Την ώρα που Μόσχα και Ουάσινγκτον ανεβάζουν τους τόνους σχετικά µε την επιβολή κυρώσεων στη Συρία,1 ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έκανε γνωστά τα επόµενα βήµατα του τουρκικού στρατού2 που συνεχίζει την αργή προέλασή του επί συριακού εδάφους. Σε συνέντευξή του στο τηλεοπτικό δίκτυο Al-Arabiya, ο Ερντογάν αποκάλυψε ότι οι δυνάµεις του Ελεύθερου Συριακού Στρατού FSA που υποστηρίζονται από τον τουρκικό στρατό θα συνεχίσουν την προέλασή τους προς την πόλη Μανµπίτζ (Ιεράπολη),3 στα βόρεια της Συρίας, µετά την ολοκλήρωση της επιχείρησής τους στην αλ-Μπαµπ.4 Στόχος του είναι να εκκαθαρίσει τα εδάφη δυτικά του Ευφράτη από το συριακό Κουρδικό Σοσιαλιστικό Κόµµα PYD, το οποίο κατηγορεί ως βραχίονα του Εργατικού Κόµµατος του Κουρδιστάν PKK. Το σοσιαλιστικό PYD είναι εκείνο που έχει συστήσει τις κουρδικές Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG), που µε τη σειρά τους αποτελούν τον κορµό των Συριακών Δηµοκρατικών Δυνάµεων SDF, της συµµαχίας Κούρδων, Αράβων και Ασσυρίων, η οποία υποστηρίζεται από το Διεθνή Συνασπισµό υπό τις ΗΠΑ.
Από την έναρξη του συριακού εµφυλίου, οι αµερικανοτουρκικές σχέσεις βρίσκονται στο ναδίρ. 5 Εκµεταλλευόµενη το γεωπολιτικό κενό που άφησαν οι Ηνωµένες Πολιτείες στη Μέση Ανατολή, η Άγκυρα κινείται αποκλειστικά και µόνο βάσει των δικών της συµφερόντων, ανεξαρτητοποιώντας την πολιτική της από τη Δύση και το ΝΑΤΟ. Οι ρίζες του διασυµµαχικού ανταγωνισµού, βρίσκονται στο µακρινό 2003, όταν ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διορίστηκε ως ο 57ος πρωθυπουργός της Τουρκικής Δηµοκρατίας.
Οι αµερικανοτουρκικές σχέσεις από το 2003 έως και την πρώτη περίοδο διακυβέρνησης Οµπάµα
Η ανάληψη της εξουσίας από το Κόµµα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης ΑΚΡ, το 2002, αποτέλεσε κοµβικό σηµείο για την “αντίσταση” της Τουρκίας στις υποτιθέµενες ηγεµονικές αξιώσεις των ΗΠΑ. Βασιζόµενο στη θεωρία περί Στρατηγικού Βάθους του Αχµέτ Νταβούτογλου, το ΑΚΡ, επιδίωξε να “απελευθερώσει” τη χώρα από τις πολιτικές ενέργειες της Δύσης και τις περιφερειακές στρατηγικές των Ηνωµένων Πολιτειών, και να καταστεί εναλλακτικό κέντρο ισχύος, βασιζόµενο στην κοσµοθεωρία του πολιτικού Ισλάµ.6 Η πρώτη προσπάθεια από-δορυφοροποίησης της Τουρκίας, επήλθε µε την τουρκική κοινοβουλευτική απόφαση του Μαρτίου 2003, να µην επιτρέψει στις αµερικανικές δυνάµεις να χρησιµοποιήσουν το έδαφός της για τη διάνοιξη του βορείου µετώπου στο Ιράκ.7 Η ίδρυση του ηµιαυτόνοµου κουρδικού κράτους στο Ιράκ, αποτελούσε ανέκαθεν πιθανό κίνδυνο για την εδαφική κυριαρχία της Τουρκίας, εποµένως οποιαδήποτε αµερικανική υποστήριξη προς αυτό, θα εκλαµβανόταν από την Άγκυρα ως προσπάθεια αποδυνάµωσής της.
