ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΧΙΟΙ ΚΛΗΡΙΚΟΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΤΟΥ 1821.

Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Χίου,Ψαρών και Οινουσσών κ. Μάρκου 

Την Εθνικήν και ηρωϊκήν δράσην και τις θυσίες των Ελλήνων κληρικών κατά την διάρκειαν του Ιερού Αγώνος της Εθνικής παλιγγενεσίας επραγµατεύθησαν οι µεγάλοι µας ιστορικοί Κ. Παπαρρηγόπουλος, Σπ. Λάµπρος και Σπ. Τρικούπης στην ιστορία που έγραψαν, ο Παύλος Καρολίδης στην "Σύγχρονη Ελληνική Εκκλησία" του Αρχιµ. Ευγενίου Κωσταρίδου, ο ∆ηµ. Μπαλάνος στο "Ηµερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος" (1992), Αναστ. Γούδας στους "Παραλλήλους βίους των επί της Αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών" και πολλοί άλλοι ιστορικοί σε διάφορα Ηµερολόγια, Περιοδικά και Εφηµερίδες. Ελάχιστοι όµως αναφέρουν λεπτοµερείς πληροφορίες για την εθνικοθρησκευτική προσφορά των Χίων κληρικών κατά τον Ιερόν Αγώνα. 

Και όµως είναι πολλοί, πάρα πολλοί, ανέρχονται σε εκατοντάδες, οι σφαγιασθέντες, ολοκαυτωθέντες, ανασκολοπισθέντες Χίοι κληρικοί κατά την Ελληνική Επανάσταση "για του Χριστού την πίστη την Αγία και της Πατρίδος την Ελευθερία".

Ο Γάλλος ιστορικός Πουκεβίλ, περιγράφοντας την καταστροφή της Νέας Μονής λέγει ότι "200 κληρικοί διήλθον εν στόµατι µαχαίρας, ίνα υπερασπίσωσι τους καταφυγόντας εκεί χριστιανούς" (Γούδα, Παράλληλοι Βίοι, Τοµ. Α', σελ./λε).

Ευάριθµοι ήταν οι µοναχοί και οι µοναχές και εν γένει οι κληρικοί που εσφάγησαν στο Λωβοκοµείο της Χίου, στον άγιο Μηνά, στις γυναικείες Μονές Χαλάνδρων και Καλλιµασιάς, στον Αγ. Γεώργιο Συκούση, στο Μοναστήρι "Βρεττού" στα Αρµόλια, στον Ανάβατο, στον Κάβο – Μελανιό και στην Ιερά Μονή Ρουχουνίου στο χωριό Καταρράκτης. Τόση υπήρξεν η κτηνωδία των Τούρκων στην τελευταία περίπτωση ώστε να διαπράξουν τα πλέον αίσχιστα εγκλήµατα (Φωτ. Λουφάκη "Σκλάβοι στα χέρια των δηµίων" Εφηµ. "Πρόοδος" αρ. φ. 5707/28 Ιουλίου 1949).

Ο ιστορικός Αλέξ. Βλαστός (Ιστορία Νήσου Χίου, τοµ. Β', σελ. 201) λέγει ότι "οι Τούρκοι κατασφάζουσιν ή συγκαίουσιν ανηλεώς τρισχιλίους χριστιανούς κλεισθέντας προς ασφάλειαν εις τα Μοναστήρια του Αγ. Μηνά και της Νέας Μονής, καταισχύνουσι και σύρουσιν εις αιχµαλωσίαν τας µοναχάς των Χαλάνδρων και της Καλλιµασιάς (Μονή Πλακιδιωτίσσης) και πληρούσι τον αέρα δια των αντιχρίστων και βδελυρών αυτών κραυγών".

