Η συγγένεια μεταξύ Ιώνων και Αθηναιων.

Η έννοια της συγγένειας υπήρξε αποτελεσματικό μέσο στις διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των πόλεων, όπως φαίνεται και από τις επιγραφές και από τις λογοτεχνικές πηγές. Στο σύγχρονο κόσμο, στον οποίο η οικονομία και ο ρεαλισμός στην άσκηση της διπλωματίας καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις σχέσεις μεταξύ των κρατών, η επίκληση της συγγένειας μπορεί να φαίνεται παράξενο μέσο για τη σύναψη συμμαχιών, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε το μεγάλο ρόλο που έπαιξαν και παίζουν στην ιστορία της ανθρωπότητας «εξωλογικοί» παράγοντες στις διεθνείς σχέσεις, όπως η κοινή θρησκεία, η κοινή ιδεολογία ή ακόμη και
η υποτιθέμενη κοινή καταγωγή, δηλαδή ουσιαστικά η συγγένεια: ο πανσλαβισμός ή ο παντουρανισμός αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα της τελευταίας περίπτωσης. Η προσφυγή, λοιπόν, στο μύθο της συγγένειας, δηλαδή στην αρχαία κοινότητα της καταγωγής, χάρη στην οποία ο ξένος δεν είναι πια ξένος, αποτέλεσε απαραίτητο μοχλό για τη δικαιολόγηση στα μάτια της κοινής γνώμης μιας συμμαχίας στο εξωτερικό, για τη βοήθεια σε περίπτωση πολέμου, για την επέμβαση στα εσωτερικά μιας άλλης πόλης, αλλά και για την επίτευξη ομόνοιας ανάμεσα σε ανώτερες και κατώτερες τάξεις στο εσωτερικό του κράτους (ιδεολόγημα της αυτοχθονίας).

Η έννοια της συγγένειας μπορούσε να χρησιμοποιηθεί όχι μόνο μεταξύ μεμονωμένων πόλεων, αλλά και για τους φυλετικούς δεσμούς που ένωναν μεταξύ τους ευρύτερους πληθυσμούς, όπως λ.χ. οι Ίωνες και οι Δωριείς [1]: στα μάτια των Ελλήνων οι Δωριείς και οι Ίωνες θεωρούνταν δύο διαφορετικά ἔθνη, τα μέλη των οποίων συνδέονταν μεταξύ τους. Η αρχή αυτών των «εθνών» τοποθετούνταν από τους κλασικούς συγγραφείς στην περίοδο που ακολούθησε την επιστροφή των Ηρακλειδών και την κάθοδο των Δωριέων (Θουκ. 1.12.3, 3.92). Οι πληθυσμοί που εκτοπίστηκαν από τους Δωριείς συγκεντρώθηκαν στην Αθήνα και αργότερα μετανάστευσαν στη Μ. Ασία. Επρόκειτο για τους Ίωνες, οι οποίοι ονομάστηκαν  έτσι από έναν Αθηναίο ηγέτη, τον Ίωνα (Ηρόδ. 7.94, 8.44). Βλέπουμε εδώ
εκείνη τη χαρακτηριστική τάση των Ελλήνων να ορίζουν την εθνοτικότητα (ιωνική, δωρική κ.τ.λ.) με βάση έναν επώνυμο προπάτορα (Ίωνα, Δώρο κ.τ.λ.). Έτσι, λοιπόν, οι Ίωνες κατάγονται από τον Ίωνα και οι Δωριείς από το Δώρο.[2]

Οι Ίωνες του 5ου αιώνα, λοιπόν, θεωρούνταν απόγονοι εκείνων των πληθυσμών που ηττήθηκαν από τους Δωριείς κατά τη κάθοδο των τελευταίων. H Αθήνα είχε θεμελιώσει το δικαίωμά της να είναι ηγέτιδα των Ιώνων στην παράδοση της ιωνικής μετανάστευσης, κεντρικό στοιχείο της οποίας ήταν η ίδρυση της Μιλήτου από το Μίλητο, γιο του βασιλιά των Αθηνών Κόδρου[3]. O Θουκυδίδης αναφέρει (1.12) ότι, ενώ οι Πελοποννήσιοι ίδρυσαν τις περισσότερες αποικίες της Ιταλίας και της Σικελίας, οι Αθηναίοι αποίκισαν την Ιωνία και τα
περισσότερα νησιά. Σύμφωνα με μια (μάλλον ειρωνική) δήλωση του Ηροδότου (1.146) οι ευγενέστεροι Ίωνες ήταν αυτοί που ήρθαν από το Πρυτανείο της Αθήνας. Συνεπώς η έννοια της συγγένειας μπορούσε να εκφράζεται όχι μόνο με κάθετους δεσμούς εξ αίματος καταγωγής, αλλά και με τους οριζόντιους δεσμούς που ένωναν μια μητρόπολη με την αποικία της.[4] 

