Επέτειος της ανακήρυξης της Αυτονομίας της Βορείου Ηπείρου.

Στις 17 Δεκεμβρίου 1913, οι τότε Μεγάλες Δυνάμεις (Αυστρία, Ιταλία, Γαλλία, Ρωσία, Γερμανία και Αγγλία), προς εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους παρέδωσαν στο αλβανικό κράτος -που μόλις είχαν ιδρύσει- τις ελληνικές επαρχίες Χιμάρας, Δελβίνου, Αργυροκάστρου, Τεπελενίου, Λιασκοβικίου, Κολώνιας και Κορυτσάς, με αμιγείς ελληνικούς πληθυσμούς 240.000 κατοίκων.

Διαπράχθηκε ένα ακόμη έγκλημα σε βάρος της Ελλάδας, κατά παράβαση του Διεθνούς Δικαίου και των ηθικών νόμων. Μάλιστα, ο Άγγλος δημοσιογράφος Τράπμαν έγραψε τότε, ότι ακρωτηριάσθηκε η Ελλάδα με την απόδοση της Β. Ηπείρου στην Αλβανία, κατηγορώντας τον συμπατριώτη του πρόεδρο της επιτροπής σερ Γκραίυ.  

Τρεις ημέρες μετά από την κοινοποίηση της απόφασης, πραγματοποιήθηκε επαναστατική συνέλευση στο Αργυρόκαστρο, η οποία ανακήρυξε Αυτόνομη Πολιτεία την Βόρειο Ήπειρο, με προσωρινή κυβέρνηση υπό την προεδρία του Γεωργίου Χρηστάκη Ζωγράφου, βουλευτή του βενιζελικού κόμματος στην Αθήνα (τότε εκλέγονταν βουλευτές και από τους απόδημους Έλληνες). 

Κατέφθασαν εθελοντές απ’ όλη την Ελλάδα και συγκρότησαν στρατιωτικές μονάδες. Οι Βορειοηπειρώτες άρχισαν να προελαύνουν, στην δε Κορυτσά διεξήχθησαν αιματηρές μάχες και ο Μακεδονομάχος Γεώργιος Τσόντος κατέλαβε την πόλη με σώμα εθελοντών. Οι Μεγάλες Δυνάμεις ανησύχησαν διότι οι Έλληνες όπως προήλαυναν υπήρχε περίπτωση να εισέβαλαν και στις αλβανικές περιοχές, γι’ αυτό απαίτησαν ανακωχή, και μετά από διαπραγματεύσεις στην Κέρκυρα, υπεγράφη Πρωτόκολλο στις 17-5-1914 με το οποίο αναγνωρίσθηκε Αυτονομία στη Β. Ήπειρο. 

Μετά τη λήξη του πολέμου, στις 16-7-1919 στη Σύνοδο Ειρήνης του Παρισιού, οι Σύμμαχοι αποφάσισαν να παραχωρηθεί η Β. Ήπειρος στην Ελλάδα και η Αλβανία να τεθεί υπό ιταλική «εντολή». Οι Αλβανοί επαναστάτησαν, εκδίωξαν τους Ιταλούς και αξίωσαν την παραχώρηση και της Βορείου Ηπείρου. 

Η Ιταλία, που έχασε τον Αυλώνα, θεώρησε άκυρη την προηγούμενη απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων και οι Σύμμαχοι το αποδέχθηκαν. Έτσι, η Β. Ήπειρος ενσωματώθηκε στην Αλβανία, με την κατάργηση μάλιστα και όσων προνομίων είχε κατά την περίοδο της Αυτονομίας με το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας. 

Για την ιστορία, παρατίθεται απόσπασμα από την Προκήρυξη της Κυβερνήσεως της Αυτόνομης Β. Ηπείρου:

«Ηπειρώται! Η εν Αργυροκάστρω συνελθούσα Συντακτική Συνέλευσις των αντιπροσώπων, ους ομόφωνος ανέδειξεν η γνώμη του Λαού, ανεκήρυξε την ίδρυσιν της «Αυτονόμου Πολιτείας της Βορείου Ηπείρου» αποτελεσθησομένης εκ των επαρχιών, τας οποίας εξαναγκάζεται όπως εγκαταλείπει ο Ελληνικός Στρατός.

