Η "Παραδρομή". Ο τρόπος που πολέμαγαν οι Ελληνες Ακρίτες (μέρος 1ο)

Οι "Πύλες της Κιλικίας": Κύριο σημείο εισόδου των Σαρακηνών επιδρομέων.
Θέατρο αμέτρητων συγκρούσεων που μόνο τα Δημοτικά τραγούδια θυμούνται

Λίγες μόνο εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τα κέντρα του Ισλαμισμού, μια τιτάνια μάχη δίνονταν ανάμεσα στους Σαρακηνούς και το Βυζάντιο. Εκτός από τις μεγάλες εισβολές που κατέγραψε η Ιστορία, οι αψιμαχίες, οι λεηλασίες και οι επιδρομές διεξάγονταν σε ετήσια βάση στα Ανατολικά Σύνορα... 

Κανείς δεν θα τις θυμόταν αν δεν σώζονταν το Βυζαντινό στρατιωτικό εγχειρίδιο του συνοριακού πολέμου, η "Παραδρομή" (=παρακολούθηση) ένας οδηγός για την διεξαγωγή αυτού του ακήρυχτου πόλεμου. Αλλά και αυτό θα είχε αγνοηθεί αν ο λαός δεν θυμόταν μέχρι σήμερα αυτές τις μάχες και δεν τις υμνούσε στα Ακριτικά δημοτικά τραγούδια.

Μέσα από τις σελίδες της "Παραδρομής", που παρουσιάζουμε εδώ σε εκτεταμένη περίληψη και μεταφορά στην Δημοτική, διαφαίνεται ο αγώνας των ολιγάριθμων, συχνά άσκημα εξοπλισμένων και πολλές φορές εξαθλιωμένων κατοίκων των Ανατολικών Συνόρων, να διαφυλάξουν τις ζωές τις περιουσίες και τις οικογένειές τους από άπονους επιδρομείς, με έναν στρατό ντόπιο, απαρτιζόμενο από αγρότες και κτηματίες, τον λεγόμενο "Θεματικό", όπου η στρατιωτική υπηρεσία προσφέρονταν με αντάλλαγμα την γη που οι ίδιοι οι πολεμιστές καλλιεργούσαν. 

Πάντα λίγοι, πάντα εκτεθειμένοι στον κίνδυνο, και πάντα νικητές, αυτοί οι άντρες διαφύλαξαν όχι μόνο τις περιοχές τους, αλλά και την Αυτοκρατορία και όλη την Δύση από το Ισλάμ για αιώνες. Και το μεγαλύτερο όπλο τους, όπως θα δούμε στις παρακάτω σελίδες, ήταν η εξυπνάδα και η οργάνωσή τους. 

Εισαγωγή του ανώνυμου συγγραφέα 

Θέλω να παραδώσω την μέθοδο της Παραδρομής, αν και στις μέρες μας δεν είναι και τόσο αναγκαία στην Ανατολή, μια που ο Χριστός, ο αληθινός μας Θεός, μετρίασε πολύ την δύναμη των Σαρακηνών και έκαμε να σταματήσουν οι πολλές επιθέσεις τους. Αλλά για να μην ξεχαστεί, και ο χρόνος φθείρει την ωφέλειά της, και εξαφανιστεί, θεώρησα σωστό να την βάλω σε γραπτό, ώστε αν ποτέ χρειαστεί στους Χριστιανούς στο μέλλον, να είναι έτοιμη και να σταθεί καλός βοηθός σε όσους την χρησιμοποιήσουν. 

Δεν είναι μόνο από όσα άκουσα, αλλά και με όσα από την την δική μου πείρα διδάχτηκα, όσο ήμουν άξιος, αυτά που γράφω. Η χρησιμότητα αυτής της μεθόδου είναι πως όσοι την μεταχειρίστηκαν κατόρθωσαν μεγάλα και αξιομνημόνευτα έργα με λίγο στρατό. Αυτά που δεν κατάφερε όλος ο Ρωμαίικος στρατός τότε που άκμαζαν οι Κίλικες (Μουσουλμάνοι της Κιλικίας) και ο Χαμδάς, τα κατάφερε ένας μόνος στρατηγός, έχοντας μόνο τον στρατό από το "Θέμα" του. (την επαρχία του) Κατόρθωσε να νικήσει τους εχθρούς, διοικώντας σοφά και φρόνιμα. 

