Στα αρχαία Άβδηρα έπαιζαν… βιολί, 15 αιώνες πριν… εμφανισθεί (επισήμως) στην Ευρώπη!!!

Του Γιώργου Λεκάκη

Στα αρχαία Άβδηρα έπαιζαν βιολί!

Η Θράκη είναι μουσικομάνα. Γέννησε πλήθος μουσικών, αλλά και μουσικών οργάνων. Η απαρίθμησή τους και μόνον θα αποτελούσε την ύλη ενός ολόκληρου βιβλίου. Ένα απ’ αυτά τα μουσικά όργανα - που, όμως, λένε πως δεν ήταν γνωστό στην αρχαία Ελλάδα - είναι και το βιολί - το οποίο τότε δεν το έλεγαν φυσικά έτσι.

Απόδειξη περί τούτου είναι η ύπαρξις ενός αρχαίου πήλινου ειδωλίου (χρονολογείται στα μέσα του 3ου αι. π.Χ.) που ευρέθη στα Άβδηρα, και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλλας (αρ. ευρ. Ε 193). Είναι καμωμένο από ροδοκάστανο πηλό, και σε μερικά σημεία του ήταν ζωγραφισμένο με λευκό και κυανό χρώμα. Το εύρημα ευρέθη σε τάφο, μαζί με άλλα τέσσερα ειδώλια Ερωτιδέων. Στο πίσω μέρος του φέρει οπή, κάτι που σημαίνει ότι μάλλον το κρεμούσαν από εκεί, και ο πτερωτός θεός-μουσικός έδειχνε πράγματι πως πετά. Απ’ το (συγκολλημένο) ειδώλιο λείπουν τα πτερά, η κεφαλή, τμήμα του δεξιού χεριού και τμήμα του δεξιού ποδιού, αλλά σώθηκε αυτό που έπρεπε να σωθεί. Εικονίζει έναν Έρωτα, με την μορφή γυμνού παιδιού (σημείο αγνότητος), που φέρει γύρω από την μέση του τυλιγμένο ένα ιμάτιο, που ήταν βαμμένο λευκό, η άκρη του οποίου πέφτει κατά μήκος του αριστερού του ποδιού. Ως εδώ τίποτε το περίεργο. Αλλά ο Έρως αυτός κρατά στο αριστερό του χέρι ένα τρίχορδο μουσικό όργανο, που το στηρίζει στον δεξιό ώμο του, ενώ το προτεταμένο δεξί χέρι (που το μισό λείπει), θα κρατούσε πιθανότατα δοξάρι (ή άλλο είδος «πλήκτρου», όπως το έλεγαν τότε). Τα δάκτυλα του αριστερού χεριού πιέζουν τις χορδές στο τέλος του βραχίονος του μουσικού οργάνου. Δεν υπάρχει, λοιπόν, καμμιά αμφιβολία πως πρόκειται για ένα, σύγχρονου τύπου αρχαίο βιολί, ίσως άρπα με δοξάρι, που παίζει αυτός ο Έρωτας, σπάνια, έως σπανιότατη - ίσως και μοναδική - απεικόνιση σε αρχαίο κομμάτι, αν εξαιρέσει κανείς σχετικό το ανάγλυφο του Εθν. Αρχ. Μουσείου Αθηνών, που εικονίζει τον μουσικό διαγωνισμό Απόλλωνος-Μαρσύα, που όμως έγινε με κιθάρα!

Το ανάγλυφο του Εθν. Μουσείου είναι λίγο μεταγενέστερο απ’ αυτό των Αβδήρων (ανάγεται στο 330-320 π.Χ.)!.. Αυτό το μουσικό όργανο, λοιπόν, του Έρωτα των Αβδήρων ανήκει στην μεγάλη οικογένεια των λαγούτων, αλλά δεν είναι πανδουρίδα, αφού αυτή δεν στηριζόταν στον ώμο, αλλά στην κοιλιακή χώρα, όπως η εξέλιξή της, ο ταμπουράς και το μπουζούκι. Και αν στηριζόταν στον ώμο, είχε άλλη στήριξη απ’ αυτήν του ειδωλίου των Αβδήρων. Κάτι ανάλογο με τον «βιολιστή των Αβδήρων» έχει βρεθεί και στην περιοχή της αρχαίας Κορίνθου. πειδή το αρχαίο μουσικό όργανο που εικονίζεται στο εύρημα των Αβδήρων είναι τρίχορδο, εξάγουμε το συμπέρασμα πως είναι ένα πρωτόγονο βιολί, αφού το σημερινό βιολί είναι τετράχορδο (σολ, ρε, λα, μι).

Επισήμως είναι αποδεκτό ότι το βιολί, ίσως, και να προέρχεται από το αραβικό μουσικό όργανο ρεμπάμπ, που έγινε γνωστό στην Ευρώπη μετά την αραβική εισβολή στην Ισπανία (711 μ.Χ.). Ο πρόγονος του βιολιού, η βιέλλα (> βιόλες, βιολιά), απαντάται σε βυζαντινές περγαμηνές, και παιζόταν από τα τέλη του 10ου-13ο αι. και με δοξάρι. Η σημερινή ονομασία του οργάνου («βιολί») απαντάται για πρώτη φορά στην Γαλλία το 1577.

Τώρα, λοιπόν, είναι καιρός να αναθεωρηθούν αυτές οι απόψεις και το εύρημα μας αναγκάζει να σκεφτόμαστε πως το πρώιμο «βιολί» - παραλλαγή της πανδουρίδος - ήταν γνωστό στην Θράκη, και οι Θρακιώτες μουσικοί το διέδωσαν στο Αιγαίο και την Μ. Ασία - γι’ αυτό και είναι τόσο διαδεδομένο σ’ αυτά τα μέρη - απ΄ όπου έφθασε έως τους άραβες, οι οποίοι με την σειρά τους, ίσως, το διέδωσαν στην Ισπανία.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Μουσικής μύησις», εκδ. Madmelody
Εφημερίδα Χρόνος της Κομοτηνής 21-06-2011