Κατά τας αποφάσεις της Συντακτικής Συνελεύσεως, το οριστικόν Πολίτευμα της ιδρυθείσης Αυτονόμου Πολιτείας θέλει συντάξει νέα Συντακτική Συνέλευσις, συγκληθησομένη άμα ως αι περιστάσεις επιτρέψωσι. Προσωρινώς δε πάσας τας εν τη Αυτονόμω Πολιτεία εξουσίας θέλει διαχειρισθή Προσωρινή Κυβέρνησις, εντεταλμένη όπως κυβερνήση και διοικήση την χώραν υπό τας αρχάς της ισοπολιτείας και δικαιοσύνης, της ελευθερίας της συνειδήσεως και της προστασίας της ζωής, τιμής και περιουσίας των πολιτών ανεξαρτήτως θρησκεύματος. 

Ηπειρώται! Η εν Αργυροκάστρω συνελθούσα Συντακτική Συνέλευσις εις τας αποφάσεις ταύτας προέβη αναγνωρίσασα ότι η Πατρίς ημών κινδυνεύει, καταδικασθείσα υπό των Ισχυρών. Μία κατόπιν της άλλης απωλέσθησαν αι ελπίδες ημών. Μας αποσπώσιν από τα αγκάλας της μητρός μας Ελλάδος. Μας αρνούνται την ανεξαρτησίαν. Μας αρνούνται την αυτοδιοίκησιν εν τω Κράτει τω Αλβανικώ. Μας αρνούνται και αυτάς ακόμη τας εγγυήσεις αίτινες ηδύναντο να περιφρουρήσωσι λυσιτελώς την ζωήν, την θρησκείαν, την περιουσίαν, την ύπαρξιν μας την εθνικήν. Μας φέρουσιν εις τελείαν απόγνωσιν. 

Ούτε η παρουσία ξένων τινών αξιωματικών επί κεφαλής ατάκτων στιφών, ούτε αι πομπώδεις επαγγελίαι, ούτε αι αγαθαί προθέσεις του Ηγεμόνος, ούτε η προσωρινή παραμονή του Ελληνικού Στρατού εξασφαλίζει την Ήπειρον. Το πάτριον ημών έδαφος κείται σήμερον λεία, δυνάμει αδίκου και ακύρου βουλήσεως πάντων των ισχυρών της γης.
Αλλ’ ακλόνητον έμεινε το ημέτερον δίκαιον, το δίκαιον του Ηπειρωτικού λαού, να ρυθμίση τα της ιδίας του τύχης, διοργανούμενως πολιτικώς και ενόπλως, φρουρήση την ανεξαρτησίαν αυτού. Εναντίον του απαραγράπτου τούτου δικαιώματος εκάστου λαού, ανίσχυρος είναι κατά τας αρχάς του θείου και ανθρωπίνου δικαίου, η θέλησις των Μεγάλων Δυνάμεων να δημιουργήση υπέρ της Αλβανίας έγκυρον και σεβαστόν τίτλον κυριαρχίας επί της χώρας ημών και υποχρεώση ημάς. Ουδέν επίσης κέκτηται η Ελλάς δικαίωμα όπως εξακολουθεί κατέχουσα το ημέτερον έδαφος αποκλειστικώς ίνα παραδώσι αυτό εναντίον της ημετέρας βουλήσεως εις ξένον δυνάστην.  

Ελευθέρα ήδη παντός δεσμού, μη δυνάμενη δε να συμβιώση, και δη υπό τοιούτους όρους, μετά της Αλβανίας, κηρύσσει η Βόρειος Ήπειρος την ανεξαρτησίαν της και προσκαλεί τους πολίτας της, όπως υποβαλλόμενοι εις πάσαν θυσίαν προασπίσωσι την ακεραιότητα του εδάφους και τας ελευθερίας της κατά πάσης προσβολής. 

Εν Αργυροκάστρω τη 15η Φεβρουαρίου 1914 

Η προσωρινή Κυβέρνησις 

Ο Πρόεδρος Γεώργιος Χρηστάκη Ζωγράφος / Τα μέλη: Μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως Βασίλειος / Μητροπολίτης Κορυτσάς Γερμανός / Μητροπολίτης Βελλάς και Κονίτσης Σπυρίδων»

Ο Μακεδών