Αλλά και οι προσπάθειες της Άγκυρας, για σύγκλιση µε το Ιράν και τη Συρία από το 2002, όταν για τις ΗΠΑ αυτές οι χώρες αποτελούσαν συνιστώσες του λεγόµενου “Άξονα του Κακού,” όπως και η κατάρρευση των τουρκοϊσραηλινών σχέσεων µετά το επεισόδιο του Mavi Marmara, διόγκωσαν τις διαφορές που υπήρχαν ανάµεσα στα δύο κράτη. 8 Όποια εξήγηση και αν χρησιµοποιήσει κανείς σχετικά µε την παρούσα κατάσταση στον πρώην οθωµανικό χώρο, θα πρέπει να λάβει υπόψη του τη σπουδαιότητα του Ισραήλ στους υπολογισµούς της Ουάσινγκτον. Ο Brzezinski, παραδέχεται τη σηµαντική θέση του Ισραήλ και των φιλοϊσραηλινών οµάδων πίεσης στην αµερικανική εξωτερική πολιτική, ερχόµενος έτσι να συµφωνήσει µε τις θέσεις των Mearsheimer-Walt για τo “Ισραηλινό Lobby.”9 Από την πλευρά της, η Άγκυρα θεωρούσε το Ισραήλ όχι µόνο ένα εµπόδιο στην εξακτίνωση της νέας εξωτερικής πολιτικής της, αλλά και µία προσωρινή παρουσία, µε την έννοια ότι το Ισραήλ έπρεπε να επιστρέψει στα φυσικά του όρια, εκείνα της πάλαι ποτέ Παλαιστίνης, στο πλαίσιο µίας Pax Ottomanica10.
Η ρήξη της τουρκοϊσραηλινής πολυεπίπεδης συνεργασίας αποτέλεσε πλήγµα για την αµερικανική πολιτική, η οποία στηριζόταν για δεκαετίες στους άξονες, αφενός της εταίρου της στο ΝΑΤΟ και αφετέρου της, επί δεκαετίες, στενής στρατηγικής της συµµάχου. Η στρατηγική σχέση Άγκυρας και Τελ-Αβίβ, που διαµορφώθηκε από το 1994 και µετά, παρείχε τη δυνατότητα στις ΗΠΑ να προωθούν τη µεταψυχροπολεµική πολιτική τους στη Μέση Ανατολή.11
Οι αµερικανοτουρκικές σχέσεις, επιδεινώθηκαν έτι περαιτέρω, όταν οι πρόεδροι Γκιουλ και Μεντβέντεφ υπέγραψαν, στις 13 Φεβρουαρίου 2009, κοινή διακήρυξη για την ενίσχυση των σχέσεων Τουρκίας-Ρωσίας. Η ευθυγράµµιση της Άγκυρας µε τον προαιώνιο εχθρό της Ουάσιγκτον για την ανάσχεση της αµερικανικής επιρροής στην πλούσια σε ενεργειακούς πόρους περιοχή του Καυκάσου, αύξησε την πίεση του Ρεπουµπλικανικού Κογκρέσου για την υιοθέτηση ψηφίσµατος αναγνώρισης της Γενοκτονίας των Αρµενίων, που κατατέθηκε στις 17 Μαρτίου 2009 και ψηφίστηκε από την Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων στις 4 Μαρτίου 2010.12
Η κατάσταση φάνηκε να αλλάζει, µε την άνοδο στην εξουσία των Δηµοκρατικών, όταν κατά τη διάρκεια της πρώτης υπερπόντιας διµερούς επίσηµης επίσκεψης του προέδρου Μπάρακ Οµπάµα στην Τουρκία (της πρώτης στο εξωτερικό), σχεδιάστηκε ένα “εταιρικό µοντέλο,” ώστε να προωθηθεί η εµβάθυνση των αµερικανοτουρκικών σχέσεων πέρα από τη στρατιωτική και στρατηγική συνεργασία. Ωστόσο, τα δύο κράτη δεν προσδιόρισαν σαφείς και ξεκάθαρους στόχους, µε την υποστήριξη των θεσµικών δοµών, αποτυγχάνοντας να αναπτύξουν µία “ειδική σχέση.” Έτσι, άνοιξε ο δρόµος για αποκλίσεις, ακόµα και σε θεµελιώδη ζητήµατα ασφαλείας και στρατηγικής συνεργασίας, ιδίως στη Μέση Ανατολή. H διαφωνία για τον τρόπο διαχείρισης του Ιράν, ιδιαιτέρως η τουρκική απόρριψη της αµερικανικής πρωτοβουλίας στο Συµβούλιο Ασφαλείας για την επιβολή νέων κυρώσεων, προκάλεσε σηµαντική ρήξη στις σχέσεις των δύο κρατών.13