Ο ηγούµενος του Λωβοκοµείου Χίου, Ιεροµόναχος άνθιµος Πουλάκης, σ' ένα χειρόγραφό του που επιγράφεται "Κώδιξ του Ιερού Νοσοκοµείου των ασθενών" δηµοσιευθέν στο περιοδικό του εν Χίω Συλλόγου Αργέντη (τόµος 2ος, Έτος β', τεύχη 1-2, σελ. 171), αναφέρει: "Με το να ηκολούθησεν η οδυνηρά πτώσις και καταστροφή της Πατρίδος κατά το 1822:Μαρτίου 30:ηµέρα της Μεγάλης Πέµπτης ηφανίσθη όλλη η Πατρίς οσαύτως και το Ιερόν τούτο Νοσοκοµίον όλον κατεκαύθη και ηφανίσθη, τόσον οι Ιεροί Ναοί, όσον οσπίτια και κελήα των ασθενών, και οι ασθενείς αδελφοί (οι ασθενείς εισερχόµενοι εις το Λωβοκοµείον εγένοντο µοναχοί ώστε µε τις προσευχές να ανακουφίζονται και να διασκεδάζουν τις θλίψεις τους) συµποσούµενοι εις εβδοµήνταεξ, άνδρες και γυναίκες κατεσφάγησαν απανθρώπως και κατεκαύθησαν, εξ ων µόνον πέντε διεσώθησαν και ο εφηµέριος Άνθιµος Ιεροµόναχος Πουλάκης" (Η ορθογραφία είναι του πρωτοτύπου).

Ο Γ. Ζολώτας στην "Ιστορία της Χίου" (τόµος Γ', β. σελ. 525) λέγει ότι στον Αγ. Μηνά οι Τούρκοι, µετεχειρίσθηκαν την αγχόνην για τους κληρικούς.

Στην προσπάθειά µας «ως µήτε τα γενόµενα εξ ανθρώπων τω χρόνω εξίτηλα γένηται» κατά τον Ηρόδοτο θα διατυπώσουµε µερικές ιστορικές πληροφορίες έχοντας ως Πηγές ή Βοηθήµατα.

- Αν. Γούδα: Παράλληλοι βίοι των επί της Αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών.

- Γ. Ζολώτα: Ιστορία της Χίου.

- "Χιακόν Αρχείον Βλαχογιάννη"

- Χειρόγραφοι Κώδικες της Ι. Μητροπόλεως και των Ναών της Χίου.

- Ο Βίος και το Έργον του Εθνοµάρτυρος Μητρ. Χίου Πλάτωνος Φραγκιάδου (Νικ. Κρουσουλούδη).

Χιακά Εκκλ. Χρονικά Πρωτοπρ. Μάρκου Αγ. Βασιλάκη.

Εκτός Χίου οι Χίοι κληρικοί αξιώθηκαν του στεφάνου του µαρτυρίου. Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε' θυσιαζόµενος υπέρ της αγίας Πίστεώς µας και του ευσεβούς Έθνους µας, είχε στο πλευρό του και Χίους κληρικούς, τον Εφέσου ∆ιονύσιον Καλλιάρχην (Π. Κοντογιάννης ,"ΑΘΗΝΑ" ΙΗ' τόµος και Κ. Άµαντος "Ελληνικά" Τόµος Η', τεύχος 1, σελ. 81), τον καταγόµενον από Φαναριώτικη Χιακή οικογένεια, τον πλουσιότερο – κατά τον Πουκεβίλ – άνδρα του Ελληνικού κλήρου, και τον Ανδριανουπόλεως ∆ωρόθεον Πρώϊον, τον σεβάσµιον και µειλίχιον εκείνον Χίον κληρικόν, τον σοφόν και µέγα διδάσκαλον του Γένους, τον γνωστότατον ανά το Πανελλήνιον, τότε για τις πολλές αρετές του, ιδίως για τη φιλοµάθειά του.

Υπέστησαν και οι δύο αυτοί Χίοι κληρικοί τον δι ' αγχόνης µαρτυρικόν θάνατον, αφού προηγουµένως υπέφεραν κλεισµένοι στη φυλακή µε τους άλλους αγίους αρχιερείς και πρωτοπρεσβύτερους, φρικώδη βασανιστήρια κατά την µαρτυρίαν Ευρωπαίων συγγραφέων.

Μέσα στη φυλακή οι δήµιοι µε στρέβλες, µε στεφάνους αλυσσοειδείς, µε σιδηρούς όνυχας και µε πυρωµένες πυράγρες και φραγγέλια καταξεσχίζουν και κατακαίουν και κτυπούν τις σάρκες και την κεφαλή των αγίων Συνοδικών και τους πτύουν κατά πρόσωπον.

