Οι ορμόνες Προγεστερόνη, Οιστραδιόλη, Τεστοστερόνη, FSH, LH. Πώς επιδρούν στην περίοδο, στα οστά, στην καρδιά, στο βάρος;

Του Γιώργου Μονεμβασίτη, γυναικολόγου,  medlabnews.gr 

Οι γυναικείες ορμόνες παίζουν ρόλο σε πολλές λειτουργίες σ' όλη τη διάρκεια της ζωής της γυναίκας. Οι κυριότερες σχετίζονται με την ανάπτυξη των οργάνων αναπαραγωγής, τη ρύθμιση του κύκλου και της εμμήνου ρύσεως, τη γονιμότητα και αναπαραγωγή, ενώ σημαντική είναι η επίδραση των ορμονών αυτών στα οστά (πρόληψη οστεοπόρωσης) και στην καρδιά (πρόληψη καρδιαγγειακών επεισοδίων).

Αναφορικά με το θέμα του σωματικού βάρους οι γεννητικές ορμόνες ασκούν έντονη επίδραση, και θετική και αρνητική. Η επίδραση αυτή είναι πιο εμφανής σε ορισμένες ευαίσθητες περιόδους της ζωής της γυναίκας όπως είναι η εφηβεία, η εγκυμοσύνη και η εμμηνόπαυση.

Οι βασικές ορμόνες που ρυθμίζουν την περίοδο και την γονιμότητα παράγονται από την υπόφυση, τον κεντρικό αδένα σε μέγεθος μπιζελιού που βρίσκεται στον εγκέφαλο, και τις ωοθήκες.

Ένα τμήμα του εγκεφάλου που λέγεται υποθάλαμος παράγει την ορμόνη GnRH, η οποία ενεργοποιεί την παραγωγή των γοναδοτροπινών από την υπόφυση. Οι γοναδοτροπίνες, FSH (follicle stimulating hormone) και luteinizing hormone (LH) είναι υπεύθυνες για την ωρίμανση των ωοθηλακίων σε ωάρια στις ωοθήκες, για την ωοθηλακιορρυξία κάθε μήνα και την παραγωγή ορμονών από τις ωοθήκες. Κάθε μια από αυτές τις ορμόνες έχει το δικό της ρυθμό παραγωγής από την υπόφυση, αυξάνεται και μειώνεται σε  σε διαφορετικά σημεία του καταμήνιου κύκλου, αλλά και οι δύο μαζί είναι υπεύθυνες για την σταθερή περίοδο στις γυναίκες, σε κάθε κύκλο αν δεν προκύψει εγκυμοσύνη.

Οι πιο σημαντικές ορμόνες που παράγονται από τις ωοθήκες και ευθύνονται για την διαμόρφωση του γυναικείου σώματος είναι τα οιστρογόνα. Οι ωοθήκες παράγουν επίσης προγεστερόνη, που είναι απαραίτητη για την σταθερή περίοδο και την γονιμότητα, αλλά και τεστοστερόνη (ανδρική ορμόνη) που είναι απαραίτητη για την φυσιολογική ανάπτυξη της γυναίκας.

Οι γυναικείες ορμόνες είναι πολύ πιο σύνθετες από αυτές του άνδρα. Επιπλέον οι δράσεις τους είναι πολλές και σε ευαίσθητα πεδία, αφού ρυθμίζουν τον έμμηνο κύκλο, είναι υπεύθυνες για το «θαύμα» της ζωής, αλλά δημιουργούν και πολλά προβλήματα στην ποιότητα ζωής και την καθημερινότητα των γυναικών.

Οι ορμόνες που επηρεάζουν περισσότερο τη γυναίκα είναι:

· FSH (Ωοθυλακιοτρόπος)

· LH(Ωχρινοτρόπος)

· Οιστραδιόλη (οιστρογόνα)

· Προγεστερόνη

· Τεστοστερόνη 
 

Πως θα καταλάβω εάν έχω ορμονικό πρόβλημα; 

Όταν μία γυναίκα έχει φυσιολογικό κύκλο θεωρείται ότι κατά 95% δεν αντιμετωπίζει και κανένα ορμονικό πρόβλημα. Μένει βέβαια ένα 5% που είναι σημαντικό και μπορεί να προκαλέσει σημαντικά καθημερινά συμπτώματα. 

