Αναφορά στην ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

«Ουκ εάλω η ρίζα
ουκ εάλω το φως!
ουκ εάλω η βασιλεύουσα ψυχή των Ελλήνων»

Διακηρύσσει ο ποιητής Ν. Βρεττάκος μεσ' από ποιητική σύνθεση «Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολη». 

Ωστόσο η Βασιλεύουσα Πόλη, η Κωνσταντινούπολη - πρωτεύουσα της Ελληνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας - αλώθηκε, έπεσε στα χέρια των Οθωμανών περί τα μέσα της 2ης μετά Χριστόν χιλιετίας, το 1453 στις 29 Μαΐου. 

Αλλά τι ήταν η Μεγάλη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 1453; 

Μια θρυλική πόλη, 60.000 κατοίκων, η Κωνσταντινούπολη, περικυκλωμένη από μια οθωμανική πλημμυρίδα που έφτανε μέχρι την Ιταλία.

Ένας θύλακας ήταν η Βασιλεύουσα. 

Τα Βαλκάνια ήταν ήδη Οθωμανικά, τις θάλασσες κατείχαν οι δυτικές δυνάμεις της Βενετίας, και μόνον η Βασιλεύουσα, το «Σπίτι της ευτυχίας» για τους Οθωμανούς, έστεκε εκεί στο σταυροδρόμι του Βοσπόρου ως ανάμνηση -πλέον- της δεύτερης Ρώμης.

Στην ακμή της είχε 1 εκατομμύριο κατοίκους, αλλά και τώρα ήταν ακόμη το κλειδί της ιστορίας. 

Αφενός ήταν το πιο κρίσιμο εμπορικό σταυροδρόμι. Από τη Μέση Ανατολή και την Άπω Ανατολή, το στεριανό εμπόριο έρχεται στην Ευρώπη περνώντας από μέσα της. 

Ο μοναδικός θαλάσσιος δρόμος προς τη Μαύρη θάλασσα περνάει από εδώ. Από την Κωνσταντινούπολη τη Βοσπορίτισσα Πόλη, την Πόλη της Θεοτόκου. Αλλά ταυτόχρονα είναι και το πέρασμα των εισβολέων της Ανατολής - βρίσκεται συνεχώς μπροστά τους.

Αυτοί οι εισβολείς, οι επιδρομείς, της Ανατολής τη βλέπουν σαν το τελευταίο σημάδι της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που άλλοτε ήταν λατινική και μετά τον 4ο αιώνα αρχίζει να γίνεται Ελληνική Αυτοκρατορία με την ονομασία Βυζαντινή Αυτοκρατορία από το ελληνικό όνομα Βυζάντιο που είχε η Βοσπορίτισσα Πόλη πριν ο Μέγας Κωνσταντίνος την επιλέξει, την αναγάγει σε πρωτεύουσα της εν Χριστώ Αυτοκρατορίας του. 

Ωστόσο ταυτόχρονα η Παπική Δύση τη βλέπει σαν τον παλιό εαυτό της, που δεν έχει καμιά σχέση με το Χριστιανικό παρόν της. 

Το Βυζάντιο ήταν Χριστιανικό όπως και η Αυτοκρατορία η Βυζαντινή, και τι σχέση μπορούσε να έχει αυτή η Ελληνική Χριστιανική Αυτοκρατορία με τις παπικές βλέψεις, τις φεουδαρχικές σχέσεις και τους μικρούς ή μεγάλους ηγεμόνες της Δύσης; 

Αλλά το 1453 η ελληνική Βυζαντινή Αυτοκρατορία ανήκει ήδη στο παρελθόν, κατακερματισμένη από τις ναυτικές δυνάμεις της Δύσης, ακρωτηριασμένη από τις επιθέσεις των Οθωμανών. Από την πάλαι ποτέ κραταιά Αυτοκρατορία δεν έχει απομείνει ελεύθερη γη της παρά μόνο η Βασιλεύουσα Πόλη και μια περιοχή πέριξ αυτής. 

Είναι βέβαια ακόμη ελεύθερος ο μακρινός από την Πόλη Μυστράς κι άλλοι μικροί θύλακες ανεξάρτητοι μες την αρχαία Ελληνική επικράτεια, αλλά ανίσχυροι, να προσφέρουν οποιαδήποτε βοήθεια στην θρυλική πρωτεύουσα της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας. 