Και όταν οι δήµιοι τους επρότειναν να εξωµόσουν τη θρησκεία τους, την οποίαν ο Σουλτάνος θεωρεί και εκήρυξε ασυµβίβαστον προς τους νόµους του κράτους αυτοί ως Μακκαβαίοι απεκρίθησαν:

"Είµεθα έτοιµοι να αποθάνωµεν υπέρ της θρησκείας των Πατέρων µας" (Γούδα, Παράλληλοι Βίοι Τόµος Α' σελ. 76).

Τους οµιλούν κατόπιν οι δήµιοι για τη δόξα του Σουλτάνου: "Αχ της δόξης", ανεφώνησεν ο ∆ιονύσιος Καλλιάρχης, "της δόξης, ω πόσον ωραία είναι αυτή, αλλά εκεί, εκεί βλέπω την αληθή δόξαν. Εκεί εν τω ουρανώ διανοίγω τα ανάκτορα του Βασιλέως µου, καθηµένου εν τη απείρω Αυτού ∆όξη, εκ δεξιών του αιωνίου Πατρός των πάντων. Κακόµοιροι άπιστοι: Ευλογήσατε το Θεόν µου, εξωµόσατε τον ψευδή υµών Προφήτην" (Γούδα παράλληλοι βίοι, τόµος Α').

Και ο ∆ωρόθεος Πρώϊος, επειδή έβλεπε το τέλος να πλησιάζει, λέγει στους συνδεσµώτες αγίους αρχιερείς:

"Μακάριοι Ιεράρχαι!! θεοσέβαστοι αρχιερείς και άγιοι Πατέρες οι συµπεφυλακισµένοι Ο θάνατός µας είναι ενδοξότερος των επί Νερώνων, ∆οµετιανών, Τραϊανών και Σεβήρων µαρτυρησάντων, διότι πιστεύοµεν υπέρ της απελευθερώσεως του Έλλην. Έθνους εκ των ονύχων του τρισβάρβαρου Ισλάµ! Θαρσείτε!".

Οι δήµιοι και οι Ουλεµάδες, για να ικανοποιήσουν την εξυβρισθείσαν θρησκεία τους διατάσσουν την εκτέλεση της ποινής.

Εξάγονται εκ της φυλακής και φέρονται εις τον τόπον του µαρτυρίου όπου απαγχονίζονται.

Κατά τον Άµαντον ο Καλλιάρχης εκρεµάσθη την 10ην Απριλίου συγχρόνως µε τον Πατριάρχην, ο δε Πρώϊος ο οποίος κατά τον Κ. Οικονόµου τον εξ Οικονόµων, υπήρξε των Αρχιερέων περικλεέστατος, κορυφαίος της Αγιωτάτης Συνόδου, των σχολείων στερεωτής, των διδασκάλων υπερασπιστής και των µαθητών διατροφεύς και εµψυχωτής, κατά δε τον Κούµα αστήρ φαεινότατος, ποιµήν ακάµατος και ιεράρχης φιλόµουσος, εκρεµάσθη την 4ην Ιουνίου.

∆εν υπέφερεν ολιγώτερα βασανιστήρια και δεν υπέστη ολιγώτερες κακουχίες και εξευτελισµούς, από τους δύο προηγούµενους Χίους κληρικούς, στην ίδια έδρα της επαρχίας του, ο σοφός και συνετός Μητροπολίτης Χίου Πλάτων Φραγκιάδης, (αξιόλογη για τον οποίον είναι η µελέτη του διδάσκοντος στο Α.Π.Θ. Νικολάου Σ. Κρουσουλούδη "Ο Βίος και το Έργον του Εθνοµάρτυρος Μητροπολίτη Χίου Πλάτωνος Φραγκιάδου" Θεσσαλονίκη 1983). Ο Πλάτων φυλακίσθηκε µαζί µε τους Χίους προύχοντες, τον Αρχιδιάκονό του Μακάριον Γαρή από το Βροντάδο, σύµφωνα µε το Ευαγγελικό "όπου ειµί εγώ, εκεί και ο διάκονος ο εµός έσται", τον ηγούµενο της Νέας Μονής Νεόφυτο Βενέτο και πολλούς άλλους Χίους κληρικούς και λαϊκούς, στη σκοτεινή φυλακή του Κάστρου δηλ. του Φρουρίου της πόλεως όπου υπέστησαν τα πάνδεινα.

