Αφιέρωμα στον Διονύσιο Σολωμό (μέρος 5ο)

συνέχεια από το 4ο μέρος

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ

Γράφει η Μαιρη Καρά

     Ο Σολωμός έδειξε, ότι η ποίηση πρέπει να έχει πυκνότητα, χωρίς χτυπητές λέξεις και φλύαρους στίχους. Με μουσικότερες λέξεις να αποδίδει υψηλά νοήματα και καθαρές εικόνες, όπου τίποτα περιττό δεν υπήρχε κι όπου όλα - γλώσσα, νόημα, ρυθμός, εικόνα - ήταν αισθητικά οργανωμένα, αλλά όχι και εγκεφαλικά. Τίποτα δεν πρόδιδε την επίπονη κατεργασία. Αντίθετα το ποίημα είχε δροσιά, φυσικότητα και παρθενικότητα. Πέτυχε μια θαυμαστή ισορροπία πνεύματος και μορφής, νόησης και αισθήματος γλώσσας και μουσικότητας. Οι πρώτες του δοκιμές σε μια γλώσσα, που δεν ήταν η μητρική του, έδωσαν λαμπρά αποτελέσματα με στροφές ειδυλλιακές, γεμάτες φως, διαύγεια και ιδεαλιστική πνοή. Είχε μια θεωρητική κατάρτιση, που στο «Διάλογο» του επέτρεψε να συλλάβει σωστά το πρόβλημα της ποίησης και να το λύσει τέλεια, δημιουργώντας μια παράδοση και κερδίζοντας επάξια τον τίτλο του ΓΕΝΑΡΧΗ του νέου μας ποιητικού λόγου. 
     Κατακτώντας το γλωσσικό του όργανο και ζώντας τον παλμό του ΑΓΩΝΑ και την αγωνία του επαναστατημένου Έθνους, έντυσε τις εμπνεύσεις του με τα χτυποκάρδια των πολεμιστών. Έδωσε ποιητικό νόημα στην ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ. Έγινε η έκφραση των αισθημάτων του καιρού του και με βαθιά συναίσθηση ευθύνης, ώστε μπρος στο ιδεώδες που επιδίωκε, να ξαναγράφει τις ποιητικές του συνθέσεις, ώσπου να πετύχει να συνδυάσει την τέλεια μορφή με το υψηλό περιεχόμενο. Τo σπουδαιότερο πρόβλημα που απασχόλησε την μεγαλοφυία του ήταν το πρόβλημα της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ. Της ελευθερίας πρώτα της ΕΘΝΙΚΗΣ, που είναι συνυφασμένη με την Ηθική Ελευθερία του ατόμου, και της Ελευθερίας ως Ιδέας, που περικλείει ολόκληρη την ανθρωπότητα.
     Στο θέμα της γλώσσας ο Διονύσιος Σολωμός δεν είναι απλά ο τολμηρός πρόδρομος του Ψυχάρη. Είναι ο φωτερός οδηγός όλου του κινήματος του δημοτικισμού, ως κινήματος Ελευθερίας: Ο μέγας ποιητής συνδέει την έννοια της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, όχι με την τυπική έννοια της γλώσσας, αλλά με την ευρύτερη έννοια της, ως μέσου διαφωτισμού του λαού, ως μέσου δηλαδή για την απολύτρωση του από το σκοτάδι της αμάθειας. Έτσι, και μόνος ο «Διάλογος» θα αρκούσε για ν’ αναγνωριστεί ο ποιητής ως πολύ μεγάλος Έλληνας.
     Ο «Διάλογος» του είναι ένας φιλιππικός, με αλήθεια και άπλετο φως: Με αγανάκτηση πολεμούσε τους σοφολογιότατους, που  προσπαθούσαν να τυφλώσουν το Γένος με την καθαρεύουσά τους, τους τόνους και τα πνεύματα της. Αγωνιζόμενος για την γλώσσα καθαγίαζε ταυτόχρονα ένα μέρος της Πνευματικής Ελευθερίας. Με τον «Yμνον» μας έδωσε το νόημα της «ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ», με τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους», το νόημα της «ΗΘΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ», και με το «Διάλογο» το νόημα της «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ». Ο Σολωμός διαρκώς ατένιζε το ύψος και έχανε το πλάτος γράφοντας στίχους που η πλαστικότητα και η μουσικότητά τους μένουν αξεπέραστες. Ο Παλαμάς μας άφησε ολοκληρωμένα σύνολα, που διασχίζουν ολόφωτα την ιστορία της πατρίδας μας και μας ανοίγουν νέους δρόμους στην ζωή μας. Ο Σολωμός με κατάσπαρτους στίχους μας άφησε τα θρυμματισμένα και ασύλληπτης ομορφιάς κομμάτια, ενός έκπαγλου αρχαίου ελληνικού αγάλματος. 
