«Η κυρά της Λαπήθου» Ευφροσύνη Προεστού!

Γράφει ο Ντίνος Ορφανός 

Ενα θαύμα έσωσε το 1974 δώδεκα εγκλωβισθέντες στρατιώτες στην καταληφθείσα από τον Αττίλα Λάπηθο. Το θαύμα ονομαζόταν Ευφροσύνη Προεστού, 71 χρονών τότε, πραγματική σωτήρας τών αγνοουμένων επί ένα μήνα νεαρών πολεμιστών Πανίκου Παραλιμνίτη, Κώστα Καστελλανή, Γιώργου Χριστοφή, Στέλιου Θεοδούλου, Κούλλη Κυριάκου, Νίκου Παπαναστασίου, Παύλου Νικολάου, Ανδρέα Γρηγορίου και Νίκου Νικολάου τού 286ΜΤΠ και τών Πολύκαρπου Πέτρου, Αντώνη Φιλίππου και Γιώργου Παπανικολάου του 256ΤΠ. 

Στη μάχη-μακελειό που εξαπέλυσε την Τρίτη 6 Αυγούστου, για την κατάληψη Καραβά και Λαπήθου, η 28η Μεραρχία τού Αττίλα, δυνάμεως 8.000 ανδρών, έναντι δύο ισχνών λόχων του 256 ΤΠ κι ενός του 286 ΜΤΠ συνολικής δύναμης 165 ανδρών, που μαζί τους βρέθηκαν την τελευταία στιγμή και 31 ναρκοθέτες του 70 ΤΜΧ, οι συνολικές απώλειες τής ΕΦ ήσαν 86 ηρωικοί νεκροί και αγνοούμενοι, που κυκλώθηκαν, εγκλωβίστηκαν κι εξοντώθηκαν από τους κατακτητές. 

Θεόσταλτη η Ευφροσύνη, απέκρυψε και τροφοδοτούσε επί ένα μήνα τους δώδεκα. Ώς τις 4 Σεπτεμβρίου, που τους εντόπισε ο Αττίλας. Δύο κατάφεραν να διαφύγουν. Οι υπόλοιποι υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια, τούς έστησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, γλύτωσαν όμως την τελευταία στιγμή, όταν οι Τούρκοι βεβαιώθηκαν πως είχε ειδοποιηθεί ο Ερυθρός Σταυρός. Φρικτά και ανήκουστα μαρτύρια υπέστη άκαμπτη μέχρι τέλους και η γριά Ευφροσύνη. Επάξια πήρε τον τίτλο ευγνωμοσύνης Κυρά τής Λαπήθου. Απεβίωσε στα 90 της το 1993. Η προτομή της στήθηκε κοντά στο κατοχικό οδόφραγμα του Λήδρα Πάλλας το 2002 και απο εκεί ατενίζει τον σκλαβομένο Πενταδάκτυλο. 

Στις 6 του Αυγούστου από τις 3.00 π.μ. άρχισαν οι εκρήξεις... Κατά τις 11.00 π.μ. ήρθαν δώδεκα παιδιά μέσα στο σπίτι μου. «Γιαγιά, σώσε μας». Τους είπα: «Πού να σας βάλω, γιε μου!». Εράγισεν η καρδιά μου. Εκρούζαν τα δέντρα, εσκοτείνιαζεν η Λάπηθος• ενόμιζες ότι εχαλούσαν τα βουνά, φωδκιές, εκρήξεις... Ήταν όλοι δεκαοκτώ χρονών. Τους είπα: «Γιε μου, αν θα γλυτώσετε έχει ένα υπόγειο λαγούμι εδώ δίπλα• εκεί να κρυφτείτε». Το στόμα του λαγουμιού ήταν σαν το τζάμι της τηλεόρασης. Εμπήκαν εκεί μέσα... Η Λάπηθος έπηξε από το στρατό. Εγώ έκαμνα πίττες στη σάτζιη, έβαζα σε μια τσάντα ό,τι άλλο είχα και τα έβαζα σ' έναν καλαμιώνα... 

Στις 8 Αυγούστου ήρθαν οι Τούρκοι στο σπίτι μου• μπήκαν μέσα δεκαπέντε Τούρκοι με κάσκες. Ήμουν μάμμη σαράντα χρόνια μέσα σε χωριά τούρκικα. Ήξερα τούρκικα. Μου λέσι: «Όλοι έφυγαν, εσύ γιατί δεν έφυγες, κοκκώνα;». Εσκέφτηκα τα δώδεκα παιδιά που ήταν στο λαγούμι. Του λέω: «Όπου θέλετε, γιε μου, εγώ πάω, αλλά να σας παρακαλέσω να με αφήσετε σπίτι μου τζιαι εν να 'ρτουν οι κόρες μου να με πάρουν». Αυτόν που με ρώτησε τον ήξερα• τον είχα γεννήσει εγώ. «Φεύγουμε», λέει στους άλλους. Εκείνος έκοψε πίσω τζιαι μου είπε: «Έμπα έσσω τζιαι κλείσε την πόρτα». Τη νύχτα τους είπα: «Να μη βγείτε από το λαούμι, γιατί ήρθαν οι Τούρκοι• έστω και ένας να χαθεί, εγώ θα κλαίω ώσπου ζω. Προσέξετε κι εγώ θα σας φροντίζω όσο μπορώ»... 