Στην περίπτωση που το πρόβλημα δεν οφείλεται σε ορμόνες, μπορεί να είναι κάποιο άλλο πρόβλημα υγείας.

Τα επίπεδα των γυναικείων ορμονών αλλάζουν δραματικά με την ηλικία. Οι ορμόνες είναι συνήθως παρούσες κατά τη γέννηση, την ανάπτυξη, την εφηβεία και την εγκυμοσύνη και αρχίζουν να μειώνονται όσο πλησιάζει η εμμηνόπαυση.

Οι ορμόνες μπορεί να διαταραχθούν όχι μόνο από κάποια νόσο ή οργανική διαταραχή (όπως για παράδειγμα το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών) αλλά και από αυστηρή δίαιτα, απότομη απώλεια βάρους ή πρόσληψη βάρους, έντονη άσκηση, στρες ή κατάθλιψη. Υπάρχουν, λοιπόν, πολλές πιθανότητες μια γυναίκα να αντιμετωπίσει κάποια ορμονική διαταραχή σε μια ή περισσότερες περιόδους της ζωής της.

Τι θα μπορούσε όμως να μας προκαλέσει η κάθε ορμόνη και ποια είναι η βασική λειτουργία της;

FSH
Παραγωγή ωαρίων 

Δύο μέρες πριν την εμφάνιση περιόδου συμβαίνει ένα ορμονικό φαινόμενο κατά το οποίο αυξάνει η παραγωγή της FSH. Η FSH προκαλεί την ανάπτυξη ωοθυλακίων (και ως εκ τούτου ωαρίων) και την παραγωγή οιστρογόνων στις ωοθήκες.

Συμπτώματα

·Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα

Φυσιολογικές τιμές

παραγωγική φάση

3 - 20  mU/ml  

εκκριτική φάση 

1 - 12 mU/ml

Οιστραδιόλη / LH

Ωορρηξία 

Όταν ξεκινά η περίοδος αυξάνουν και τα οιστρογόνα δηλαδή ηοιστραδιόλη. Η αύξηση της είναι συνεχόμενη μέχρι τη μέση του κύκλου όπου η εν λόγω ορμόνη φτάνει στο ζενίθ της. 

Το φαινόμενο αυτό είναι το πιο σημαντικό κατά τη διάρκεια του κύκλου διότι είναι προαπαιτούμενο για να γίνει η ωορρηξία. Δεν θα μπορούσε όμως να γίνει ωορρηξία εάν μία ημέρα πριν δεν φθάσει στο ζενίθ της η LH η οποία μπορεί να βοηθά την οιστραδιόλη αλλά είναι εξίσου απαραίτητη.

Συμπτώματα

·Πόνος στο επίπεδο των ωοθηκών (είναι πολύ έντονος κάποιες φορές)

·Αυξημένες κολπικές εκκρίσεις

·Αυξημένη λίμπιντο / Έντονη σεξουαλική διάθεση

·Σταγόνες αίματος στη μέση του κύκλου

·Υψηλά επίπεδα ενέργειας

·Αίσθημα πρηξίματος στα εξωτερικά γεννητικά όργανα

Φυσιολογικές τιμές

παραγωγική φάση

3 - 20 mU/ml 

εκκριτική φάση

1 - 19 mU/ml

Προγεστερόνη 

Μετά την ωορρηξία η γυναίκα εισέρχεται στη δεύτερη φάση του κύκλου όπου τα οιστρογόνα μειώνονται και κυριαρχεί η προγεστερόνη. Αυτή φτάνει στην υψηλότερή της τιμή τη 21 μέρα του κύκλου (σε τέλειο κύκλο 28 ημερών). Η προγεστερόνη προετοιμάζει το ενδομήτριο σε περίπτωση εγκυμοσύνης, ενώ «σταματά» και την παραγωγή των FSH και LH.

Συμπτώματα

·Αύξηση Βασικής Θερμοκρασίας Σώματος

·Πρήξιμο κοιλιάς

·Αίσθημα βάρους

·Κατακράτηση υγρών / Αύξηση βάρους

·Κόπωση

·Υπνηλία

·Ανησυχία

Από την άλλη πλευρά, τα χαμηλότερα επίπεδα της προγεστερόνης μπορούν να οδηγήσουν  ·σε στειρότητα, 

·κολπική ξηρότητα και

·χαμηλή λίμπιντο. 