Έτσι ο Μωάμεθ αποφάσισε να καταλάβει τη Βασιλεύουσα και ο Πάπας και οι βασιλείς της Δύσης δεν έφεραν καμιά ουσιαστική αντίρρηση παρά μόνο αρκέσθηκαν να νίψουν τα χέρια τους. 

«Είναι 5 Απριλίου του 1453 και ο Μωάμεθ, ένα ακατάβλητο παιδαρέλι 21 μονάχα χρονών, έχει ήδη στήσει την πορφυρή σκηνή του μπροστά στα τείχη, στον Κεράτιο κόλπο.

Πίσω του 160.000 στρατιώτες φανατισμένοι στο όνομα του Αλλάχ. 

Το σχέδιο της πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης περιλαμβάνει δύο φάσεις: Βομβαρδισμό των τειχών και έφοδο. 

Οι βομβαρδισμοί ξεκινούν την επομένη, 6 Απριλίου. 

Χρησιμοποιούνται 12 μεγάλα πυροβόλα και ένα καινούργιο πυροβόλο - τέρας.

Το είχε κατασκευάσει ένας Ούγκρος τεχνίτης που άκουγε στο όνομα Ουρβάν, και ο οποίος είχε αυτομολήσει από τις υπηρεσίες του στον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο για οικονομικούς λόγους. 

Το πυροβόλο - τέρας, το περίφημο κανόνι του Ουρβάν έχει βλήμα βάρους ενός τόνου και βεληνεκές - απόσταση δηλαδή από το σημείο εκτοξεύσεώς του ως το σημείο πτώσεως - ενός μιλίου, 1610 μέτρα περίπου. 

Ωστόσο ο πόλεμος είναι πάντα απρόβλεπτος και η Βασιλεύουσα θεωρείται Θεοφρούρητη.

Ενώ λοιπόν οι βομβαρδισμοί - οι πρώτοι σημαντικοί στην παγκόσμια ιστορία - διαρκούν ήδη δύο εβδομάδες, ελάχιστα έχουν πετύχει. 

Δύο φορές δίνονται εντολές εφόδου, αλλά οι πολιορκημένη Πόλη τις αποκρούει σχετικά εύκολα. Τα τείχη είναι ακατάλυτα παρά τις μεγάλες οπές που ανοίγει το κανόνι του Ουρβανού. Κι από τη θάλασσα αποκρούονται τα Οθωμανικά πλοία από τους Γενουάτες και τους Βυζαντινούς που ναυμαχούν σώμα με σώμα με τους Οθωμανούς και τα πλοία του Μωάμεθ. 

Αλλά ο Μωάμεθ δεν κάμπτεται από τις αποτυχίες του. Καταλαβαίνει πως πρέπει να λύσει το ζήτημα του στόλου που αμύνεται της Κωνσταντινούπολης από την Προποντίδα, από τα παράλια της Πόλης και τον Κεράτιο κόλπο. 

Τότε είναι που ο Μωάμεθ σκαρφίζεται το μεγάλο στρατήγημα, με το οποίο θα περάσει τον στόλο του, και θα τον ρίξει μες τον Κεράτιο κόλπο. 

«Ο Ξέρξης έκανε γεφύρι στη θάλασσα» γράφει ο Βυζαντινός ιστορικός Δούκας, «και πάνω σ' αυτό πέρασε τόσος στρατός σα να ήτανε ξηρά. Αυτός όμως ο νέος Αλέξανδρος (ο Μωάμεθ ο Πορθητής) έκανε θάλασσα τη γη και ωσάν να ήτανε κύματα οι πλσγιές, οδήγησε τα καράβια από το Βόσπορο πάνω από τις κορφές των βουνών.» 

Οι φρουροί που βρίσκονταν στα τείχη της πολιτείας προς τον Κεράτιο κόλπο τρίβανε τα μάτια τους και δεν πιστεύανε, σαν είδανε να κατρακυλάει από τους λόφους ολόκληρη αρμάδα πάνω στην ξύλινη δίολκο. 

Το πρωτάκουστο αυτό μαντάτο μαθεύτηκε αστραπή στην μπλοκαρισμένη πολιτεία.

