Ο λευκός άνδρας σε εκείνη την ιστορική φωτογραφία. Μια εκπληκτική αληθινή ιστορία.

Οι φωτογραφίες κάποιες φορές εξαπατούν.

Πάρτε αυτή την εικόνα, για παράδειγμα. Διηγείται την χειρονομία ανταρσίας του Tommie Smith και του John Carlos την ημέρα της απονομής των 200 μέτρων στην Ολυμπιάδα του Μεξικού και με εξαπάτησε ένα σωρό φορές.

Την κοίταζα πάντα επικεντρώνοντας στους δυο μαύρους ανυπόδητους ανθρώπους, με το σκυμμένο κεφάλι και την γροθιά με μαύρο γάντι προς τον ουρανό, την ώρα που ακούγεται ο αμερικάνικος ύμνος. Μια χειρονομία συμβολική πολύ δυνατή, για να ζητήσουν την προστασία των δικαιωμάτων των αφροαμερικάνικων πληθυσμών σε μια περίοδο τραγωδιών, όπως ο θάνατος του Martin Luther King και του Bob Kennedy. 

Είναι η φωτογραφία της ιστορικής χειρονομίας των δυο έγχρωμων ανδρών. Γι' αυτό και δεν παρατήρησα ποτέ καλά εκείνο τον άνδρα, λευκό σαν κι εμένα, ακίνητο στο δεύτερο σκαλοπάτι.

Τον θεώρησα μια τυχαία παρουσία, έναν κομπάρσο, κάτι σαν παρείσακτο. Αντίθετα, μέχρι που πίστεψα πως εκείνος ο τύπος – έπρεπε να είναι ένας αντιπαθητικός Εγγλέζος – αντιπροσώπευε, στην παγωμένη ακινησία του, την θέληση αντίστασης στην αλλαγή που ο Smith και ο Carlos επικαλούνταν με την σιωπηλή τους κραυγή.

Και όμως ξεγελάστηκα. Χάρη σε ένα παλιό άρθρο του Gianni Mura, σήμερα ανακάλυψα την αλήθεια: ο λευκός άνδρας στην φωτογραφία είναι, ίσως, ο πιο μεγάλος ήρωας που αναδύθηκε εκείνη τη νύχτα του 1968. 

Ονομάζονταν Peter Norman, ήταν Αυστραλός και έφτασε στον τελικό των 200 μέτρων αφού έτρεξε ένα φανταστικό 20.22 στα ημιτελικά. Μόνο οι δυο Αμερικανοί Tommie “The Jet” Smith και John Carlos είχαν τρέξει καλύτερα: 20.14 ο πρώτος και 20.12 ο δεύτερος. 

Η νίκη θα είχε αποφασιστεί ανάμεσα σε αυτούς τους δυο, ο Norman ήταν ένας άγνωστος στον οποίον πήγαιναν καλά τα πράγματα. 

Ο John Carlos, μετά από χρόνια, είπε πως αναρωτήθηκε από που είχε ξεπεταχτεί εκείνος ο μικρούλης λευκός. Ένας άνδρας ενός μέτρου και εξήντα οκτώ εκατοστών που έτρεχε γρήγορα όπως αυτός και ο Smith, οι οποίοι ξεπερνούσαν και οι δυο το ένα μέτρο και ενενήντα εκατοστά ύψος. 

Έφτασε ο τελικός και ο outsider Peter Norman έκανε τον αγώνα της ζωής του, με ακόμη μικρότερο χρόνο. Έκλεισε στα 20.06. Η καλύτερη απόδοσή του και  ρεκόρ Αυστραλίας που ακόμη και  είναι σήμερα αξεπέραστο, 47 χρόνια μετά.

Μα εκείνο το ρεκόρ δεν έφτασε για να πάρει τη νίκη, διότι ο Tommie Smith ήταν αληθινά “The jet” και απάντησε με το ρεκόρ κόσμου. Έριξε τον τοίχο των είκοσι δευτερολέπτων. Ο πρώτος άνθρωπος στην ιστορία, τερματίζοντας σε 19.82 και αρπάζοντας το χρυσό.Ο  John Carlos τερμάτισε τρίτος για μιαν ανάσα, πίσω από την έκπληξη Norman, τον λευκό άνδρα ανάμεσα σε δυο έγχρωμους πρωταθλητές. 

Κι όμως εκείνη η κούρσα δεν θα την θυμόμαστε ποτέ όσο την απονομή της. 