Δεν λέω πως προτιμάω να έχω λίγο στρατό, ούτε πως η Παραδρομή είναι η ανώτερη μορφή στρατηγικής, αλλά λέω πως, όταν έχει κανείς λίγο στρατό και δεν μπορεί να αντισταθεί στον εχθρό κατά μέτωπο, με την αυτήν μπορεί να διατηρήσει την χώρα και τον στρατό του άθικτο. 

Κόντευε να εξαφανιστεί η μέθοδος αυτή, όταν ο μακαρίτης ο Καίσαρας Βάρδας την εφάρμοσε ξανά στο έπακρο. Δεν μνημονεύω τους παλιότερους στρατηγούς, παρά μόνο τους γνωστούς και όσους έδρασαν στα μέρη μας, στα Θέματα που συνορεύουν με την Ταρσό, και το “Ανατολικών “ και της Καππαδοκίας. Μύριες φορές χτύπησε ο Βάρδας τις δυνάμεις των Ταρσιτών και των άλλων Κιλίκων, και ύψωσε μεγάλα τρόπαια. Από αυτόν γυμνάστηκα και έμαθα την Παραδρομή. Αλλά και ο Πατρίκιος Κωνσταντίνος ο Μαλεΐνος, για πολύ καιρό ήταν στρατηγός της Καππαδοκίας, και με αυτήν την μέθοδο δεν έκανε λιγότερα. 

Και ο κυρ-Νικηφόρος ο σχωρεμένος, ο Βασιλιάς, την χρησιμοποίησε όσο γίνεται, και κατόρθωσε πολλά, νικώντας άπειρες φορές τους εχθρούς και εξοντώνοντας μεγάλα στρατεύματά τους. Θα γίνω βαρετός να απαριθμώ τα κατορθώματά του, τόσα πολλά που είναι. 

Επειδή λοιπόν είδε πως κάτεχα την μέθοδο τέλεια, και την ύμνησε εγγράφως, μου παράγγειλε να την γράψω για τους επόμενους, λεπτομερώς. Δεν χρησιμεύει η μέθοδος αυτή μόνο για την Ανατολή, αλλά και στη Δύση (το Ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας) γιατί και εκεί πολέμησα, και απέκτησα τόση πείρα όση μπορούσα να αφομοιώσω με τις δυνάμεις μου. Αλλά για την Δύση θα γράψω αλλού, τώρα το θέμα μας είναι η Ανατολή. Έτσι, τηρώντας την εντολή του Βασιλιά και με του Θεού τη χάρη, ξεκινάω: 

ΠΕΡΙ ΒΙΓΛΩΝ (σκοπιάς) 

Οσοι διοικούν τα μεγάλα ακριτικά θέματα, και έχουν υπό την ευθύνη τους κλεισούρες και περάσματα, οφείλουν να προστατεύουν τις Ρωμαίικες περιοχές με κάθε τρόπο, διορίζοντας δυνατούς και επιδέξιους σκοπούς (Βιγλάτορες) να φυλάνε τους δρόμους στα σύνορα. Κι αν έχει βουνά ψηλά και κακοτράχαλα στην πολεμική μεθόριο, να στέκουν εκεί οι βίγλες. Οι σκοποί να απέχουν μεταξύ τους τρία ή τέσσερα μίλια, και μόλις δουν να έρχονται εχθροί, να τρέχουν όσο πιο γρήγορα γίνεται στον επόμενο σκοπό και να του λένε αυτά που είδαν. Με αυτόν τον τρόπο να φτάνουν μέχρι τους έφιππους σκοπούς που περιπολούν τους ομαλούς τόπους και αυτοί να λένε στον στρατηγό για την έφοδο των απίστων. [3] 