Η αύξηση του σωματικού βάρους, η κατάθλιψη, το φούσκωμα είναι όλες οι πρόσθετες συνέπειες των μειωμένων επιπέδων προγεστερόνης που έρχονται μαζί με την εμμηνόπαυση.

Οιστρογόνα 

Μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων συναντάμε κυρίως σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, από την περίοδο της προεμμηνόπαυσης και έπειτα, στο πλαίσιο του συνόλου των ορμονικών αλλαγών που συμβαίνουν στο σώμα. Εκτός όμως από αυτό άλλες αιτίες είναι:

Μειωμένα οιστρογόνα

·Σωματικό βάρος >15% λιγότερο του φυσιολογικού ΒΜΙ

·Έλλειψη βιταμίνης Α

·Υπερβολική άσκηση

·Υπερβολικό κάπνισμα

Η πτώση των επιπέδων των οιστρογόνων κατά την εμμηνόπαυση μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα στα οστά και την καρδιά, όπως η οστεοπόρωση και οι καρδιοπάθειες. Οι νυχτερινές εφιδρώσεις, οι εξάψεις και η κολπική ξηρότητα είναι επίσης συχνά συμπτώματα της απώλειας αυτών των ορμονών. Μπορεί να συμβούν επίσης πονοκέφαλοι, κόπωση και ενοχλήσεις κατά τη διάρκεια της εμμηνόπαυσης.

Συμπτώματα:

·Ακανόνιστες περίοδοι

·Κολπική ξηρότητα / πόνοι κατά την επαφή

·Εμμηνοπαυσιακά συμπτώματα

·Απώλεια μνήμης

Θεραπεία:

Κυρίως μέσα από διατροφικές αλλαγές / πρόσληψης φυτοοιστρογόνων / ειδικής και προσεγμένης διατροφής

Αυξημένα οιστρογόνα 

Από την άλλη πλεονάζουσα συγκέντρωση οιστρογόνων σε μία γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας αποτελεί συχνά παρατηρούμενο φαινόμενο στις μέρες μας. Αυτό δεν φαίνεται να σχετίζεται τόσο σε μία ακόμα ορμονική ανισορροπία όσο στην έκθεση των γυναικών σε αυτά που αποκαλούμε «περιβαλλοντικά οιστρογόνα» και βρίσκονται σε:

·Πλαστικές συσκευασίες

·Εντομοκτόνα

·Ορμόνες που λαμβάνουμε με διατροφή από τρόφιμα

·Νερό

·Αέρα

Αυτά, σε συνδυασμό με την κακή διατροφή (επεξεργασμένοι υδατάνθρακες-κορεσμένα ζωικά λίπη- απουσία φυτικών ινών ) και το στρες,«μπερδεύουν» το σώμα όσον αφορά το μεταβολισμό των οιστρογόνων και της προγεστερόνης, με αποτέλεσμα την πλεονάζουσα συγκέντρωση τους στο αίμα.

Συμπτώματα:

·Φούσκωμα

·Κατακράτηση υγρών

·Αύξηση Βάρους

·Βαριά περίοδος

·Αλλαγές στη διάθεση / άγχος

·Ημικρανίες

Αντιμετώπιση

Αλλαγή διατροφικών συνηθειών και κυρίως:

·Πρόσληψη φυτικών ινών για καλύτερη λειτουργία του εντέρου

·Καθημερινή κατανάλωση ενός «ζωντανού» οργανικού γιαουρτιού που να περιέχει τον μικροοργανισμό Lactobacillusacidophilus

·Λήψη βιταμίνης B6 έως 50mg ημερησίως

Τεστοστερόνη 

Είναι μία αρρενοποιητική ορμόνη που βρίσκεται σε αμφότερα τα φύλλα. Η τεστοστερόνη ευθύνεται για τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ανδρικού σώματος και είναι υπεύθυνη για τη λίμπιντο, τη μυϊκή αύξηση και την εναπόθεση ασβεστίου στα οστά σε άνδρες και γυναίκες.

Οι γυναίκες σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν υψηλότερα επίπεδα από τα φυσιολογικά με χαρακτηριστικό παράδειγμα το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Συχνότερη αιτία διαταραχής είναι το στρες.