Δεν πέρασε πολύ ώρα από το τέλος της για να καταλάβουν όλοι πως θα συνέβαινε κάτι πολύ δυνατό, πρωτάκουστο, την στιγμή που θα ανέβαιναν στο βάθρο της απονομής. 

Ο Smith και ο Carlos είχαν αποφασίσει να φέρουν μπροστά σε ολόκληρο τον κόσμο την μάχη τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το νέο τριγυρνούσε ανάμεσα στους αθλητές. 

Ο Norman ήταν ένας λευκός και έρχονταν από την Αυστραλία, μια χώρα που είχε νόμους σκληρού Απαρτχάιντ σχεδόν σαν τους νοτιοαφρικανικούς. Και στην Αυστραλία υπήρχαν εντάσεις και διαμαρτυρίες στους δρόμους και τις πλατείες εξ αιτίας των σκληρών περιορισμών στην μη λευκή μετανάστευση και νόμοι δυσμενών διακρίσεων προς τους αβορίγινες, ανάμεσα στους οποίους οι τρομερές αναγκαστικές υιοθεσίες νεογέννητων προς όφελος οικογενειών λευκών. 

Ο λευκός Πάνθηρας 

Οι δυο Αμερικανοί ρώτησαν τον Norman εάν πίστευε στα ανθρώπινα δικαιώματα. O Norman απάντησε πως ναι. 

Τον ρώτησαν εάν πίστευε στον Θεό κι αυτός, που είχε ένα παρελθόν στον στρατό σωτηρίας, απάντησε ξανά θετικά. 

“Ξέραμε πως πηγαίνουμε να κάνουμε κάτι πολύ μακράν από οτιδήποτε έχει να κάνει με τον αθλητισμό κι αυτός είπε “θα είμαι μαζί σας”, θυμάται ο John Carlos. "Περίμενα να δω φόβο στα μάτια του Norman, αντίθετα είδα αγάπη”. 

Oι Smith και Carlos είχαν αποφασίσει να ανέβουν στο βάθρο φέροντας στο στήθος την κονκάρδα του Ολυμπιακού Σχεδίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ένα κίνημα αλληλέγγυων αθλητών με τις μάχες για την ισότητα. 

Θα είχαν πάρει τα μετάλλιά τους ξυπόλητοι, δείχνοντας με αυτό τον τρόπο την φτώχεια των έγχρωμων ανθρώπων. Και θα φορούσαν τα περίφημα μαύρα δερμάτινα γάντια, σύμβολο των αγώνων των Μαύρων Πανθήρων. 

Όμως πριν προχωρήσουν προς το βάθρο αντιλήφθηκαν πως έχουν μόνο ένα ζευγάρι μαύρα γάντια. “Φορέστε ο καθένας από ένα” τους πρότεινε ο λευκός δρομέας και αυτοί αποδέχτηκαν την συμβουλή. Mα στην συνέχεια ο Norman έκανε κάτι ακόμη. “Εγώ πιστεύω σε εκείνο που πιστεύετε εσείς. Έχετε ένα από εκείνα και για εμένα;“ ρώτησε δείχνοντας την κονκάρδα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο στήθος των άλλων δυο. “Έτσι μπορώ να δείξω την αλληλεγγύη μου στον αγώνα σας”. 

Ο Smith παραδέχτηκε πως του προκάλεσε έκπληξη και σκέφτηκε: “Mα τι θέλει αυτός ο λευκός Αυστραλός; Κέρδισε το ασημένιο του μετάλλιο, να το πάρει και φτάνει!”. Έτσι του απάντησε πως όχι, γιατί δεν θα αποχωρίζονταν την δική του κονκάρδα. 

Μαζί τους όμως ήταν και ο ένας λευκός Αμερικάνος κωπηλάτης, ο Paul Hoffman, ακτιβιστής του Ολυμπιακού Κινήματος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Είχε ακούσει τα πάντα και σκέφτηκε πως “εάν ένας άσπρος Αυστραλός ήθελε μία από εκείνες τις κονδάρδες, προς Θεού, έπρεπε να την έχει!”. Ο Hoffman δεν δίστασε: “Του έδωσα τη μοναδική που είχα: τη δική μου”. 

Το βάθρο της αντίστασης

Οι τρεις βγήκαν στον αγωνιστικό χώρο και ανέβηκαν στο βάρθρο : τα υπόλοιπα πέρασαν στην ιστορία, με την δύναμη εκείνης της φωτογραφίας. 