Οι βιγλάτορες θα φυλάνε σκοπιά για δεκαπέντε μέρες, και θα έχουν μαζί τους και την ανάλογη τροφή. Όταν τελειώνουν, θα αντικαθιστώνται από άλλους, και θα είναι καλά διαλεγμένοι και εφοδιασμένοι από τον διοικητή τους που δεν θα τους επιτρέπει να πληρώνονται ενώ κάθονται σπίτι τους σώοι και αβλαβείς, βγάζοντας αισχρό κέρδος. Συνήθως, οι βιγλάτορες επιβλέπουν τα μέρη όπου οι εχθροί μπορούν να στρατοπεδεύσουν, δηλαδή συνήθως όπου είναι τόπος ομαλός με τρεχούμενο νερό. Άλλοι πάλι θα προσέχουν εκεί που το μέρος είναι στενό ή εκεί που ένα ποτάμι περνιέται δύσκολα. Αν αυτά τα μέρη επιτηρούνται καλά, οι εχθροί δεν θα μπορέσουν να περάσουν κρυφά. 

Πρέπει να στέλνονται και πιστοί και έμπειροι άνθρωποι να επιβλέπουν αν οι βιγλάτορες φυλάνε το πόστο τους καλά και άγρυπνα. Και να είναι αρκετός ο αριθμός τους, να μην είναι ολιγάριθμοι, να μην εγκαταλείπουν τις σκοπιές τους, εκεί που προστάχθηκαν να παρακολουθούν και να φυλάνε τους δρόμους. Αλλά δεν πρέπει να γίνονται και μόνιμοι στην κάθε σκοπιά, γιατί τους μαθαίνουν οι εχθροί και κινδυνεύουν. 

Αναγκαία είναι και η χρήση των «καμινοβιγλατόρων», των προωθημένων φρουρών - κατασκόπων, γιατί από αυτούς γίνεται μεγάλη ωφέλεια. Ο στρατηγός πρέπει να κανονίζει με μεγάλη επιμέλεια τις θέσεις τους, ώστε με την παραμικρή κίνηση του εχθρού τα καμινοβίγλια να ειδοποιούν τους βιγλάτορες και έτσι να μαθαίνει ο στρατηγός την διαδρομή των εχθρών και να ειδοποιούνται οι κάτοικοι στην περιοχή να καταφεύγουν στα οχυρώματα με τα πράγματά τους και τα ζώα τους. 

Μαθαίνοντας λοιπόν ο στρατηγός τις κινήσεις των εχθρών, συνάζει και οπλίζει τον δικό του στρατό και πηγαίνει στα σύνορα. Παρατάσσει όλο το πεζικό πάνω στο δρόμο από όπου θα έρθουν οι εχθροί. Κι αν είναι λίγοι, τους αντιμετωπίζει με όλον τον όγκο του στρατού, ειδικά αν πρόφτασε να έρθει το πεζικό. Μάλιστα, επειδή στα στενά και δύσβατα μέρη καλύτερα πολεμούνε οι πεζοί, εκεί πρέπει να τους παρατάσσει, και στα δυο μέρη του περάσματος. 

Αν ο τόπος κάνει για άλογα τότε να παρατάσσει μαζί πεζούς και ιππείς, ώστε βλέποντας τέτοια παράταξη και κατοχή των περασμάτων, οι εχθροί ή να χάνουν την ορμή τους ή να ηττηθούν, με την βοήθεια του Θεού. 

Όπου δεν μπορεί να καταλάβει και τα δυο μέρη του περάσματος, τότε να πιάσει το υψηλότερο. Αν το πεδίο είναι ανώμαλο, με ανηφοριές και ρέματα, και είναι και στενό, τότε να το φράζει και να κρατάει τον δρόμο με πεζούς ασπιδοφόρους και ακοντιστές, πίσω από αυτούς να ταχθούν αυτοί που ρίχνουν πέτρες με τα χέρια, και μαζί τους οι τοξότες και οι σφενδονιστές. Μετά από αυτήν την παράταξη, να τάσσει και μια δεύτερη όμοια, τα δε πλευρά να φυλάγουν οι ακοντιστές, οι ελαφρά οπλισμένοι και οι σφενδονιστές. 