Συμπτώματα

Μειωμένης τεστοστερόνης

·Μείωση λίμπιντο

·Απώλεια κινητικότητας (νωθρότητα)

Αυξημένης τεστοστερόνης

·Ακμή

·Αύξηση βάρους

·Αν-ωοθηλακοριξία

·υπερτρίχωση

Ανισορροπία προγεστερόνης, οιστρογόνων και τεστοστερόνης 

Μπορεί η κάθε μία ορμόνη να δίνει κάποια συμπτώματα, αλλά ο συνδυασμός και μη ομαλή αλληλεπίδρασή τους μπορεί να προκαλέσει και να επηρεάσει την καθημερινότητα με:

·Μειωμένη λίμπιντο

·Ημικρανίες/πονοκέφαλους

·Εξάψεις

·Αύξηση βάρους

·Αιμορραγία

·Κατακράτηση υγρών

·Πρήξιμο στήθους / ευαισθησία

·Πρήξιμο της κοιλιάς

·Κακή διάθεση

·Κόπωση

·Ινωμάτωση

·Κυτταρίτιδα

·Ενδομητρίωση

·Διαταραχές περιόδου

·Επώδυνη περίοδο

·Ακανόνιστοι κύκλοι

·Κατάθλιψη

Αντιμετώπιση

Δεν υπάρχει φαρμακευτική αγωγή παρά μονάχα αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες.

Εκτός βέβαια από τα καθημερινά προβλήματα στις γυναικείες ορμόνες οφείλονται και σημαντικά γυναικεία σύνδρομα και ασθένειες. Τα πιο σημαντικά που χρήζουν περισσότερης προσοχής είναι: 

Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS)

Το εν λόγω σύνδρομο είναι μία από τις πιο συχνές διαταραχές. Υπολογίζεται το 5-10% γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας πάσχουν από το εν λόγω σύνδρομο και τουλάχιστον 30% έχουν τα συμπτώματα.

Η πάθηση σχετίζεται:

·Με ορμονικές διαταραχές

·Αντίσταση στην ινσουλίνη.

Δεν εμφανίζουν όλες οι γυναίκες με το σύνδρομο τα χαρακτηριστικά του συμπτώματα που είναι:

·Παχυσαρκία (ιδιαίτερα στην περιοχή της κοιλιά)

·Δυσκολία απώλειας βάρους

·Κούραση, κατάθλιψη, συναισθηματική αστάθεια

·Αραιή ή και απούσα περίοδος

·Κοιλιακός πόνος και ευαισθησία στο στήθος

·Ζαλάδες και τάση για λιποθυμιά

·Αύξηση τριχοφυΐας (μουστάκι κ.λπ.)

·Απώλεια μαλλιών

·Ακμή

·Υπογονιμότητα και αποβολές

·Πάχυνση του δέρματος πανάδες και κηλίδες στον αυχένα

·Δερματικές ανωμαλίες – μυρμηγκιές

Ορισμένες έχουν λίγα μόνο από αυτά ή και καθόλου. Αυτές που δεν έχουν καθόλου συνήθως έχουν πολυκυστικές ωοθήκες (άλλο σύνδρομο πολυκυστικών, άλλο πολυκυστικές). Οι τελευταία περίπτωση αφορά τις πολυκυστικές ωοθήκες (PCO), και οι εν λόγω ασθενείς έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν το σύνδρομο και θα πρέπει να παρακολουθούνται ειδικά σε περιόδους στρες ή αύξησης βάρους οπότε και μπορούν να εγκατασταθούν τα συμπτώματα.

Παρόλο που έχουν περάσει 60 χρόνια από την αναγνώριση του συνδρόμου η αιτιολογία του ακόμη αναζητάτε παρόλο που οι θεραπευτικές επιλογές είναι πολλές.

Γνωστές αιτίες του συνδρόμου είναι:

·Γενετική προδιάθεση

·Στρες

·Ατμοσφαιρική Μόλυνση

·Διατροφή

Ορμόνες που επηρεάζουν ή προκαλούν σύνδρομο πολυκυστικών -άλλοι βιοχημικοί δείκτες

·Υψηλά επίπεδα της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH)

·Φυσιολογικά ή οριακά χαμηλά επίπεδα της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH)

·Υψηλά επίπεδα τεστοστερόνης

·Χαμηλά επίπεδα προγεστερόνης (στην ωχρινική φάση του κύκλου)

·Υψηλά επίπεδα οιστρογόνων

·Υψηλά επίπεδα ινσουλίνης και γλυκόζης

·Ανώμαλο λιπιδαιμικό προφίλ 

πηγή