“Δεν είδα τι γίνονταν πίσω μου, διηγήθηκε ο Norman. "Mα κατάλαβα πως όλα πήγαιναν όπως τα είχαν προγραμματίσει όταν μια φωνή ανάμεσα στο πλήθος άρχισε να τραγουδά τον Αμερικάνικο ύμνο, αλλά στην συνέχεια διέκοψε. Το στάδιο έμεινε σιωπηλό”. 

Ο αρχηγός της αμερικάνικης αποστολής υποσχέθηκε πως οι αθλητές του θα πλήρωναν για όλη τους την ζωή εκείνη την χειρονομία που δεν είχε καμία σχέση με τον αθλητισμό. 

Αμέσως οι Smith και Carlos αποκλείστηκαν από την αμερικανική ομάδα και εκδιώχθηκαν από το ολυμπιακό χωριό, ενώ ο Hoffman κατηγορήθηκε κι αυτός για συνωμοσία. 

Με την επιστροφή στην πατρίδα οι δυο δρομείς είχαν πολύ βαριές επιπτώσεις και απειλές ενάντια στην ζωή τους. 

Όμως ο χρόνος, στο τέλος, τους δικαίωσε και κατέστησαν πρωταθλητές του αγώνα για τα δικαιώματα του ανθρώπου. 

Ο μαραθώνιος απαξίωσης ενός ηρωικού δρομέα 

Οι Smith και Carlos  αποκαταστάθηκαν συνεργαζόμενοι με την αμερικανική ομάδα στίβου και γι' αυτούς ανεγέρθηκε ένα άγαλμα στο Πανεπιστήμιο του Σαν Χοσέ. Σε αυτό το άγαλμα όμως δεν υπάρχει ο Peter Norman.

Εκείνο το άδειο σημείο μοιάζει με τον επιτάφιο ενός ήρωα τον οποίον δεν αντιλήφθηκε κανείς. Έναν ξεχασμένο αθλητή, μάλλον διαγραμμένο, πρώτα απ’ όλους από την χώρα του, την Αυστραλία. 

Τέσσερα χρόνια μετά τους Ολυμπιακούς του Μεξικό το 1968, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου, ο Norman δεν κλήθηκε στην ομάδα των Αυστραλών δρομέων ταχύτητας, παρότι μάλιστα είχε τρέξει τουλάχιστον 13 φορές κάτω από τον χρόνο πρόκρισης των 200 μέτρων και 5 κάτω από εκείνον των 100 μέτρων. 

Απογοητευμένος από αυτό, άφησε τον αγωνιστικό στίβο, συνεχίζοντας να τρέχει σε ερασιτεχνικό επίπεδο. 

Στην πατρίδα του, την λευκή Αυστραλία- που ήθελε να αντισταθεί στην αλλαγή- του συμπεριφέρθηκαν σαν έναν παρία, απόβλητο, η οικογένειά του απαξιώθηκε, η εργασία σχεδόν αδύνατον να βρει. Έκανε τον καθηγητή γυμναστικής, συνέχισε τις μάχες του σαν συνδικαλιστής κι εργάστηκε κατά καιρούς σε ένα κρεοπωλείο. 

Ένα ατύχημα του κόστισε μια σοβαρή γάγγραινα και αυτό του προκάλεσε προβλήματα κατάθλιψης και αλκοολισμού. 

Όπως είπε ο John Carlos “Εάν εμάς μας πήραν με τις κλωτσιές στον κώλο εκ περιτροπής, ο Peter αντιμετώπισε μιαν ολόκληρη χώρα και υπέφερε μόνος του”. 

Για χρόνια ο Norman είχε μια μοναδική πιθανότητα σωτηρίας: προσκαλέστηκε να καταδικάσει την χειρονομία των συναδέλφων του Tommie Smith και John Carlos, με αντάλλαγμα συγχώρεσης από πλευράς του συστήματος που τον είχε εξοστρακίσει. Μια συγνώμη που θα του είχε επιτρέψει να βρει μια σταθερή εργασία διαμέσου της ολυμπιακής επιτροπής και να είναι μέρος της οργάνωσης των Ολυμπιακών του Σίδνεϊ το 2000. 

Αλλά αυτός δεν τα παράτησε και δεν καταδίκασε ποτέ την επιλογή των δυο Αμερικανών. 

Ήταν ο μεγαλύτερος Αυστραλός δρομέας που έζησε ποτέ και κάτοχος του ρεκόρ στα 200, κι όμως δεν είχε ούτε μια πρόσκληση στην Ολυμπιάδα του Σίδνεϊ. Η αμερικάνικη ολυμπιακή επιτροπή, μόλις αποκαλύφθηκε το νέο, που του  ζητήσε  να ενσωματωθεί με την δική της ομάδα και να τον προσκαλέσει στην γιορτή για τα γενέθλια του πρωταθλητή Michael Johnson για τον οποίον ο Peter Norman ήταν μοντέλο και ήρωας. 

