Εξωτερικών Callaghan. Πρέπει να αποδοθεί στην Τουρκία άμεσα η διοίκηση του μεγαλύτερου καντονίου της- η περιοχή μεταξύ Κερύνειας και Αμμοχώστου.

Πρέπει επίσης να υπάρξει συμφωνία στην διαπραγμάτευση του μεγέθους και των συνόρων των άλλων πέντε καντονιών -γύρω από Πάφο, Πόλις Λεύκα, Λάρνακα και Καραβά, προσφέροντας τελικά στους Τουρκοκυπρίους το ένα τρίτο του νησιού. Ο Gunes είπε στον Callaghan ότι εχει σκληρές οδηγίες από την Άγκυρα να αποσπάσει συμφωνία σε αυτά τα ζητήματα στην τριμερή συνάντηση που ήταν προγραμματισμένη για τις 10 μ.μ. στην Γενεύη χθες το βράδυ. 

Ο ελληνοκύπριος ηγέτης Κληρίδης και ο Έλληνας ΥΠΕΞ Μαύρος, ανακοίνωσαν ότι δεν θα συμμετέχουν στην συνάντηση αυτή. Ο Callaghan έπεισε τον Gunes να αποδεχθεί αυτή την αναβολή μέχρι σήμερα το πρωί, αλλά ο Gunes είπε στους δημοσιογράφους ότι εάν οι τουρκικές προτάσεις δεν γίνουν αποδεκτές στην σημερινή συνάντηση, οι «συνομιλίες της Γενεύης θα τερματισθούν». 

Ο Αμερικανός βοηθός ΥΠΕΞ Hartman, αφού μίλησε με τον Gunes και τον Callaghan, ανέφερε ότι οι Tούρκοι φαίνεται να τείνουν στην διάλυση της Διάσκεψης. Ο Callaghan είπε στον Hartman ότι η αποδοχή των τουρκικών προτάσεων θα σημάνουν το τέλος του Κληρίδη και πιθανόν ένα δεξιό στρατιωτικό πραξικόπημα στην Ελλάδα. Η αποδοχή τους επομένως είναι έκτος συζήτησης. 

Ο callaghan ανέφερε επίσης ότι ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Denktash είναι εξαιρετικά δυσαρεστημένος με την τούρκικη αδιαλλαξία. Ο Denktash (λογοκριμένες λέξεις) προειδοποίησε τον Callaghan ότι ο τουρκικός στρατός δεν θα διστάσει να ανοίξει πυρ στα στρατεύματα των Ηνωμένων Εθνών, εάν αναμιχθούν με οποιονδήποτε τρόπο. 

Ο Gunes εξήγησε την τουρκική θέση στον Hartman λέγοντάς ότι οι τούρκοι πολιτικοί δεν μπορούν να αντισταθούν στην εσωτερική λαϊκή πίεση. Ήταν ασαφής όταν πιέσθηκε να αποκαλύψει το τι θα πράξει η Τουρκία εάν ο Κληρίδης απορρίψει σήμερα τις προτάσεις. 

Με την υπόθεση ότι οι Τούρκοι έχουν αποφασίσει να διακόψουν τις συνομιλίες ο Hartman θεωρεί ότι υπάρχουν τρεις πιθανές δράσεις της Τουρκίας. Που πιθανόν θα στοχεύουν σε: 

- μονομερή στρατιωτική δράση, 

- καλλιέργειά εντάσεων μέχρις ότου ένα «επεισόδιο» προσφέρει την πρόκληση για ανάληψη δράσης, 

- απειλή για αποχώρηση από το ΝΑΤΟ με την ελπίδα ότι θα μπορέσουν να αποσπάσουν την στήριξη των ΗΠΑ για να πάρουν αυτό που θέλουν. 

Ο Hartman συμπερασματικά θεωρεί ότι η το πλαίσιο των σκέψεων της Άγκυρας είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. Είτε ο Ecevit είναι τυφλά αισιόδοξος ή είναι τόσο αδύναμος που η λαϊκή και στρατιωτική πίεση είναι τόσο αποτελεσματικές σε αυτόν.(λογοκριμένο κείμενο) 

Οι τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις είναι σε αυξημένο επίπεδο ετοιμότητας, αλλά δεν έχουμε αποδείξεις ότι σχεδιάζουν μια άμεση στρατιωτική κίνηση. Τουρκικές δυνάμεις εντός και γύρω της Κωνσταντινούπολης έχουν μεταφερθεί σε αμυντικές γραμμές στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας την περασμένη εβδομάδα. Η αλλαγή αυτή ίσως είναι η αντίδραση σε αναφορές από την Αθήνα ότι οι Σοβιετικοί έχουν υποσχεθεί ότι θα βοηθήσουν την Ελλάδα εάν η Τουρκία εισβάλλει. Οι Έλληνες έχουν αρνηθεί ότι έχουν λάβει τέτοια υπόσχεση. 

Οι τουρκικές ανησυχίες σχετικά με την βόρεια πτέρυγα έχουν αυξηθεί καθώς η Σοβιετική Ένωση φαίνεται να κινείται περισσότερο προς στήριξη των ελληνικών θέσεων για την Κύπρο και να απομακρύνεται από την προηγουμένη αμεροληψία σχετικά με την Τουρκία». 

πηγή