Αν έχει μονοπάτια από τις δυο μεριές παράλληλα με τον κυρίως δρόμο, αυτά που οι ακρίτες ονομάζουν «ατραπούς» πρέπει και αυτά να τα φυλάει με ασφάλεια, με πεζικό, γιατί αν μάθουν οι εχθροί πως ο κεντρικός δρόμος κλείστηκε, μπορεί να ξαμοληθούν μέσα από αυτά και να βγουν στο πλάι ή πίσω από την παράταξη, και να δημιουργήσουν πανικό. 

Αν συναντήσουν τέτοια άμυνα, οι εχθροί, με την βοήθεια του Θεού, ή θα νικηθούν, ή θα απογοητευθούν, ή θα ψάξουν για άλλο δρόμο εισβολής, που θα απέχει πολλές μέρες, και θα χάσουν την ορμή τους. Θα ταλαιπωρηθούν έτσι μακραίνοντας από τα στρατόπεδά τους και χάνοντας τον ίσιο δρόμο, και θα αποθαρρυνθούν και θα δειλιάσουν, ενώ οι Ρωμιοί θα γίνονται πιο τολμηροί και όλο και προθυμότεροι να τους πολεμήσουν. 

Και όμως, πολύ πιο αποτελεσματικό είναι να τους αντιμετωπίζει κανείς όταν φεύγουν από τις περιοχές της Ρωμανίας, παρά όταν εισβάλλουν. Γιατί, τότε, έχοντας κουραστεί για μέρες, είναι ήδη τσακισμένοι. Εάν δε έχουν κουρσέψει πλήθος αγαθών, ζώων και αιχμαλώτων, θα έχουν εξαντληθεί, αυτοί και τα ζώα τους, και το μόνο που θα θέλουν θα είναι να γυρίσουν στην πατρίδα τους. 

Ενώ όταν εισβάλλουν, είναι ακμαίοι και θαρραλέοι. Από την άλλη, και ο Ρωμαίικος στρατός θα έχει καιρό να παραταχθεί, συνάζοντας και όσα τμήματα είναι μακριά από την περιοχή. Και αριθμό μεγάλο θα έχει, και θα έχει χρόνο να εξοπλισθεί καλά. Γι αυτό ο στρατηγός δεν πρέπει ποτέ να αμελεί τον εχθρό που φεύγει. 

Αυτό άλλωστε θα δημιουργήσει στο εχθρό αρνητική ψυχολογία, γνωρίζοντας πως θα δέχεται επίθεση όταν αποχωρεί, και δεν θα έχει πια όρεξη να εισβάλλει. Όταν πιάνει τα στενώματα, ο στρατηγός πρέπει να φροντίζει να κατέχει και την πηγή του νερού, αν υπάρχει, πράγμα που θα διευκολύνει πολύ τους άντρες του. Θα φροντίσει κι όλας να μην θολώσουν τα νερά της. Αν δεν υπάρχει πηγή εκεί κοντά, θα ορίσει δέκα άντρες ανά εκατό να φέρνουν νερό για να ανακουφίζονται όσοι πολεμάνε. 

συνεχίζεται

Παραπομπές

[1] «Παραδρομή» εδώ, σημαίνει «παρακολούθηση» 
[2] Ακρίτας: Φύλακας των συνόρων από το “άκρον” = σύνορο 
[3] Συνεπώς οι σκοπιές ήταν τοποθετημένες ακτινωτά σε κύκλους τριών-τεσσάρων μιλίων γύρω από το στρατηγείο, ή και μεγαλύτερους αν επρόκειτο για έφιππους.

http://skourtakrdiaf.blogspot.gr

το είδαμε ΕΔΩ