Τρομοκρατία και διαδίκτυο: Ζητήματα Ασφάλειας και Άμυνας

Της Δρ. Μαρίας Χρ. Αλβανού*

Η ανάγκη για ασφάλεια και άμυνα στον διαδικτυακό κόσμο είναι βασική για τα κράτη στη σύγχρονη πραγματικότητα. Τόσο η στρατιωτική, όσο και η πολιτική-κοινωνική ζωή βασίζονται πλέον στο διαδίκτυο και σε πληροφοριακά συστήματα. Η τεχνολογική και ψηφιακή επανάσταση έχουν δημιουργήσει έναν καινούργιο κόσμο από τον οποίον εξαρτώνται βασικές λειτουργίες και υποδομές. Σε αυτόν τον κόσμο έχουν δημιουργηθεί νέα πεδία μάχης και έχει κάνει έντονη την παρουσία της και η τρομοκρατία.

Οι επιθέσεις και συγκρούσεις μεθοδολογικά και επιχειρησιακά εμφανίζουν κοινά στοιχεία, είτε πρόκειται για πόλεμο, είτε για τρομοκρατία. Υφίστανται πολύ συχνά εννοιολογικές δυσκολίες σχετικά με την απόλυτη διάκριση μεταξύ τους. Η άμυνα και η ασφάλεια καθίστανται έννοιες συγγενείς και αλληλοεξαρτώμενες. Παρόλα αυτά υπάρχουν κάποιες διαφορές –λεπτές– πάνω σε συγκεκριμένα ζητήματα, όπως οι παρακάτω, που αφορούν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της τρομοκρατίας στο διαδίκτυο, ειδικά για την Ευρώπη:

1. Καταρχήν, στα ευρωπαϊκά πλαίσια, η τρομοκρατία στο διαδίκτυο (και γενικότερα η τρομοκρατία) αφορά τις αντιτρομοκρατικές - αστυνομικές αρχές και αντιμετωπίζεται ως έγκλημα. Είναι θέμα ασφάλειας και όχι άμυνας (αντίθετα δηλαδή με το αμερικανικό μοντέλο αντιμετώπισης). Αν στον πόλεμο έχουμε εχθρό, τότε στην τρομοκρατία έχουμε εγκληματία και έγκλημα. Το οπλοστάσιο είναι ποινικό και εξοπλισμένο νομοθετικά σύμφωνα με τα πλαίσια και τους κανόνες βασικών νομικών κειμένων, όπως η Σύμβαση για την Πρόληψη της Τρομοκρατίας και το Πρόσθετο Πρωτόκολλο της, η Σύμβαση της Βουδαπέστης για το Κυβερνοέγκλημα και το Πρόσθετο Πρωτόκολλο της και η Απόφαση - Πλαίσιο του 2005 για τις επιθέσεις εναντίον πληροφοριακών συστημάτων.

Στόχος είναι, πέρα από την πρόληψη χτυπημάτων, η τελική σύλληψη και εκδίκαση των δραστών από τη Δικαιοσύνη. Είναι λογικό ότι οι νομικές διαδικασίες υπόκεινται σε συγκεκριμένους αυστηρούς νομικούς (ουσιαστικούς και δικονομικούς) κανόνες που έχουν ως αποτέλεσμα δυσκολίες ως προς την επίτευξη μιας καταδίκης (θέματα νομικών ορισμών, ενστάσεις, κωλύματα σε ποινικές διώξεις, συγκρούσεις αρμοδιοτήτων, αιτήματα έκδοσης κλπ. Όσο ο συνδυασμός τρομοκρατίας και διαδικτύου χαρακτηρίζεται από ταχύτητα, τόσο ο δικαστικός μηχανισμός αντιμετώπισης –αναπόφευκτα λόγω της φύσης του και ασφαλιστικών δικλείδων– ακολουθεί τους δικούς του χρόνους που ενδέχεται να μην είναι τόσο γρήγοροι. 

2. Σημαντικό στοιχείο στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας με δράση διαδικτυακή –που αφορά και πάλι τη φύση της ως έγκλημα– είναι ότι έχουμε να κάνουμε με αυτουργούς εγκλήματος. Τα κίνητρα, η προσωπική διαδρομή και το προφίλ τους, ο λόγος για τον οποίο έγιναν μέλη σε τρομοκρατική οργάνωση ή ανέλαβαν οι ίδιοι να φέρουν σε πέρας τρομοκρατική επίθεση (σε περίπτωση «μοναχικών λύκων») ενδιαφέρουν την έρευνα των αρχών. Οι δράστες μπορούν να μας δώσουν σημαντικά στοιχεία για τον τρόπο που τους προσέγγισε η τρομοκρατική οργάνωση και γενικότερα για τα μονοπάτια ριζοσπαστικοποίησης. 

3. Μολονότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο το ζήτημα της διαδικτυακής άμυνας εξακολουθεί να μην έχει αναπτυχθεί κατάλληλα και επαρκώς, τα περισσότερα κράτη είναι μέλη του ΝΑΤΟ, το οποίο έχει δράση και σε αυτόν τον τομέα. Από την άλλη πλευρά, για την αντιμετώπιση των διάφορων μορφών της τρομοκρατία έχουμε συνεργασία μεταξύ των χωρών και φορείς όπως η Europol, το European Cybercrime Centre και η πρόσφατα θεσπισμένη υπηρεσία European Antiterrorism Agency. Η συνεργασία σε θεσμικό επίπεδο, παρότι υφίσταται σε πρακτικό επίπεδο, δυστυχώς (όπως είδαμε και στις περιπτώσεις των τρομοκρατικών επιθέσεων στο Παρίσι και στις Βρυξέλλες) εμφανίζει ακόμη αγκυλώσεις, ειδικά σχετικά με τα ευαίσθητα δεδομένα και πληροφορίες που διστάζουν να μοιραστούν οι διάφορες εθνικές αρχές. Τα προβλήματα αυτά καθιστούν ακόμη πιο δύσκολη μια κοινή συνεργασία και πολιτική σε επίπεδο άμυνας, όπου εμφιλοχωρούν ζητήματα στρατιωτικά. 

4. Συνήθως η φράση «τρομοκρατία στο διαδίκτυο» παραπέμπει σε κυβερνοεπιθέσεις που οδηγούν σε παράλυση συστήματα και υποδομές. Μια τέτοια δράση αποτελεί φυσικά σημαντική απειλή για την οποία προσπαθούν να είναι έτοιμες οι διάφορες αρχές ασφάλειας. Όμως υπάρχει τρομοκρατική δράση στο διαδίκτυο που ήδη υφίσταται και μάλιστα είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη σύγχρονη μορφή της τρομοκρατίας και μάλιστα όχι μόνο της διεθνούς ισλαμιστικής, αλλά και της κατά τόπους εγχώριας. Η προπαγάνδα στο διαδίκτυο, η ρητορική των οργανώσεων μέσα από αναλόγου περιεχομένου ιστοσελίδες και ομάδες κοινωνικής δικτύωσης στο ιντερνέτ αποτελούν το κομμάτι της τρομοκρατίας που είναι «ανοιχτό», εμφανές και δημόσιο. 

Η εποχή μας είναι μεταβατική και υβριδική σε σχέση με τον τρομοκρατικό κίνδυνο. Όπως είδαμε πρόσφατα σε ευρωπαϊκό έδαφος, η τρομοκρατία χρησιμοποιεί απλές, σχεδόν «πρωτόγονες» μεθόδους που σπέρνουν πανικό και θάνατο (για παράδειγμα επιθέσεις με μαχαίρι, επιθέσεις με οχήματα κλπ). Από την άλλη μεριά, υπάρχει εξελιγμένη τεχνολογία με την οποία η τρομοκράτες μπορούν να δράσουν μέσω των πλήκτρων ενός smartphone. Επίσης η σύγχρονη ισλαμιστική τρομοκρατία έχει χαρακτηριστικά πολεμικής και τρομοκρατικής δράσης. Κορυφαίο παράδειγμα της ανωτέρω διττής φύσης της τρομοκρατίας αποτελεί το Ισλαμικό Κράτος, που έχει και εδαφική πολεμική δραστηριότητα και διεθνή τρομοκρατική δράση ως οργάνωση - δίκτυο και μάλιστα με δημόσια ρητορική στο διαδίκτυο. Για την καταπολέμηση μιας τέτοιου μεγέθους και είδους τρομοκρατικής απειλής οι αρχές πρέπει να είναι κατάλληλα προετοιμασμένες να απαντήσουν στις ειδικές συγκεκριμένες προκλήσεις της. Η προστασία των Ευρωπαίων πολιτών είναι ζήτημα και ασφάλειας και άμυνας. 

[Το άρθρο βασίζεται σε σημεία παρουσίασης της γράφουσας με τίτλο «Cyber warfare and cyber terrorism: Differences from a European perspective» που έγινε στα πλαίσια του σεμιναρίου «Cyberwarfare and the struggle against terrorism» στις 22-10-2016 στη Ρώμη υπό την αιγίδα και διοργάνωση των De Gasperi Fondazione, Wilfried Martens Centre for European Studies και Atlantic Council, με υπόλοιπους συνομιλητές τον Ιταλό υπουργό Εσωτερικών κ. Angelino Alfano, τον γενικό γραμματέα Homeland Security των ΗΠΑ, κ. Jeh Johnson, τον ειδικό του Atlantic Council κ. Todd Rosenblum, συντονιστή τον Καθηγητή Marco Lombardi, υπεύθυνο του Italian Team for Security Terroristic Issues and Managing Emergencies, και κοινούς αξιωματούχους από τις ιταλικές και ευρωπαϊκές αρχές ασφαλείας και αντιτρομοκρατικής] 

* Η Δρ. Μαρία Χρ. Αλβανού είναι Εγκληματολόγος - Ειδική σε θέματα τρομοκρατίας.

πηγή