Στις δεκαέξι μέρες ένας Τούρκος επήγαινε τζι εξηλάντωνε τ' αυλάτζι για να ποτίσει. Εγώ τον είδα τζιαι τους είπα να παν στα σπίτια του Καπλάνη που ήταν χαλασμένα. Κάποιος τους είδε και το είπε. Αμέσως ήρθαν οι Τούρκοι και μας μάζεψαν. Τα παιδιά ήταν χωσμένα• δεν τ' ανακάλυψαν αμέσως. Επιάσαν με εμένα τζιαι δυο παιδιά. Τους δυο τους επυροβολήσαν στα πόδκια. Ένας επήε στη θάλασσα τζι επιάσαν τον. Ο Φιλίππου έμεινε δυο μέρες σε μια οξινιά. Έκρυψε τρεις μήνες. Έτρωγε πατάτες ωμές και όξινα. Επήεν σ' ένα σπίτι και ηύρεν ένα ράδιο. Άκουσεν ότι υπήρχαν εγκλωβισμένοι στο Πέλλαπαϊς. Επήρεν ένα ποδήλατο που ήταν έξω από ένα σπίτι, εκαβαλλίκεψε τζι επήεν στην Τζιερύνεια. Εσιαιρέταν τους Τούρκους τζι επέρναν. Ήξερε το χαιρετισμό στα τούρκικα. Στην Τζιερύνεια επέταξεν το ποδήλατο τζι επήεν στο Πέλλαπαϊς (...). 

Με εκτύπησαν με βέρκες τζιαι κλωτσιές με τα στρατιωτικά τους παπούτσια, ώσπου έμεινα αναίσθητη (...). Στη φυλακή ήρτεν ένας Τουρκοκύπριος που τον ήξερα. Ήταν ανακριτής. Λαλεί μου: «Μεν κλαίεις, κοκκώνα, τζι εν να σε πάρω στο χωρκό σου» (...). Έκαμα έξι μήνες εγκλωβισμένη στη Λάπηθο και με έφεραν στην Ξενοδοχειακή Σχολή. 

Λαός που λησμονεί το πολιτιστικό παρελθόν του δεν έχει παρόν και μέλλον. Καταντά φυτό χωρίς ρίζες. Με το μνημόσυνο της η Κυρά Ευφροσύνη επαναφέρει στη μνήμη μας τα τραγικά γεγονότα της τουρκικής Εισβολής. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ειδικά σήμερα που ο Ελληνισμός στο σύνολό του διέρχεται πολύπλευρη κρίση: εθνική, οικονομική και πολιτική, πολιτιστική και ηθική. Η συγκλονιστική ιστορία του εγκλωβισμού δώδεκα στρατιωτών στη Λάπηθο, το 74 έδειξε το μεγαλείο, το θάρρος, την μεγαλοψυχία, τον ηρωισμό αλλά και την ανδρεία της Ελληνίδας μάνας. Στο πρόσωπο της Ευφροσύνης Προεστού ξαναγεννιέται η Σπαρτιάτισσα, η γυναίκα της Πίνδου, η Κύπρια μάνα της ΕΟΚΑ. Αφού προμήθευσε πολιτικά ρούχα, έκρυψε σε ένα κατασκότεινο και υγρό λαγούμι, τροφοδοτώντας καθημερινά δώδεκα Ελληνοκύπριους στρατιώτες, τα παιδιά της όπως τα αποκαλούσε. Σταδιακά, τις νύκτες –κατά ομάδες– αναζητούσαν την τροφή τους. 

Η πεισματική άρνηση της Ευφροσύνης Προεστού να μετακινηθεί προκάλεσε τις υποψίες των Τούρκων. Τελικά, στις 4 Σεπτεμβρίου 1974 διενήργησαν επίθεση κατά της οικίας του Κώστα Καπλάνη, στην οποία ήταν συγκεντρωμένοι οι δώδεκα στρατιώτες. Ένας του 256 Τ.Π. κατόρθωσε πεζός να φθάσει στον Αστρομερίτη και να καταλήξει στη γενέτειρά του, τον Αγρό. Άλλος, επίσης του 256 Τ.Π., συνελήφθη στην περιοχή του Βαβυλά, δυτικά της Λαπήθου. Ο τρίτος, του 256 Τ.Π. έφτασε στο Μπέλλαπαϊς μέσω Κερύνειας και παραδόθηκε στον Πρόεδρο Γλαύκο Κληρίδη, ο οποίος είχε συνάντηση με το Ραούφ Ντεκτάς. Οι υπόλοιποι εννέα συνελήφθησαν μαζί με την Ευφροσύνη Προεστού. Οι Τούρκοι τους ξυλοκόπησαν άγρια και ιδίως την Ευφροσύνη Προεστού, επειδή τη θεώρησαν ηθική αυτουργό αυτού του συμβάντος. Γλίτωσε την τελευταία στιγμή, γιατί την αναγνώρισε ένας Τουρκοκύπριος ανακριτής. Υπήρξε μαία και ξεγέννησε τη μητέρα του, που τον έφερε στον κόσμο. Προσέφερε αδιακρίτως τις υπηρεσίες της σε Χριστιανούς και Μουσουλμάνους της περιοχής. Ακολούθησε η απόλυση της Ευφροσύνης. Μετά από λίγες ημέρες –κατόπιν βασανιστηρίων– αφέθηκαν ελεύθεροι και οι εννέα στρατιώτες. 

Στις 17 Απριλίου 1993, απεβίωσε σε ηλικία 93 ετών και ετάφη στο Νέο Κοιμητήριο Λευκωσίας. Ο Δήμος Λαπήθου, το Σωματείο Η ΛΑΠΗΘΟΣ και οι δώδεκα στρατιώτες που επέζησαν χάριν των ενεργειών της, της ανήγειραν προτομή στο οδόφραγμα του Λήδρα Πάλλας, για να ατενίζει τον Πενταδάκτυλο. 

Ντίνος Ορφανός ΤΡιμίκλινη