    Σε όλο το έργο του ο Σολωμός εκήρυξε τις ΑΘΑΝΑΤΕΣ ΑΞΙΕΣ της ζωής: Δικαιοσύνη, Ελευθερία, Αλήθεια, Θρησκεία, Αγάπη, Χρέος. Χρέος προς τον εαυτό μας, χρέος προς την πατρίδα, χρέος προς τον πλαϊνό μας, χρέος προς την Ανθρωπότητα. Με αυτές τις Αξίες, που είναι ακατάλυτες δυνάμεις μεγαλούργησε ανέκαθεν το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΘΝΟΣ και με αυτές τις ΔΥΝΑΜΕΙΣ θα μπορέσει να μεγαλουργήσει και πάλι, έστω κι αν δεν έχει την υλική δύναμη των μεγάλων κρατών. Και ο Σολωμός, για να μεταχειριστούμε μια δική του φράση: «από το βασίλειο της Αλήθειας και της Αγάπης όπου βρίσκεται, θα εξακολουθεί να μας κάνει καλό σε ό,τι έχουμε πιο ευγενικό». 
     Τις θέσεις αυτές τις αποτύπωσε στον «Ύμνον», στους «Ελεύθερους πολιορκημένους» και στον «Διάλογο». Στον «Ύμνον», σβήνεται ολότελα η ιδεαλιστική θέση και αναδύεται ολόσαρκη η εκδικήτρια ΕΘΝΙΚΗ μορφή της Ελευθερίας. Ο ποιητής οραματίζεται την Ελευθερία οπλισμένη με σπαθί, που έχει κόψη τρομερή, μαχόμενη να κόψει τα δεσμά της σκλαβιάς, όπου γης, μιας και με βία μετράει την γη, σαν να θέλει με μιας ολόκληρη ν’ απλωθεί. Πιστεύει ότι θεμελιώνεται στην θυσία, ότι απ’ αυτήν τρέφεται και αντρειεύει, μιας και την βλέπει να βγαίνει απ’ τα κόκαλα των Ελλήνων τα ΙΕΡΑ όπως και πρώτα αντρειωμένη. Μέσα στις 158 τετράστιχες στροφές του «Ύμνου» ο ποιητής ανατρέχοντας τον επαναστατικό αγώνα του Εικοσιένα, βροντοφωνεί και πάλι την πολεμόχαρη κραυγή του Ρήγα. 
     «... Η τη νίκη η τή θανή», συμβουλεύει, τονώνει την πίστη των μαχητών, διακηρύσσει την αδερφική ομόνοια, βέβαιος ότι η ομόνοια οδηγεί στη νίκη: «... Πάντα η νίκη αν ενωθείτε πάντα εσάς θ’ ακολουθεί». Έτσι πολεμική προβάλλει ο Σολωμός την Ελευθερία και στην ωδή για τον θάνατο του λόρδου Βύρωνα στ’ άλλα πατριωτικά ποιήματα του. Κι αυτή είναι η μία από τις πλευρές του προβλήματος της Ελευθερίας, που θέτει ο Σολωμός: η απαράγραφτη, μαχητική, Εθνική Ελευθερία. Μα ο Σολωμός δεν αρκείται στην Εθνική Ελευθερία. Προχωρεί σε μια ευρύτερη ανθρώπινη έννοιά της: την Ηθική Ελευθερία. Γράφει στους «στοχασμούς» του ο ποιητής: «Μιά μεστή και ωραία δημοκρατία ιδεών, οι οποίες να παρασταίνουν ουσιαστικά τον εις τες αίσθησες αόρατο Μονάρχη... που είναι έξω από την περιφέρεια του καιρού, αλλά μιά δημοκρατία ιδεών ενεργεί αισθητά μέσα εις τα όρια του καιρού».
     Έτσι ο ποιητής δεν μένει προσκολλημένος στην ΙΔΕΑ του απόλυτου, αλλά την κατεβάζει από τα σύννεφα και την τοποθετεί στην ιστορική πραγματικότητα. Στην σύνθεση του έπους των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» τραγούδησε και ύμνησε, όχι αφηρημένους αλλά τους συγκεκριμένους ήρωες του Μεσολογγίου, που ύψωσαν το χρέος τους για την Εθνική Ελευθερία, ως χρέος ευρύτερο, πέρα από την Ελλάδα, προς την ίδια την ανθρωπότητα και τον άνθρωπο γενικότερα: «Όποιος πεθαίνει σήμερα, χίλιες φορές πεθαίνει» λέει και οι Μεσολογγίτες δεν διστάζουν να πεθάνουν. Ποιός μπορεί να θεωρηθεί πιο ελεύθερος απ’ αυτούς τους πολιορκημένους σκλάβους; Κι όμως. Κάποτε σ’ αυτά τα ξέσκεπα στήθη, που δεν διστάζουν να θυσιαστούν σε κάθε στιγμή, μέσα τους ζει ο πειρασμός για την ζωή, για την ομορφιά της Φύσης, που τους κρατάει δεμένους μαζί του, με τα πιο ισχυρά για κάθε άνθρωπο δεσμά. Να και η άνοιξη που κάνει να γοργοχτυπούν οι καρδιές: Και με το χάρο ακόμα ο ελεύθερος, πάντα ελεύθερος θά μένει. 
     Η τρίτη πλευρά της Ελευθερίας, είναι η Πνευματική Ελευθερία, την οποία Πνευματική Ελευθερία η μεγαλοφυΐα του Σολωμού την άγγιξε και την διαλάλησε στον «Διάλογο» του με τον φίλο του σοφολογιότατο, πάνω στον συσχετισμό Ελευθερίας και γλώσσας: «Μήγαρις έχω άλλο στο νού μου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα; Εκείνη άρχισε να πατεί τα κεφάλια τα τούρκικα, τούτη (η γλώσσα) θέλει πατήσει ογλήγορα τα σοφολογιοτατίστικα».