Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Γράφει ο Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων 

Ο Άγιος Δημήτριος βρίσκει πάντα τρόπους να θυμίζει την παρουσία του στην πατρίδα του, τη Θεσσαλονίκη. Την ημέρα εορτής του Αγίου, στις 26 Οκτωβρίου 1912, απελευθερώθηκε η πόλη μετά από 5 αιώνες τουρκοκρατίας. Στις 26 Οκτωβρίου 1944, ανήμερα της εορτής του, έφυγε από την πόλη ο τελευταίος Γερμανός στρατιώτης. Και τον Ιούνιο 1978, λίγες ημέρες μετά τον φονικό σεισμό της 20.6.1978, ανακοινώθηκε στην Ακαδημία Αθηνών ότι η αρχαιολόγος Μαρία Θεοχάρη εντόπισε τα λείψανα του Αγίου στο ιταλικό χωριό San Lorenzo di Campo, όπου τα είχαν μεταφέρει τον 13ο αιώνα οι Σταυροφόροι. Έτσι ξεκίνησε η προσπάθεια του μακαριστού Μητροπολίτου Παντελεήμονος Χρυσοφάκη, ο οποίος τελικά επέτυχε να φέρει τα αγιασμένα λείψανα στον περικαλλή Ναό του Αγίου Δημητρίου, στη Θεσσαλονίκη.

Στην εποχή μας ο Άγιος βρήκε πάλι τρόπο να μάς θυμίσει ότι προστατεύει την πόλη του. Τα πρόσφατα ευρήματα, που προέκυψαν από τα έργα του Μετρό Θεσσαλονίκης, συνδέονται με τον μεγαλοπρεπή εορτασμό των Βυζαντινών Δημητρίων και με την πομπή, η οποία άρχιζε και τελείωνε στον Ναό του Μεγαλομάρτυρος. Η ανταπόκριση του ΑΠΕ-ΜΠΕ της 22.6.2017 μάς μεταφέρει την ανακοίνωση του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ και τα σχετικά σχόλια των ειδικών: 

«Οι πρόσφατες έρευνες έφεραν στο φως τμήματα του κεντρικού πολεοδομικού ιστού στις οικοδομικές νησίδες που διαρθρώνονται βόρεια και νότια της Λεωφόρου, στη συμβολή της με τον κάθετο άξονα που συμπίπτει με τη σημερινή οδό Αγίας Σοφίας: Μία εντυπωσιακή ημικυκλική πλατεία με μνημειακή κρήνη στο βορρά και τμήμα άλλης μεγάλης μαρμαρόστρωτης πλατείας με ελλειψοειδείς στοές στη νότια πλευρά του αρχαίου οδικού άξονα». 

Προκύπτει λοιπόν ότι στη Θεσσαλονίκη ανοικτοί δημόσιοι χώροι με στοές και μνημειακά οικοδομήματα διαμόρφωναν το σημείο συνάντησης της κεντρικής Λεωφόρου (σημερινή Εγνατία) με τον κάθετο άξονα (σημερινή Αγίας Σοφίας). Οι διαμορφώσεις αυτές είναι αντίστοιχες με αυτές που μαρτυρούνται στην Κωνσταντινούπολη και κατατάσσουν τη Θεσσαλονίκη ανάμεσα στα μεγάλα αρχαία αστικά κέντρα. Εξυπηρετούσαν τη δημόσια – θρησκευτική λειτουργία της πόλης και εικονογραφούν τις μεταλλαγές του αστικού χώρου στο πέρασμα από την αρχαιότητα στο μεσαίωνα. 

Σύμφωνα πάντως με τους επιστήμονες μελετητές των ευρημάτων και ειδικά αυτών πέριξ της μνημειακής decumanus maximus (της μνημειακής μαρμαρόστρωτης βυζαντινής λεωφόρου), προκύπτουν νέα στοιχεία για τη διαχρονία της βυζαντινής ζωής στη Θεσσαλονίκη, ακόμα πιο πρώιμα απ’ αυτά που αναφέρουν οι πηγές (πριν ακόμα και τον 10ο αιώνα), τις μορφές λατρείας του πολιούχου Αγίου Δημητρίου και των πομπών προς τιμήν του (μέσω της decumanus, αλλά και της καθέτου της, σημερινής οδού Αγίας Σοφίας, με στάσεις στον ναό της Παναγίας Χαλκέων ή Καταφυγής, τον ομώνυμο ναό της Αγίας Σοφίας, σ’ αυτόν της Αχειροποιήτου και στη συνέχεια διά της ανόδου της στον Άγιο Δημήτριο), που ανάγονται ακόμη και στον 6ο -7μ.Χ αιώνα….». 