Σε δύο δωµάτια, στενά, Σκοτεινά, υγρά παρέµεινε ο τρισόλβιος Εθνοµάρτυς ο Χίου Πλάτων µε τον Αρχιδιάκονό του και τους υπόλοιπους κληρικούς και λαϊκούς επί 41 ηµέρας, τρεφόµενοι ηµερησίως µε ελάχιστη ποσότητα (60-80 δράµια) εικοσαετούς παξιµαδιού που δεν διέφερε από το τούβλο στο χρώµα και τη σκληρότητα. Νερό που εδίδετο ηµερησίως ένα ποτήρι ακάθαρτο.

Το υπεράριθµο πλήθος των ζωυφίων της φυλακής διέκοπτε τον ολίγον ύπνο που οι φυλακισµένοι είχαν ανάγκη προς ανάπαυση. (Βλέπε Αναµνήσεις Ανδρέου Μαµούκα "Χιακόν αρχείον Βλαχογιάννης" τοµ. Α' σελ. 311). Ενώ οι άλλοι φυλακισµένοι εξήρχοντο της φυλακής και αντικαθίσταντο ο Μητροπολίτης και ο Αρχιδιάκονος παρέµειναν στη φυλακή διαρκώς.

Την 23ην Απριλίου 1822 ηµέρα Κυριακή και περί 10ην π.µ. άρχισαν να εξάγουν εκ της φυλακής τους ηρωικούς εκείνους άνδρες, αγνώριστους από τις κακουχίες και την πείνα.

Πρώτος ήτο ο ενάρετος Μητροπολίτης Πλάτων µε τον αρχιδιάκονο Μακάριο Γαρή και εννέα προύχοντες και ακολούθησαν ανά δέκα οι υπόλοιποι και απηγχονίζοντο στην κεντρική πλατεία του νησιού (πλατεία Βουνακίου) κατά µήκος του Κάστρου. Ο ποιµήν ο καλός την ψυχήν αυτού τίθησι υπέρ των προβάτων".

Κανένας δεν εδειλίασε, δεν ελιποψύχησε, δεν εδάκρυσε, δεν έχασε το θάρρος του. Ο ένας υπεστήριζε και ενθάρρυνε τον άλλον, θώρακα έχοντες την προς τον Θεόν πίστη . (Αιµ. Σάρρου "Το Κάστρο της Χίου" σελ. 133). Ο Τουρκικός όχλος από τα τείχη του Κάστρου χειροκροτούσε και φώναζε µε µανία.

Για να εξευτελίσουν ακόµη περισσότερο το ιερό λείψανο του σεβασµίου Ιεράρχου, περιέθηκαν στην ιερά κεφαλή του τουρκικό σαρίκι και παρέδωσαν τα σώµατά στους προθυµοτάτους για τέτοιες πράξεις Εβραίους, που τα έρριξαν στη θάλασσα.

Εµπνευσθείς από την θυσίαν αυτήν ο ποιητής Ορφανίδης γράφει:

"Των µαρτύρων φορεί το στεφάνι

η χρηστή των προκρίτων οµάς

ως κηδείας δ' ο Χίου τιµάς

εµπαιγµούς Ιουδαίων λαµβάνει"

(Αγ. Μηνάς, ποίηµα επικολυρικό σελ. 27)

Μετά τον απαγχονισµό του Πλάτωνος και των άλλων προκρίτων παρέµειναν στη φυλακή ο ηγούµενος της Νέας Μονής Νεόφυτος Βενέτος εκ Λιθίου και 12 Μαστιχοχωρίτες. Εκεί εξαιτίας των συνθηκών πέθαναν από λοιµώδη νόσο πλην του Νεοφύτου.

Ο Νεόφυτος, διαιτώµενος σε τέτοιες συνθήκες εξήλθε ρακένδυτος, ηµιθανής, κεκαρµένος στον πώγωνα και την κεφαλήν στις αρχές Οκτωβρίου 1822.

Αυτές τις δοκιµασίες υπέµεινε καρτερικά ο Νεόφυτος Βενέτος κατά την µαρτυρικήν σφαγήν της Χίου το 1822.

Κρατούµενος στη φυλακή απεβίωσε από την πείνα, τις κακουχίες και τη λοιµική νόσο ο ογδοηκοντούτης Ιερεύς Χριστόφορος Ψωµάς, εφηµέριος του Ι. Ναού Υπαπαντής της λεγόµενης Παναγίας Ατσικούσαινας. Ο Βαχήτ-Πασάς διέταξε να τον κρεµάσουν και νεκρό (Αναµνήσεις Μαµούκα "Χιακόν Αρχείον" Τοµ. Α', σελ. 116).

