Η μεγάλη στροφή της Αιγύπτου

Του Κώστα Ράπτη 

Μια στροφή βρίσκεται σε εξέλιξη σε ό,τι αφορά τις συμμαχίες της Αιγύπτου, η οποία δείχνει να ανοίγεται προς τη Ρωσία και το Ιράν και να απομακρύνεται από τον μονόπλευρο προσανατολισμό προς τις ΗΠΑ και τον "παραδοσιακό” άξονά τους στην περιοχή (Σαουδική Αραβία, Ισραήλ) παρά τη μεγάλη εξάρτηση της χώρας του Νείλου από την αμερικανική και σαουδαραβική βοήθεια.

Καταλύτη αποτελεί η κατάσταση στη Συρία, καθώς από τη στιγμή που ανέβηκε στην εξουσία ο στρατάρχης Abdel Fattah al-Sisi κεντρικός στόχος της αιγυπτιακής πολιτικής έγινε η καταστολή με κάθε τρόπο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και συνολικά η σύγκρουση με όλες της παραλλαγές πολιτικού Ισλάμ, εντός και εκτός Αιγύπτου. 

Είναι χαρακτηριστική η πρόσφατη απόφαση της αιγυπτιακής διπλωματίας να υποστηρίξει στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ τόσο τη ρωσική πρόταση ψηφίσματος για τη Συρία, όσο και τη γαλλική για επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων, ώστε να σταματήσουν οι ρωσική αεροπορικές επιδρομές στο Χαλέπι. Αμφότερες οι προτάσεις "αλληλοεξοντώθηκαν” με "σταυρωτό βέτο”, ωστόσο η αιγυπτιακή στάση εξόργισε τη Σαουδική Αραβία, ο πρεσβευτής της οποίας στον ΟΗΕ χαρακτήρισε "οδυνηρό' το ότι η Σενεγάλη και η Μαλαισία βρέθηκαν πιο κοντά στην κοινή αραβική στάση από την υποτιθέμενη εκπρόσωπο του αραβικού κόσμου στο Συμβούλιο Ασφάλειας.

Η σαουδαραβική δυσαρέσκεια εκφράσθηκε και έμπρακτα την επόμενη μέρα, οπότε η εταιρεία Aramco ανακοίνωσε ότι διακόπτει την τροφοδοσία της κρατικής πετρελαϊκής εταιρείας της Αιγύπτου (που λαμβάνει περίπου 700.000 τόνους προϊόντων πετρελαίου το μήνα στο πλαίσιο πενταετούς συμφωνίας εξαγωγής προϊόντων πετρελαίου συνολικής αξίας 23 δισεκατομμυρίων δολαρίων). Παρότι ένα 24ωρο μετά η τροφοδοσία αποκαταστάθηκε, και μόνο η απειλή διακοπής της σε μια χώρα που υποφέρει από χρόνια έλλειψη καυσίμων ήταν οδυνηρή υπενθύμιση προς τον στρατάρχη Morsi του βαθμού εξάρτησης της αιγυπτιακής οικονομίας από τη σαουδαραβική "γενναιοδωρία”.

Η Αίγυπτος είναι μια μεγάλη χώρα με 90 εκατομμύρια κατοίκους, ιστορικά κομβική στην ανάπτυξη και διάδοση πολιτικών ιδεολογιών στον αραβικό κόσμο, και το Ριάντ δεν επιθυμεί να τη δει αποσταθεροποιημένη και υπό την επίδραση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, ρεύματος ανταγωνιστικού προς τον σαουδαραβικό ουαχαμπισμό. Ίσως αυτή η επίγνωση ότι οι Σαούντ δεν θα εγκαταλείψουν εύκολα την Αίγυπτο να εξηγεί και τους τακτικούς ελιγμούς του Καΐρου, που τη μία μέρα ευχαριστεί το Ριάντ για την υποστήριξή του και δύο μέρες μετά υποδέχεται τον επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών της Συρίας για συνομιλίες σχετικά με την κοινή "πάλη κατά της τρομοκρατίας”.

Οι αντιπαραθέσεις ανάμεσα στην Αίγυπτο και τη Σαουδική Αραβία έχουν πάρει και άλλες μορφές, όπως η αμοιβαία ακύρωση πτήσεων ανάμεσα στις δύο χώρες, η πολύ μεγάλη αύξηση της τιμής της βίζας για την umrah(το προσκύνημα στη Μέκκα εκτός της περιόδου του hajj), αλλά και οι αποκλίσεις ως προς τη σύγκρουση στην Υεμένη - όπου φημολογείται αιγυπτιακή υποστήριξη στους σιίτες αντάρτες Houthi.

Πάντως, με καθαρά οικονομικούς όρους η σαουδαραβική συνδρομή παραμένει αναγκαία, αν ληφθούν υπόψη και οι περιορισμοί στην αμερικανική οικονομική βοήθεια. Μόλις την προηγούμενη εβδομάδα ανακοινώθηκε ότι 108 εκατομμύρια δολάρια από την αμερικανική οικονομική βοήθεια που προοριζόταν για την Αίγυπτο δόθηκαν τελικά σε άλλες χώρες - με το State Department να αποδίδει τις αλλαγές αυτές στην αιγυπτιακή αδυναμία απορρόφησής τους. Μάλιστα, μέλη του αμερικανικού Κογκρέσου απευθύνθηκαν στον John Kerry ζητώντας μέρος των χρημάτων αυτών να δοθούν σε χώρες όπως η Τυνησία. Μέσα στο 2015 συνολικά 460 εκατομμύρια δολάρια αμερικανικής βοήθειας δεν έφτασαν ποτέ στην Αίγυπτο εξαιτίας αμερικανικών περιορισμών και αιγυπτιακής γραφειοκρατίας.

