Λίγη αντιπολίτευση στον Ερατοσθένη για το πείραμα!

Η μεταγενέστερη υπόθεση περί του πως ο Ερατοσθένης κατάφερε να μετρήσει την διάμετρο της γης και να αποδείξει ότι η γη είναι σφαιρική, έχει πολλές επιστημονικές ελλείψεις. 

Γράφει ο Γιώργος Αναγνωστόπουλος

Ο μύθος εμφανίζει ότι ο Ερατοσθένης στις 21 Ιουνίου που είναι η πιο μεγάλη ημέρα του έτους, είχε τοποθετήσει σε ένα πηγάδι στην Αλεξάνδρεια ένα ραβδί στο κέντρο του πυθμένα του. Εκεί παρατήρησε ότι ο ήλιος όπως έπεφτε κάθετα και φώτιζε τον πυθμένα δεν δημιουργούσε σκιά.

Το ίδιο έκανε και στην πόλη Συήνη (σημερινό Ασουάν) αλλά εκεί διαπίστωσε ότι ο ήλιος την ίδια μέρα και ώρα που στην Αλεξάνδρεια δεν δημιουργούσε σκιά στον πυθμένα του πηγαδιού, στην Συήνη δημιουργούσε σκιά, το εύλογο συμπέρασμα ήταν ότι η γη δεν ήταν επίπεδη.

Μετά από αυτό το συμπέρασμα σκέφτηκε ότι έπρεπε να υπολογίσει την διάμετρο της γης εφόσον ήταν σφαιρική. Για να το πετύχει αυτό, ο μύθος θέλει να ακολούθησε την εξής μέθοδο, υπολόγισε τη γωνία που σχημάτιζε η σκιά στις 12 το μεσημέρι στην Συήνη, το αποτέλεσμα της μέτρησης ήταν ότι η γωνία ήταν το 1/50 της περιφέρειας του κύκλου του πηγαδιού.

Μετά υπολόγισε την απόσταση των δύο πόλεων. Πιθανόν έβαλε έναν βηματιστή να διασχίσει τη διαδρομή από τη μία πόλη στην άλλη και να μετρήσει με προσοχή την απόσταση, που ήταν 5.040 στάδια. Στο πείραμα του, τα 5.040 στάδια αποτυπωνόταν στο 1/50 του κύκλου (της περιμέτρου της γης εν προκειμένω).

Στη συνέχεια, πολλαπλασίασε το 5.040 με το 100% του κύκλου, δηλαδή επί το 50 και έτσι υπολόγισε την περίμετρο της γης στα 252.000 στάδια που σήμερα ισούνται με 39.690 χιλιόμετρα. Ο υπολογισμός που έκανε 2.200 χρόνια πριν ήταν αρκετά ακριβής.

Στην ουσία έπεσε έξω μόλις 358 χιλιόμετρα, καθώς σήμερα η περίμετρος της Γης υπολογίζεται σύμφωνα με δορυφορικές μετρήσεις σε 40.048 χιλιόμετρα. Μόλις ολοκλήρωσε το πείραμά του, σχημάτισε σε έναν χάρτη τη Γη, όπως πίστευε ότι έμοιαζε. 

Το πρόβλημα όμως με τον μύθο είναι το ακόλουθο:

1. Η μέτρηση της απόστασης των πόλεων θα είχε αξία μόνο εάν η μέτρηση της διαδρομής ήταν σε απόλυτη ευθεία, κάτι αδύνατον. Επίσης η ακρίβεια θα ήταν γελοία αν η μέτρηση γινόταν με βηματιστή, το πιθανότερο είναι να χρησιμοποιήθηκε άρμα, όπου η διάμετρος του τροχού είναι σταθερή άρα επιτρέπει την ακριβή μέτρηση απόστασης αλλά παραμένει το πρόβλημα της ευθείας.

2. Τα πηγάδια θα έπρεπε και τα δύο να βρίσκονταν σε μία τελείως επίπεδη περιοχή, κάτι πολύ δύσκολο.

3. Το βάθος και η διάμετρος έπρεπε να είναι ακριβώς το ίδιο και ο πυθμένας τελείως επίπεδος, κάτι απίθανο με τα μέσα της εποχής.

4. Ο χρόνος της παρατήρησης και η επικοινωνία ανάμεσα στις δύο πόλεις με τα μέσα της εποχής είναι ένα αξεπέραστο πρόβλημα.

5. Η γη κινείται ελλειπτικά γύρω από τον ήλιο και η περιστροφή γύρω από τον άξονά της αλλάζει κάθε χρόνο, άρα η θέση του ήλιου ως προς ένα συγκεκριμένο σημείο της γης δεν είναι σταθερή.

Συμπέρασμα, η μέθοδος που ακολούθησε για το πείραμα όπως περιγράφεται είναι παντελώς ανακριβής και απίθανη, παρ’ όλα αυτά η θεωρεία ήταν σωστή και η μέτρηση σχετικά ακριβής με τα μέσα της εποχής, κάτι ομολογουμένως εκπληκτικό ως επιστημονικό συμπέρασμα και υπολογισμός!

Ένα συμπέρασμα που παραλείπεται είναι ότι ο Ερατοσθένης πρέπει να είχε σοβαρές αμφιβολίες ως προς την θεωρία που ήθελε τη γη να είναι επίπεδη, αλλιώς δεν θα έμπαινε στον κόπο της επαλήθευσης της θεωρίας αυτής.

Θα είχε ενδιαφέρον να ξέραμε τί τον έκανε να αμφιβάλει. Το μυστήριο του πως έκανε τους υπολογισμούς του, μάλλον θα παραμείνει μυστήριο για πάντα.

πηγή