Κατά τη διάρκεια των αραβικών εξεγέρσεων, και παρά τη χειροτέρευση των σχέσεων των δύο κρατών, η Ουάσινκτον φάνηκε ότι ευνοούσε την προώθηση πολιτικών συστηµάτων παρόµοιων µε αυτών της Τουρκίας. Το τουρκικό µοντέλο, ωστόσο, αµφισβητήθηκε όλο και περισσότερο, τόσο λόγω της βίαιης κρατικής καταστολής των διαδηλώσεων στο Πάρκο Γκεζί το καλοκαίρι του 2013 και των προβληµάτων εκδηµοκρατισµού, όσο και για τις αµφιλεγόµενές περιφερειακές πολιτικές του ΑΚP οι οποίες προκαλούν αποσταθεροποίηση, θρησκευτικό και εθνοτικό σεχταρισµό.14 Τη σφοδρή αντίδραση της Άγκυρας, προκάλεσε και η ΝΑΤΟϊκή επιχείρηση στη Λιβύη, για την οποία η Τουρκία διαφώνησε έντονα. Οι ανησυχίες της Άγκυρας, φάνηκαν να σχετίζονται µε τις πολυάριθµες τουρκικές επενδύσεις στη χώρα, καθώς και στην αντίθεση επί της αρχής σε κάθε είδους Δυτική ανάµειξη στη Μέση Ανατολή.15 Η χαριστική βολή στις σχέσεις των δύο κρατών δόθηκε το 2012, όταν ο Μοχάµεντ Μόρσι της Μουσουλµανικής Αδελφότητας κέρδισε τις προεδρικές εκλογές στην Αίγυπτο και ανετράπη από τον στρατό το 2013. Αυτή η εξέλιξη οδήγησε τον Τούρκο Πρόεδρο στο συµπέρασµα και τον φόβο πως θα συνέβαινε το ίδιο και στην Τουρκία, µε θύµα τον ίδιο.16 Οι κατηγορίες της Άγκυρας περί αµερικανικής εµπλοκής στην ανάδειξη του µεταβατικού προέδρου Φατάχ αλ-Σίσι, τελικά έσπασε τη σύνδεση Οµπάµα-Ερντογάν.17
συνεχίζεται στο 2ο μέρος
Παραπομπές
1 Somini Sengupta, “A clash at the UN stands in contrast to White House admiration for Russia,” New York Times, 1 March 2017, 8.
2 Ece Toksabay και Tuvan Gumrukcu, “Manbij is Turkey's next step in Syria operation, Erdogan says,” Reuters, 27 Ferbuary 2017, http://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-turkey-idUSKBN1670YC?il=0.
3 Στις 29 Μαρτίου 2017 ανακοινώθηκε επίσηµα ο τερµατισµός της Επιχείρησης ΑΣΠΙΔΑΣ ΤΟΥ ΕΥΦΡΑΤΗ των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάµεων στη Συρία χωρίς τη διενέργεια επίθεσης εναντίον της Ιεράπολης• “Turkey can start new operation if necessary as Euphrates Shiled ends: PM,” Hurriyet Daily News, http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-can-start-new- operation-if-necessary-as-euphrates-shield-ends-pm-.aspx?PageID=238&NID=111401&NewsCatID=352.
4 “Συρία: Αντιπαράθεση ΗΠΑ-Ρωσίας στον ΟΗΕ, προς τα βόρεια κινείται ο τουρκικός στρατός,” CNN Greece, 28 Φεβρουαρίου 2017, http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/69598/syria-antiparathesi-hpa-rosias-ston-ohe-pros-ta-voreia- kineitai-o-toyrkikos-stratos.
5 Jim Zannoti and Thomas Clayton, “Turkey: Background and U.S. Relations,” Congressional Research Service, Report R41368, 26 August 2016, https://fas.org/sgp/crs/mideast/R41368.pdf.
6 Νίκος Μούδουρος και Μιχάλης Ν. Μιχαήλ, Η Νέα Τουρκική Ηγεµονία: Διαστάσεις του Πολιτικού Ισλάµ (Αθήνα: Παπαζήσης, 2014), 272.