Μεταξύ των οµήρων ήταν ο ιερεύς Βιτέλας από την Καλαµωτή, µεγάλο χωριό της Νοτ. Χίου, ο οποίος απέθανε από τις κακουχίες και οι Τούρκοι έρριξαν το λείψανό του στη Σούδα, περιοχή προ του Κάστρου της πόλεως.

Αλλά και οι εκτός της φυλακής του Φρουρίου ευρισκόµενοι την περίοδον εκείνοι Χίοι κληρικοί αξιώθηκαν της τιµής του µαρτυρίου.

Στο χωριό Αγ. Γεώργιος ο Συκούσης, ο ιερεύς Γεώργιος Φραγκάκης, μετά τη σφαγή της οικογενείας του και τον εµπρησµό της οικίας του, συλλαμβάνεται και οδηγείται "ως πρόβατον επί σφαγήν" στο νάρθηκα του Ναού του Αγ. Γεωργίου στο χωριό του. Εκεί διετάχθη να εξωµόσει και να πατήσει επάνω στον Εσταυρωµένο. Στην αρνητική και οµολογιακή για την πίστη του στάση του οι Τούρκοι τον εβασάνισαν φρικωδώς και τον ανεσκολόπισαν (περιοδ. "Νέα Χίος" 1 Ιανουαρίου 1914, αριθµ. φυλ. 321, υπό Βικτ. Κουκουρίδου, ιατρού).

Στο χωριό Καλλιµασιά οι Τούρκοι συνέλαβαν τον διάκονον του χωριού µέσα στο σπίτι του και εκεί, ενώπιον της διακονίσσης, εκριζώνουν τις τρίχες από την κεφαλή και το πρόσωπόν του, του αποκόπτουν τα αυτιά, την γλώσσα, τη µύτη και τέλος την κεφαλή, την οποία ρίπτουν στην ποδιά της συζύγου του. (εφηµ. "Παγχιακή" 24 Ιουνίου 1930, υπό διδασκάλου Γ. Κοκκώδη).

Τούρκος κρεοπώλης, ονοµαζόµενος Αλή-Αγάς, συνέλαβε τον Πρωτοπρεσβύτερο του Αγ. Γεωργίου Συκούση, ίππευσε επάνω του και µαστιγώνοντάς τον τον οδήγησε στην πόλη της Χίου όπου τον απεκεφάλισε κοντά στον ποταµό Καλοπλύτη "βαστάζοντα τα στίγµατα του µαρτυρίου του Κυρίου ηµών Ιησού Χριστού εν τω σώµατι αυτού". (Ζολώτα, Ιστορία Χίου, Τοµ. Γ' β σελ. 562).

Με όµοιο τρόπο απεκεφαλίσθη και ο ιερεύς της Κυδιάντος Κωνσταντίνος Κούνουπας στην περιοχή του Βροντάδου που ονοµάζεται Βρύση Πασά.

Ο ιεροµόναχος Κωνσταντίνος Πίτικας αφού αρνήθηκε να εξωµόσει κατακρεουργήθηκε και το λείψανό του εσύρθη από τους δήµιούς του στην πλατεία της πόλεως.

Ο ιεροµόναχος Λεόντιος Μιχαλάκης, προηγούµενος της Ν. Μονής εκαρατοµήθη έξω από την εκκλησία του Τιµίου Σταυρού στο Θολοποτάµι . ("Χιακό Αρχείο Βλαχογιάννη Τοµ. Α' σελ. 346).

Ο μοναχός Κωνσταντίνος Μαυρογένης εσφάγη στην πλατεία της πόλεως ("Χιακό Αρχείο Βλαχογιάννη", Τοµ. Α', σελ. 347).

Στο Ναό των Εισοδίων, στο µεσαιωνικό χωριό Ανάβατος, ολοκαυτώθηκαν ο ιερεύς Ιωάννης Καλαµάρης, ο ιερεύς Ιωάννης Σιδεράτος και άλλοι των οποίων τα ονόµατα µας είναι άγνωστα.

Στο χωριό Αυγώνυµα εσφαγιάσθη ο διάκονος Ιωάννης Παλαβίδης και στο χωρίο Βουνό ο διάκονος Γεώργιος Παυλίδης.