Έτσι προς το τέλος της αφήγησης του Ηροδότου (9.106) οι Αθηναίοι ζητούν από τους Σπαρτιάτες να μην ανακατεύονται στις υποθέσεις των Ιώνων, αποίκων των Αθηναίων. Οι έννοιες της συγγένειας, λοιπόν, και η σχέση μητρόπολης-αποικίας απετέλεσαν το θεμέλιο λίθο της Αθηναϊκής Συμμαχίας[5] και το ιδεολογικό εργαλείο, με το οποίο η Αθήνα εξέφραζε την ανωτερότητά της απέναντι στους συμμάχους της και τους δημιουργούσε υποχρεώσεις.[6]

Το ιδεολογικό αυτό εργαλείο αξιοποιήθηκε ποικιλότροπα από τους Αθηναίους κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ. [7]

Εντούτοις, πρέπει να τονιστεί ότι, όσο και αν το ιδεολόγημα της αθηναϊκής καταγωγής των Ιώνων γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους Αθηναίους κατά την περίοδο της Αθηναϊκής Συμμαχίας, παρ’ όλα αυτά η ίδια η ιστορία πρέπει να είναι παλαιότερη, αφού την υπονοεί ήδη ο Σόλων, αποκαλώντας την Αθήνα, σύμφωνα με την Αθηναίων πολιτεία 5, πρεσβυτάτην γαῖαν Ἰαονίας. Η αρχική δημιουργία της παράδοσης για τη σύνδεση Αθηναίων-Ιώνων μπορεί να προήλθε γύρω στα 600 π.Χ. από τις αριστοκρατικές οικογένειες των υπανάπτυκτων ακόμη τότε Αθηνών, οι οποίες ήθελαν να συνδεθούν με τις κοσμοπολίτικες και αναπτυγμένες πολιτιστικά πόλεις της Ιωνίας. 

Στη διάρκεια του 6ου αιώνα σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της σύνδεσης Αθήνας και Ιώνων φαίνεται ότι έπαιξαν οι Πεισιστρατίδες: οι Πεισιστρατίδες υποστήριζαν πως κατάγονταν από τους Νηλείδες της Πύλου (Ηρόδ. 5.65), από τους οποίους καταγόταν ο Κόδρος, πατέρας του Μιλήτου, ιδρυτή της ομώνυμης πόλης. Νηλείδες θεωρούσαν τους εαυτούς τους οι παραδοσιακές οικογένειες της Μιλήτου και της Πριήνης (Νικ. Δαμ. απ. 53, Στράβων 14.1.3, Παυσ. 7.2.10). Ο Πεισίστρατος εξάγνισε τη Δήλο (Ηρόδ. 1.64 και Θουκ. 3.104), το νησί που θα γίνει αργότερα το κοινό κέντρο της Αθηναϊκής Συμμαχίας και το οποίο είχε έντονες ιωνικές διασυνδέσεις. O Ιππίας πάντρεψε την κόρη του Αρχεδίκη με τον Αιαντίδη, γιο του τυράννου της Λαμψάκου (Θουκ. 6.59.3), γεγονός που δείχνει την προθυμία του να συνδεθεί με την ιωνική αριστοκρατία της Μικράς Ασίας. Λέγεται επίσης ότι ο Ίππαρχος έφερε το Σιμωνίδη τον Κείο και τον Ανακρέοντα στην Αθήνα, ενώ από την εποχή των Πεισιστρατιδών παρατηρείται στην τέχνη αύξηση στη ροή προς την Αθήνα Ιώνων καλλιτεχνών και γενικότερα μετοίκων από την Ιωνία. 

Τέλος οι Πεισιστρατίδες φαίνεται ότι εισήγαγαν στην Αθήνα και κάποιες ιωνικές μορφές γραμμάτων του αλφαβήτου, όπως αυτά παρατηρούνται στις επιγραφές. Από την άλλη πλευρά και οι Ίωνες ομόλογοί τους είναι εύλογο ότι θα ανταποκρίθηκαν με προθυμία σε μια παράδοση που τους έδενε με μια σεβάσμια πόλη του μυκηναϊκού κόσμου.  Γενικά μπορούμε να υποθέσουμε ότι στις αρχές του 5ου αιώνα η αθηναϊκή καταγωγή ήταν ήδη κοινός τόπος για τους Ίωνες, αλλά και για τους Αθηναίους: οι Αθηναίοι βοήθησαν τους Ίωνες στην επανάστασή τους το 499 εναντίον των Περσών με επιχείρημα τη συγγένεια, ενώ ο Φρύνιχος τιμωρήθηκε για το έργο του Μιλήτου Άλωσις, επειδή θύμισε στους συμπολίτες του οικεία κακά (Ηρόδ. 6.21 –πβ. Αιλ., Π. ιστ. 13.17, Σ Αριστοφ., Σφ. 1490), δηλαδή τις συμφορές των συγγενών τους Ιώνων και ιδιαίτερα της Μιλήτου.