7 Jim Zannoti and Thomas Clayton, “Turkey: Background and U.S. Relations,” Congressional Research Service, 26 August 2016, 25.
8 Μούδουρος και Μιχαήλ, Νέα Τουρκική Ηγεµονία, 307-308.
9 Βασίλης Φούσκας, Αυτοκρατορία και Πόλεµος: Η Κρίση της Αµερικανικής Υψηλής Στρατηγικής και η Ανάδυση της Πολυπολικότητας (Αθήνα: Ποιότητα, 2009). Αναφορικά µε την υπόθεση των Mearsheimer-Walt για το ισραηλινό lobby, βλ. το οµώνυµο άρθρο τους στο σύνδεσµο https://piotita.gr/2014/02/06/the-israel-lobby/.
10 Φράγκος Σ. Φραγκούλης, Ποια Τουρκία; Ποιοι Τούρκοι; (Αθήνα: Λιβάνης, 2012), 509.
11 Μούδουρος και Μιχαήλ, Nέα Tουρκική Hγεµονία, 312-313.
12 Δηµήτρης Τριανταφύλλου και Ελένη Φωτίου, Τουρκική Eξωτερική Πολιτική την Εποχή του ΑΚΡ: Προς µία Pax Ottomana; (Αθήνα: Παπαζήσης, 2010), 187-188, 199 και 203.
13 Mehmet Yegin και Hasan Selim Ozertem, “Turkey-US Relations: How to Proceed after Obama?,” The German Marshall Fund of the United States, 10 November 2016, http://www.gmfus.org/publications/turkey%E2%80%93us-relations-how- proceed-after-obama.
14 Ζήνωνας Τζιάρρας και Νίκος Μούδουρος, Η Τουρκία στην Aνατολική Μεσόγειο: Ιδεολογικές ‘Oψεις Eξωτερικής Πολιτικής (Αθήνα: Τουρίκης, 2016), 109 και 113.
15 Μούδουρος και Μιχαήλ, Νέα Τουρκική Ηγεµονία, 286-287.
16 Νικόλας Ζηργάνος, “Τουρκία, ένας Αβέβαιος Σύµµαχος,” Εφηµερίδα των Συντακτών, 24 Οκτωβρίου 2016, http://www.efsyn.gr/arthro/toyrkia-enas-avevaios-symmahos.
17 Soner Cagaptay, “Is the US-Turkey Relationship Crumbling?,” The Washington Institute, 5 February 2015, http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/is-the-u.s.-turkey-relationship-crumbling.
* H Aλεξάνδρα Τράγκα είναι υποψήφια απόφοιτος στο Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Λευκωσίας.
Αλεξάνδρα Τράγκα, Eastern Mediterranean Policy Note (ΕΜΡΝ 15), Μάρτιος 2017, Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Παρακαλούμε τα σχολιά σας να ειναι σχετικά με το θέμα, περιεκτικά και ευπρεπή. Για την καλύτερη επικοινωνία δώστε κάποιο όνομα ή ψευδώνυμο. Διαφημιστικά σχόλια δεν δημοσιεύονται.
Επειδή δεν υπάρχει η δυνατότητα διόρθωσης του σχολίου σας παρακαλούμε μετά την τελική σύνταξή του να ελέγχεται. Προτιμάτε την ελληνική γραφή κι όχι την λατινική (κοινώς greeklish).
Πολύ σημαντικό είναι να κρατάτε προσωρινό αντίγραφο του σχολίου σας ειδικά όταν είναι εκτενές διότι ενδέχεται να μην γίνει δεκτό από την Google (λόγω μεγέθους) και θα παραστεί η ανάγκη να το σπάσετε σε δύο ή περισσότερα.
Το σχόλιό σας θα δημοσιευθεί, το αργότερο, μέσα σε λίγες ώρες, μετά από έγκριση του διαχειριστή του ιστολογίου, ο οποίος είναι υποχρεωμένος να δημοσιεύει όλα τα σχόλια που δεν παραβαίνουν τους όρους που έχουμε θέσει στις παρούσες οδηγίες.
Υβριστικά, μη ευπρεπή και προπαγανδιστικά σχόλια θα διαγράφονται ή δεν θα δημοσιεύονται.