Για τα Βυζαντινά Δημήτρια, δηλαδή την πολυήμερη και μεγαλοπρεπή πανήγυρη προς τιμήν του Πολιούχου της Θεσσαλονίκης, μάς πληροφορεί η Ελένη- Γλύκατζη- Αρβελέρ: «Αυτή ήταν η κατάσταση την εποχή που βρίσκει τη Θεσσαλονίκη στη κορυφή της εξέλιξής της, όταν, όπως διαβάζουμε στον Τιμαρίωνα (κείμενο του 12ου αιώνα), συνέρρεαν στα Δημήτρια, τη δεκαήμερη δηλαδή εμποροπανήγυρη που γινόταν στο τέλος του Οκτώβρη μαζί με τη γιορτή του Αγίου, «ου μόνον αυτόχθων όχλος και ιθαγενής, αλλά πάντοτε και παντοίως Ελλήνων των απανταχού (είναι η πρώτη φορά που ο όρος Έλλην δεν σημαίνει ειδωλολάτρης), Μυσών (δηλαδή των Βουλγάρων) των παροικούντων, γένη παντοδαπά Ίστρου μέχρι και Σκυθικής, (δηλαδή Ρωσίας), Καμπανών, Ιταλών, Ιβήρων, Λυσιτανών και Κελτών των επέκεινα των Άλπεων» 

 ….Η αγορά, λοιπόν, αυτής της πόλης συνδυασμένη με τη χάρη του Μεγαλομάρτυρα προσελκύει προσκυνητές εμπόρους από όλο τον κόσμο» (Γιατί το Βυζάντιο, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009, σελ. 109- 110).

Οι προσκυνητές, οι οποίοι συνέρρεαν στα Δημήτρια, έπαιρναν μαζί τους γυάλινα φιαλίδια με το μύρο που ανέβλυζε από τον Τάφο του Αγίου, τα περίφημα «Κουτρούβια». Προ ολίγων ετών, όταν έγινε στον Λευκό Πύργο μία έκθεση αντικειμένων από τη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, είδα με τα μάτια μου ορισμένα διασωθέντα Κουτρούβια. ‘Οπως γίνεται αντιληπτό η φήμη του Αγίου είχε υπερβεί τα όρια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, της Ρωμανίας. Η Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο μετατρεπόταν σε Πανελλήνιο και Πανορθόδοξο προσκύνημα. Παραλλήλως δινόταν η ευκαιρία σε εμπόρους από όλη την τότε γνωστή Οικουμένη να ανταλλάξουν τα εμπορεύματά τους με τους Θεσσαλονικείς. Αυτή την παράδοση συνεχίζει στις ημέρες μας η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης. 

Οι εργασίες, λοιπόν, του Μετρό έφεραν στο φως τους δρόμους, τους οποίους ακολουθούσε η βυζαντινή λιτανεία προς τιμήν του Αγίου. Ο αείμνηστος Καθηγητής της Λειτουργικής Ιωάννης Φουντούλης γράφει ότι η υμνογραφία ομοίαζε προς εκείνη του Πάσχα. Τα Δημήτρια ονομάζονταν και Πάσχα του Αγίου Δημητρίου και η λιτάνευση της εικόνος, μέσω των οδών που ήλθαν προσφάτως στο φως, θύμιζε τις βυζαντινές λιτανείες που τιμούσαν την Ανάσταση του Κυρίου (βλέπε το σχετικό κείμενο του Ι. Φουντούλη στο βιβλίο «Μυρίπνοος Ευχαριστία», έκδοσις Ιερού Ναού Αγίου Δημητρίου του ομωνύμου Δήμου). 

Ας ευχηθούμε να προστατευθούν και να αναδειχθούν σωστά όλα αυτά τα βυζαντινά αρχαιολογικά ευρήματα, που συνδέονται με τον Μυροβλήτη Άγιο Δημήτριο. 

Άρθρο στην ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, Τετάρτη 28 Ιουνίου 2017 

πηγή