Οι ήρωες σήκωσαν τον ήρωα 

Ο Norman πέθανε ξαφνικά λόγω καρδιακής προσβολής το 2006, δίχως η χώρα του να τον έχει ποτέ αποκαταστήσει. 

Στην κηδεία ο Tommie Smith και ο John Carlos, φίλοι του Norman από εκείνο το μακρινό 1968, μετέφεραν το φέρετρό του στις πλάτες, χαιρετώντας τον σαν ήρωα. 

“Ο Peter υπήρξε ένας στρατιώτης μοναχικός. Επέλεξε εν γνώσει του να κάνει τον αμνό της θυσίας στο όνομα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δεν υπάρχει κανείς άλλος να αξίζει περισσότερο από αυτόν να τον τιμήσει η Αυστραλία, να αναγνωρίσει και να εκτιμήσει” είπε ο John Carlos. 

“Πλήρωσε το τίμημα της επιλογής του, εξήγησε ο Tommie Smith . Δεν υπήρξε απλά μια χειρονομία για να βοηθήσει εμάς τους δυο, ήταν μια ΔΙΚΗ ΤΟΥ μάχη. Υπήρξε ένα λευκός άνδρας, ένας λευκός Αυστραλός άνθρωπος μεταξύ δυο έγχρωμων ανθρώπων, όρθιων την στιγμή της νίκης, όλοι στο όνομα της ίδιας υπόθεσης”. 

Η συγνώμη που δεν άκουσε ποτέ 

Μόνο το 2012 το Κοινοβούλιο της Αυστραλίας ενέκρινε μια καθυστερημένη ανακοίνωση για να ζητήσει συγνώμη από τον Peter Norman και να τον αποκαταστήσει στην ιστορία με αυτά τα λόγια: “Αυτό το Κοινοβούλιο αναγνωρίζει το εξαιρετικό αθλητικό επίτευγμα του Peter Norman που κέρδισε το αργυρό μετάλλιο στα 200 μέτρα στην Πόλη του Μεξικού, με χρόνο 20.06,  που ακόμη και σήμερα είναι  αυστραλιανό ρεκόρ. Αναγνωρίζει το θάρρος του Peter Norman στο να φορέσει το σύμβολο του Ολυμπιακού σήματος για τα ανθρώπινα Δικαιώματα στο βάθρο, σε αλληλεγγύη με τους Tommie Smith και John Carlos, που έκαναν τον χαιρετισμό της “μαύρης δύναμης.  Ζητά καθυστερημένα συγνώμη από τον Peter Norman για το λάθος που διέπραξε μη αποστέλλοντάς τον στους Ολυμπιακούς του Μονάχου το 1972, παρότι επανειλημμένα προκρίθηκε και αναγνωρίζει τον πολύ ισχυρό ρόλο που ο Peter Norman διαδραμάτισε στην επιδίωξη της φυλετικής ισότητας”. 

Αντίο με περηφάνια 

Μα, ίσως, τα λόγια που θυμίζουν καλύτερα όλων τον Peter Norman είναι εκείνα τα απλά κι όμως οριστικά με τα οποία ο ίδιος εξήγησε τους λόγους εκείνης της χειρονομίας του, με την ευκαιρία του ντοκιμαντέρ “Salute”, που γύρισε ο εγγονός του, Matt. 

“Δεν έβλεπα το γιατί ένας μαύρος άνθρωπος δεν μπορούσε να πιει το ίδιο νερό από μια βρύση, να πάρει το ίδιο λεωφορείο ή να πάει στο ίδιο σχολείο με έναν λευκό άνθρωπο. Ήταν μια κοινωνική αδικία για την οποίαν δεν μπορούσα να κάνω τίποτα από εκεί που ήμουν, όμως σίγουρα την απεχθανόμουν. Ειπώθηκε πως το να μοιραστώ το ασημένιο μου με όλο εκείνο που συνέβη εκείνο το βράδυ στην απονομή επισκίασε την παράστασή μου. Όμως είναι το αντίθετο. Πρέπει να το ομολογήσω: ήμουν περήφανος που πήρα μέρος σε όλο αυτό”.

Riccardo Gazzaniga blog  

το είδαμε στον Τοίχο