Άρχοντες και λαός τρέχανε στα τείχη να δουν και να πιστέψουν. Και καθώς έβλεπαν τα καράβια του Μωάμεθ να λικνίζονται στα ήρεμα νερά του Κεράτιου, όλη τους η χαρά για τις θαλασσινές νίκες τους γίνηκε μεμιάς απελπισία. 

Ήταν Κυριακή πρωί 22 του Απρίλη. 

Και είναι η ιστορία που βεβαιώνει πως εκείνη την ημέρα χτύπησε νεκρώσιμα η καμπάνα της χιλιόχρονης αυτοκρατορίας του Βυζαντίου. 

Κι ερχόμαστε στην ημερομηνία 27 του Μάη 1453

Ήταν Κυριακή. Ο Σουλτάνος καβάλησε το άλογό του», γράφει ο ιστορικός Δ. Φωτιάδης

«ξεκίνησε από τον Κεράτιο κόλπο και τράβηξε αργά ίσα με τη θάλασσα του Μαρμαρά, να δει τις ετοιμασίες που γίνηκαν, να γκαρδιώσει και να φανατίσει τα' ασκέρι του.

Σύγκαιρα πρόσταξε τους ντελάληδες που τον ακολουθούσαν να διαλαλήσουν πως έδινε το λεύτερο τρεις μέρες να διαγουμίσουν την πολιτεία, να σφάξουν και να σκλαβώσουν.» 

«Οι Τούρκοι τελάληδες,» γράφει ο Μπάρμπαρο, (όπως αναφέρεται από τον ιστορικό Σλουμπερζέ) «φώναζαν: 

Παιδιά του Μωάμεθ, γεια χαρά σας! 

Μεθαύριο όλοι αυτοί οι γκιαούρηδες θα γίνουν σκλάβοι μας. Θα τους πουλήσουμε για ένα δουκάτο τον καθένα. 

Τόσα θα είναι τα πλούτη που θ' αποχτήσουμε, που δεν θα ξέρουμε τι να τα κάνουμε. Με τα γένεια των παπάδων τους θα φτιάσουμε τριχιές για τα άλογα και τα σκυλιά μας.

Τις γυναίκες τους και τις κόρες τους θα τις απολαύσουμε. Ας πολεμήσουμε λοιπόν με καλή καρδιά για τη δόξα του Μωάμεθ». 

Αυτές τις ημέρες, πριν από 554 χρόνια, στις 28 του Μάη 1453, ο Πορθητής πρόσταξε να βρεθούν όλοι στα πόστα που τους όρισε. 

«Μήτε φωνές πια ακούγονταν, μήτε τουμπελέκια βάραγαν. Κι αυτή η σιωπή ήταν πιο εντυπωσιακή από το θόρυβο και τις φωταψίες των δύο προηγούμενων ημερών. 

Πάγωνε τις ψυχές των πολιορκημένων, έμοιαζε καθώς η χαρακτηριστική γαλήνη πριν από το ξέσπασμα της καταιγίδας. Το απόγευμα πάψανε να χτυπάνε κι αυτές ακόμη οι λουμπάρδες, τα κανόνια δηλαδή». 

Τότε στο παλάτι των Βλαχερνών συνάχτηκαν οι άρχοντες της Ρωμανίας και οι Φράγκοι αρχηγοί να πάρουν αποφάσεις. 

Δεξιά από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο κάθισαν οι Βενετσιάνοι και αριστερά οι Γενοβέζοι. Κοινή στάθηκε η διαπίστωση πως λίγες πια ώρες τους χώριζαν από τον υπέρτατο αγώνα, που θα έκρινε την τύχη της πολιτείας, της Βασιλεύουσας Πόλης και τη δική τους μοίρα. 

«Πολεμάμε - τους είπε τότε ο Κωνσταντίνος - για τα τέσσερα μεγαλύτερα αγαθά που υπάρχουν σε τούτον τον κόσμο: την πίστη μας, την πατρίδα μας, τους συγγενείς και τους φίλους μας. 

Αν, σαν άντρες που είμαστε, πρέπει για καθένα απ' αυτά ν' αγωνιστούμε ως το θάνατο, τώρα χρειάζεται να πολεμήσουμε για όλα μαζί. Ας διώξουμε το φόβο από την καρδιά μας. Τούτη η πολιτεία είναι σκεπή για μας, καταφύγιο των Χριστιανών, ελπίδα και χαρά πάντων των Ελλήνων και καύχημα όλου του κόσμου. 