Όλα αυτά έχουν σπρώξει την Αίγυπτο στην αγκαλιά του ΔΝΤ το οποίο συζητά αυτό τον καιρό ένα μεγάλο πρόγραμμα 12 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που όμως θα συνοδεύεται από μεταρρυθμίσεις όπως η υποτίμηση της αιγυπτιακής λίρας (το δολάριο ανταλλάσσεται ήδη στη μαύρη αγορά σε ισοτιμία σχεδόν διπλάσια από την επίσημη), τον περιορισμό των επιδοτήσεων στα καύσιμα και την χαλιναγώγηση του πληθωρισμού. Ήδη για πρώτη φορά η Αίγυπτος αναγκάστηκε να εισαγάγει φόρο προστιθέμενης αξίας ύψους 13%.

Πάντως, η κυβέρνηση Sisi προσπαθεί να δείξει ότι χαράσσει μια διαφορετική πορεία. Ο Αιγύπτιος πρόεδρος δήλωσε πρόσφατα ότι η χώρα του θα επιδιώξει περισσότερο ανεξάρτητες θέσεις και ότι δεν υποτάσσεται σε κανέναν άλλο παρά τοn Θεό. Σε αυτό το πλαίσιο εγγράφεται και η προσέγγιση της Αιγύπτου με το Ιράν και τη Ρωσίας.

Το Σεπτέμβριο ο Αιγύπτιος υπουργός Εξωτερικών Sameh Shoukry συναντήθηκε με τον Ιρανό ομόλογό του στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, τονίζοντας "ο συνασπισμός που μάχεται την Συρία μπορεί να θέλει την αλλαγή καθεστώτος, όμως αυτή δεν είναι η θέση της Αιγύπτου”, ενώ σε συναντήσεις αξιωματούχων των δύο χωρών τονίστηκε η ανάγκη να αναβαθμιστεί η διμερής συνεργασία σε όλα τα επίπεδα.

Ενδεικτικό είναι και το γεγονός ότι στην πολυμερή συνάντηση της Λωζάννης στις 15 Οκτωβρίου για την συριακή κρίση η συμμετοχή της Αιγύπτου επιβλήθηκε κατόπιν έντονων πιέσεων του Ιράν. Η επαναπροσέγγιση Καϊρου-Τεχεράνης είναι σε κάθε περίπτωση αξιοσημείωτη εάν αναλογιστούμε ότι οι δύο χώρες δεν είχαν πλήρεις διπλωματικές σχέσεις, από το 1980, όταν την επαύριο της Ιρανικής Επανάστασης η Αίγυπτος πρόσφερε καταφύγιο στον έκπτωτο Σάχη Mohammad Reza Pahlavi.

Αντίστοιχα, εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει η επαναπροσέγγιση Αιγύπτου - Ρωσίας. Για πρώτη φορά το διάστημα αυτό οι δύο χώρες πραγματοποιούν κοινές στρατιωτικές ασκήσεις στην αφρικανική έρημο, επικεντρωμένες στην αντιτρομοκρατική δράση και στις επιχειρήσεις διάσωσης ομήρων. Η στρατιωτική συνεργασία δεν περιορίζεται όμως εκεί.

Τον Σεπτέμβριο του 2014 η Αίγυπτος υπέγραψε συμφωνία για την προμήθεια ρωσικού πολεμικού υλικού ύψους 3,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ πρόσφατα απευθύνθηκε στην Μόσχα για την προμήθεια ελικοπτέρων για τα δύο ελικοπτεροφόρα Mistral που η Γαλλία πούλησε στην Αίγυπτο αντί της αρχικής παραγγελιοδότριας Ρωσίας, στο πνεύμα των ευρωπαϊκών κυρώσεων. Φαίνεται πάντως ότι το Κάιρο λειτουργεί απλώς ως ενδιάμεσος για την παράκαμψη των κυρώσεων αφού, όπως κατήγγειλε ο υπουργός Άμυνας της Πολωνίας με βάση "αξιόπιστες πηγές”, η Αίγυπτος ξαναπούλησε τα Mistral στη Ρωσία αντί του συμβολικού τιμήματος του 1 δολαρίου.

Αναβάθμιση υπάρχει και στις ρωσο-αιγυπτιακές οικονομικές σχέσεις. Λ.χ., τον Μάιο που μας πέρασε ανακοινώθηκε ρωσικό δάνειο 25 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Αίγυπτο για την κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου.

Μένει να φανεί κατά πόσον αυτές οι κινήσεις σηματοδοτούν όντως ριζική αλλαγή πλεύσης του ή αποτελούν ένα παιχνίδι τακτικών χειρισμών. Σε κάθε περίπτωση, τα σημάδια εισόδου σε μια νέα εποχή, στην οποία δεν ισχύουνa priori οι προηγούμενες ισορροπίες, πληθαίνουν.

πηγή