Η Ιερά Μονή Βρεττού (Αρµόλια) έγινε παρανάλωµα του πυρός και οι οσιώτατοι Πατέρες υπέστησαν δια πυρός και µαχαίρας µαρτυρικόν θάνατον. Αυτοί ήταν: ο Καθηγούµενος Καπίτων και ο Σεραπίων από την Καλαµωτή, ο Καρύων από τα Νένητα, ο Κύριλλος, ο Νείλος και ο Σέριδος από την Κοινή, ο Σαµουήλ από την Χίο, ο Άνθιµος από την Κρήνη, ο Νίκων από την Ρούµελη και ο Σεραπίων και ο Γερµανός από την Πελοπόννησον.

Ο ιερεύς Ιωάννης Κουφός ευρισκόταν στην περιοχή Κάβο-Μελανιός. Εκεί ενώ απήγγειλε τους χαιρετισµούς της Παναγίας εδέχθη κτύπηµα στο κεφάλι από Τούρκο, προφθάνων να πει τον θυρανοίξιον του Παραδείσου λόγον: "Μνήθητί µου, Κύριε, όταν έλθης εν τη Βασιλεία Σου".

Ο Ηγούµενος της Ιεράς Μονής Αγίου Μηνά, Θεοδόσιος Λουφάκης, ανεσκολοπίσθη το Μ. Σάββατο του 1822 πάνω στο κοντάρι στο οποίο υψωνόταν η εικόνα της Αναστάσεως.

Ο Άνθιµος Αργέντης ιεροµόναχος και ηγούµενος της Ιεράς Μονής Μουνδών απόγονος του Αγίου Νεοµάρτυρος Ανδρέου του Αργέντη και του Ευστρατίου Αργέντη απαγχονισθέντος µαζί µε το Ρήγα Φερραίο, εσφαγιάσθη κατά την συγγραφέα Αιµιλία Σάρου.

Ο ιερεύς Ιωάννης Θεοτοκάς αφού ηλείφθη µε λάδι σ' όλο του το σώµα, εκρεµάσθη και εκαύσθη.

Ο ιεροµόναχος Κλήµης Βενέτος κτήτωρ του Ιερού Ναού Αγίας Μαρίνης Εγκρεµού εσφάγη ενώ η εκκλησία του επυρπολήθη.

Ο ιεροκήρυξ πατήρ Ιάκωβος Μαύρος ολοκαυτώθηκε την ηµέρα του Πάσχα στον Άγιο Μηνά ενώ λειτουργούσε. (Γ. Ζολώτα "Ιστορία της Νήσου Χίου" Τόµος Γ' β' σελ. 524).

Μέσα στον περίβολο του ιερού Καθεδρικού Ναού Αγίου Γεωργίου Βροντάδου ή κατά άλλους στο σπήλαιο Φαγάνου, νοτιότερον του Ναού, φονεύεται υπό των Αγαρηνών ο ιερεύς Μιχαήλ Τσουρής, ευλαβής και σεµνός λειτουργός, φίλος στενός και λάτρης του Αγίου Μακαρίου του Νοταρά, επισκόπου Κορίνθου και εφηµέριος του Ιερού Ναού Αγίων Πέτρου και Παύλου στο Βροντάδο, όπου ασκήτευσε ο Άγιος Μακάριος και όπου ευρίσκεται ο τάφος του.

Μαρτυρικόν τέλος βρήκε ο µοναχός Παρθένιος Χ" Κωνσταντή Παντευγένου στο παλαιό χωριό "Καταρράκτης" ("Γ' Κώδιξ Ιεράς Μητροπόλεως Χίου" Σελ. 129).

Όµως η ύψιστη των θυσιών των Χίων κληρικών κατά τις ηµέρες εκείνες, υπήρξε εκείνη του Εθνοµάρτυρος ιερέως του Ιερού Καθεδρικού ναού Αγίου Γεωργίου Βροντάδου π. Σταµατίου Χαρτουλάρη. Αυτός εγεννήθη στην ενορία αυτή και ιεράτευσε, µεσήλιξ περίπου, στο Ναό του µεγαλοµάρτυρος αγίου κατά τους χρόνους της επαναστάσεως διατελών και ιερατικός προϊστάµενος του Ναού. Ιεροπρεπής και καλλίφωνος διεκρίνετο για την ευσέβειαν και τον ζήλον του προς την θρησκείαν.