Δεν χρειάζεται να σας πω πιότερα, σ' εμάς την εμπιστεύθηκε ο Θεός να τη σώσουμε από τα χέρια των απίστων». 

«Ελπίδα και χαρά πάντων των Ελλήνων» ονόμαζε τη Βασιλεύουσα, λίγο πριν την Άλωση, ο Άγιος Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος. 

Ναι, ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, λίγο πριν σημάνουν οι καμπάνες για τον εσπερινό στην Αγία Σοφία, ονόμαζε την Βασιλεύουσα μπροστά στους άρχοντές της και τους Βενετσάνους και Γενοβέζους συμμάχους «ελπίδα και χαρά πάντων των Ελλήνων». 

Και τελικά, πριν ξεκινήσουν για την τελευταία θεία Λειτουργία στη Μεγάλη του Χριστού εκκλησία, στην Αγία Σοφία, είπε ακόμη: 

«Ας αγωνιστούμε όλοι μαζί για την ελευθερία, τη δόξα και τη μνήμη των ανθρώπων (...) Στεφάνια σας καρτεράνε στον Παράδεισο και στη γη θα μνημονεύονται τιμητικά τα ονόματά σας εις τους αιώνες των αιώνων». 

Το δειλινό 28 Μαΐου, την ώρα που σήμανε ο εσπερινός, ξεκίνησαν πριν 550 χρόνια ο Αυτοκράτορας της Βασιλεύουσας, οι σύμμαχοι, οι άρχοντες κι ο λαός, όλοι για την Αγία Σοφία. 

«Μπήκαν στην μεγάλη εκκλησία, την ωραιότερη του κόσμου, κι εκεί, αφού άκουσαν τη λειτουργία - την τελευταία που θ' αντηχούσε στη Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία - γονάτισαν και γύρεψαν, μάταια όμως, από το Θεό να σώσει την Βασιλεύουσα Πόλη από τα χέρια των Αγαρινών.» (Δ. Φωτιάδης) 

Έπειτα, άμα βγήκε από το Ιερό ο παπάς κρατώντας το δισκοπότηρο με τα Άχραντα Μυστήρια, προχώρησε ο Κωνσταντίνος και μετάλαβε και αμέσως τράβηξε στο πόστο του στου Αγίου Ρωμανού την Πύλη, απέναντι ακριβώς από το στρατηγείο του Πορθητή. 

Κι ήταν ακόμη νύχτα. «Ύστερη νυχτιά, (όπως λέει ο Δ. Σολωμός) που ολονυχτίς ανέβαινε η δέηση, το λιβάνι». 

Και δεν είχε τελειώσει του λαού η Αγία Μετάληψη όταν ακούστηκε η τρομερή κραυγή! 

«Εάλω η Πόλις! Η Βασιλεύουσα Πόλις εάλω!» 

Ωστόσο «Ουκ εάλω η Βασιλεύουσα ψυχή των Ελλήνων» Ν. Βρεττάκος 

Ναι, δεν αλώθηκε ποτέ η αρχαία ψυχή των Ελλήνων, και η βυζαντινή ψυχή των Ελλήνων. 

Φίλτατο ακροατήριο, 

Το Βυζάντιο επιζεί στόν οπου γης Ελληνισμό. Προσέτι ιδιαίτερα ζει στο Μυστρά! Και κάθε 29 Μαΐου στο μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου συνεχίζεται η Θεία Λειτουργία, μεταδίδεται η Αγία Μετάληψη, που διακόπηκε στην Αγία Σοφία. 

Όρκος. Όρκος - διαβεβαίωση δηλαδή, τη Πέμπτη 29 Μαΐου το πρωί, όλοι στο Μυστρά, στη Θεία Λειτουργία, όπου κατευθείαν από την Αγία Σοφία θα προσφέρεται η Θεία Κοινωνία, των Αχράντων μυστηρίων της Πίστεως καί της Πατρίδας. 

ΠΗΓΕΣ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ:

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 30 Μαΐου 1999
«Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως»
των Βασίλη Καρδάση, Αποστόλου Διαμαντή.
Δημήτρη Φωτιάδη «Η Επανάσταση του '21»
Τόμος 1. σελ. 42, 50, 51.

πηγή