[1]Μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί και για τη συγγένεια εντός των αριστοκρατικών γενών ή των φρατριών, δηλαδή των ομάδων εντός μιας πόλης που υποτίθεται ότι κατάγονταν από έναν κοινό πρόγονο. Έτσι από άποψη λειτουργίας δεν υπήρχε ένας ενιαίος ελληνικός γενεαλογικός μύθος, αλλά ένα πλήθος μύθων που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, για να στηρίξουν την αίσθηση ταυτότητας τόσο ολιγομελών όσο και πολυμελών ομάδων, φτάνοντας μέχρι το σύνολο του ελληνικού έθνους.

[2]Συνήθως αυτές οι μορφές έχουν ως μόνο λόγο ύπαρξης την ιδιότητα του προγόνου, γι’ αυτό και κατά κανόνα δεν έχουν δικό τους μυθικό κύκλο. 

[3]Ηρόδ. 9.97. Πβ. 1.146 κ.εξ., Παυσανίας 7.2.1-2. Ο Φερεκύδης, σύμφωνα με το Στράβωνα (14.1.3), ήταν από τους πρώτους που κατέγραψε τις παραδόσεις σχετικά με την Αθήνα ως μητρόπολη της Ιωνίας, ενώ το ίδιο μπορεί να έκανε και ο επικός ποιητής Πανύασις, θείος του Ηροδότου, στο έργο του Ιωνικά
(Σούδα, λήμμα Πανύασις).

[4]Η αλληλεπικάλυψη του λεξιλογίου της συγγένειας μεταξύ πόλεων με το λεξιλόγιο της αποικίας διαφαίνεται ήδη στον όρο μητρόπολις. Αντίθετα η σύνδεση ενός λαού με τη γη του εκφράζεται συνήθως με τον όρο πατρίς ή πάτρα. Η υιοθέτηση του λεξιλογίου της αποικίας από τους Αθηναίους για τις ιωνικές πόλεις τούς πρόσφερε ένα μεγάλο πλεονέκτημα: αν και οι Ίωνες μπορούσαν να θεωρούνται άποικοι της Αθήνας, οι Αθηναίοι, αν το απαιτούσε η πολιτική συγκυρία, δε χρειαζόταν να θεωρούνται οι ίδιοι Ίωνες. Έτσι το ιδεολόγημα της αθηναϊκής αυτοχθονίας μπορούσε να συμφιλιωθεί με την ιδέα της συγγένειας των Ιώνων με
τους Αθηναίους και επιπλέον χρέωνε στους Ίωνες τις παραδοσιακές υποχρεώσεις εξάρτησης μιας αποικίας από τη μητρόπολή της.

[5]Ωστόσο φαίνεται ότι αντίστοιχα επιχειρήματα συγγένειας επικαλούνταν και οι Δωριείς και άλλες εθνοτικές ομάδες για αλληλοβοήθεια μεταξύ τους. Βλ. λ.χ. Θουκ. 1.71.4, 1.107.2, 1.124.1, 5.108, 5.116.4, 6.76-80. 

[6]Οι Αθηναίοι απαιτούσαν από τους Ίωνες συμμάχους λ.χ. συμμετοχή σε θρησκευτικές εορτές στην Αθήνα, κυρίως στα Μεγάλα Παναθήναια, τα Ελευσίνια και τα Διονύσια.

[7]Έτσι λ.χ. οι Λεοντίνοι το 427 ζήτησαν βοήθεια από τους Αθηναίους, επειδή ήταν Ίωνες, μια δικαιολογία που χρησιμοποίησαν και οι Αθηναίοι για να επέμβουν (Θουκ. 3.86.3-4. Πβ. 4.61.2-3). Στους όρους της συγγένειας στηρίχτηκε και η σικελική περιπέτεια των Αθηναίων (Θουκ. 6.6.1). H λατρεία του Ίωνος και των Επωνύμων από την Αθήνα στη Σάμο  (και ίσως και σε άλλα ιωνικές πόλεις) κατά τη δεκαετία 450-440 αποτελεί μέρος της ίδιας προπαγάνδας. 
Το 426/5 οι Αθηναίοι εξάγνισαν το νησί και αναδιοργάνωσαν μια γιορτή στη Δήλο, η οποία υποτίθεται ότι ήταν μια αρχαία ιωνική παράδοση (Θουκ. 3. 104.2) και η οποία ανταγωνιζόταν ευθέως τα Πανιώνια.

πηγή