Κατά την Μ. Πέµπτην, 30 Μαρτίου 1822, όταν η Τουρκική αρµάδα παρέπλεε τα παράλια του Βροντάδου βοµβαρδίζουσα και ενσπείρουσα τον πανικόν στους επαναστατήσαντες κατοίκους, ο ευλαβής αυτός ιερεύς ελειτουργούσε στο Ναό, µόνος, μη δεχόµενος να διακόψει την λειτουργία πριν από το τέλος της. Αλλά δεν παρήλθε πολύς χρόνος και οι Τούρκοι, που ευρισκόταν µέσα στο φρούριο πήραν θάρρος, άνοιξαν τις πύλες και ώρµησαν εναντίον των χριστιανών. Μια οµάδα από τους εξελθόντες Τούρκους µε αρχηγό το Χουσεϊν Βεζυράκη (Κανταρτζή) ιδιοκτήτη αγροκτήµατος κοντά στο χείµαρρο Αρµένη, στην περιοχή του Βροντάδου, κατευθύνθηκε προς το Βροντάδο. Αφού καθ' οδόν ελεηλάτησε και κατέκαυσε τις εγκαταλελειµµένες οικίες, έφθασε στον περίβολο του Ναού του Αγίου Γεωργίου, προ της ωραίας Πύλης του οποίου ατάραχος ο παπά Σταµάτης Χαρτουλάρης ανεγίγνωσκε το Ευαγγέλιον του Νιπτήρος. Οι αιµοσταγείς τύραννοι εισέβαλαν µε γυµνά ξίφη στο Ναό και βλέποντες τον ιερέα να συνεχίζει µε δάκρυα στα µάτια την ανάγνωση του ιερού Ευαγγελίου, ορµούν µε ύβρεις και λύσσα εναντίον του. "Νταχά σολιόρσουν Γκιαούρ" και µε τα λόγια αυτά τον αρπάζουν από τις τρίχες της κεφαλής, τον κτυπούν µε τα ξίφη, του κόβουν την γλώσσα, τον ποδοπατούν και αφού τον ετυράννησαν, τον έσυραν αιµόφυρτο εντός του Ιερού Βήµατος και τον απεκεφάλισαν επί των βαθµίδων της Αγίας Τραπέζης, κάτω από την οποία, σπαράσσουσαν ακόµη έκρυψαν την κεφαλή του. "Γίνου πιστός άχρι θανάτου και δώσω σοι τον στέφανον της ζωής".

Οι δήµιοι αφού ελεηλάτησαν το Ναό, τον έκαυσαν µε αυτόν δε απετέφρωσαν και τα λείψανα του µάρτυρος ιερέως. Μετά την παλινόστηση των Χίων από την Σύρο και τα άλλα νησιά, στα οποία είχαν καταφύγει για να σωθούν από τη σφαγή, οι κάτοικοι του Βροντάδου ανασκάπτοντες τα ερείπια του Ναού, βρήκαν ηµίκαυστη την τίµια κάρα του µάρτυρος ιερέως η οποία φυλάσσεται σήµερον εις το Ιερόν Βήµα του Ναού εντος απλού κιβωτίου.

Πάνω σ' αυτήν ο αρχιµανδρίτης Στέφανος Τσιχλής, προϊστάµενος του Ναού αργότερον έγραψε:

"Η πάνσεπτος Κάρα του νέου Ιεροµάρτυρος Σταµατίου Πρεσβυτέρου της εκκλησίας Αγίου Γεωργίου Βροντάδου της Χίου, ευρόντος φρικτόν µαρτυρικόν θάνατον εν αυτώ τω Ναώ υπό των απίστων Αγαρηνών εν ω ετέλει την θείαν Μυσταγωγίαν, μη θελήσαντος να την αφήσει ατελείωτον εν γνώσει του µέλλοντος τέλους αυτού 1822".

Πιστεύουµε ότι για τον µάρτυρα τούτον ιερέα ισχύουν τα εξής των Ιερών της Εκκλησίας µας Κανόνων: "Εάν τον λειτουργόν επιπέσωσιν εχθροί ή αλλόφυλοι ή αιρετικοί και φονείς και δεν δύναται να τελειώση την θείαν λειτουργίαν πρέπει να συστείλη τα Άγια, δια να µη µείνωσιν εις χλεύην και εµπαιγµόν εκείνων των ληστών. Αυτός δε θέλει φύγει αν δύναται . Εάν δε µείνη κρείττον είναι, και αν φονευθή, ως µάρτυς στεφανούται". ("Ιερά Ανθολογία" έκδοσις Γ' Περί των σεπτών και θείων επτά Μυστηρίων της Εκκλησίας υπό ∆ανιήλ Γεωργοπούλου της εν ∆ηµητσάνη Σχολής, σελ. 92, εγκριθείσα υπό Ανδρούσης Ιωσήφ, Ταλαντίου Νεοφύτου, Τριπόλεως ∆ανιήλ, και Καλλινίκου Καστόρχη).

Συµπεράσµατα από την συνοπτική, επιγραµµατική σχεδόν, αυτή αναφορά.

1. Σκληρός τρόπος µαρτυρίου που συνδυάζει τον εξευτελισµό την ταπείνωση του προσώπου και την βάσανον του σώµατός του.

2. Η κλήση πολλών να εξωµόσουν, να αρνηθούν δηλαδή την πίστη τους, δεικνύει ότι δεν εφονεύοντο απλώς εξαιτίας της σφαγής, όπως οι σφαγιασθέντες λαϊκοί κάτοικοι του νησιου, αλλά ότι το µαρτυρικόν τέλος τους υπήρξεν ο καρπός ο θεοφιλής και θεοτίµητος, του οµολογιακού χαρακτήρος του µαρτυρίου τους, δηλαδή της εµπράκτου δείξεως της πίστεώς τους "όστις οµολογήσει εµέ έµπροσθεν των ανθρώπων, οµολογήσω καγώ αυτόν έµπροσθεν του Πατρός µου του εν τοις ουρανοίς". Ώς εκ τούτου, άλλοι αρµοδιώτεροι εµού, θα έπρεπε να εξετάσουν τη δυνατότητα οι εθνοµάρτυρες Χίοι κληρικοί να καταταγούν στους ιεροµάρτυρες.

3. Το µαρτυρικό τέλος των Χίων κληρικών δεν έσβησε την βαθύτατη πίστη του αγιοτόκου νησιού αλλά αντιθέτως απετέλεσε βασικό και σηµαίνον κίνητρο για τη συντήρηση του εσώτατου πόθου των πιστών γιατί είχε ως αντικείµενο τη διατήρηση της θρησκευτικής και εθνικής ταυτότητος. Είναι αξιοσηµείωτη η άνθηση του µοναχισµού στο νησί κατά τους χρόνους που ακολούθησαν µε την παρουσία µεγάλων οσιακών µορφών.

4. Η ανάµνηση των εθνοµαρτύρων Χίων κληρικών συνέβαλλε στο να προτάσσεται µέχρι σήµρα η ορθόδοξη χριστιανική πίστη σε κάθε εκδήλωση της ζωής των Χίων µε αποτέλεσµα να είναι ο κύριος συνδετικός κρίκος του λαού µας.

Το µαρτύριο των Χίων κληρικών το 1821 αποτελεί γεγονός που σηµατοδοτεί την ιστορική πορεία του νησιού. Κι αν το έδαφος της Χίου δεν είναι πλούσιο σε χλωρίδα, ίσως κατά την ταπεινή µας γνώµη, οφείλεται στο ότι το µόνο γεωλογικό συστατικό αυτού του εδάφους είναι το αίµα των µαρτύρων της πίστεως.

"απόδος ουν αυτοίς ο ∆ίκαιος Κριτής τον της δικαιοσύνης στέφανον". Και εµείς αναθεωρούντες την έκβασιν αυτών της αναστροφής, µιµούµεθα την ανδρείαν του πραέος και µαχητού, όπως την καθορίζει ο λόγος του Απόστολου Παύλου:

Υβριζόµενοι ευλογούµεν

διωκόµενοι προσευχόµεθα

βλασφηµούµενοι παρακαλούµεν.

Χίοι, Λευϊται µάρτυρες

οι καλώς αθλήσαντες και στεφανωθέντες

πρεσβεύσατε προς Κύριον

ελεηθήναι τας ψυχάς ηµών. 

πηγή Ιερά Μητρόπολις Χίου