Ο επαναστάτης και ποιητής Ευαγόρας Παλληκαρίδης, που απαγχόνισαν οι Άγγλοι στην Αποικιοκρατία της Κύπρου

Επιμέλεια από Ομάδα Εργασίας και Έρευνας του συγγραφέα κ. Α. Αντωνά. 

 

Αποσπασματικό αφιέρωμα.
 

Επέτειος απαγχονισμού στα 18 του χρόνια, μεσάνυχτα !3-14 Μαρτίου 1957.

 

O 18χρονος Ευαγόρας Παλληκαρίδης, που περιφρόνησε την αγχόνη των Άγγλων: «Ξέρω ότι θα με κρεμάσετε,  ζητώ την ελευθερία και τίποτα άλλο»…

 

«…Όταν πεθάνω, θα πάω στον Θεό και θα τον παρακαλέσω να είμαι ο τελευταίος που απαγχονίζεται».

 

Και πράγματι έτσι έγινε!! Ο Ευαγόρας ήταν ο τελευταίος που εκτελέστηκε από τους Άγγλους!

 

Σήκω, Ευαγόρα να μας πεις Ελληνική Ιστορία: 

Τι άνθρωποι είναι αυτοί ρωτούσαν οι κατακτητές.

«Άγγλος αξιωματικός δεν άντεξε και ρώτησε έναν Κύπριο δημοσιογράφο για τους αντάρτες της Ε.Ο.Κ.Α.: 

«What kind of people are they?» (Τι άνθρωποι είναι αυτοί ;). 

Για να λάβει πληρωμένη απάντηση: «Greeks» (Έλληνες)!»

 

Ο Έλληνας επαναστάτης και ποιητής Ευαγόρας Παλληκαρίδης 

 

Μάρτυρας του αγώνα των ελληνοκυπρίων για την αποτίναξη του αγγλικού ζυγού και την Ένωση της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα.

 

1955-1959. Σκληρή Αγγλική Αποικιοκρατία στην Κύπρο. Μια εποχή που γέννησε ήρωες.

 

Ο Βαγορής (Ευαγόρας) γεννήθηκε στην Τσάδα της Πάφου, στις 26 Φεβρουαρίου 1938. Ήταν το τέταρτο παιδί της οικογένειας του Μιλτιάδη. Στην οικογένεια του Ευαγόρα ανήκει – δεύτερος ξάδερφος – και ο Στέλιος Μαυρομμάτης.

 

Πέρασε τις 6 τάξεις του Δημοτικού σχολείου με άριστα. Η ανταρτική δράση του είναι γεμάτη με παράτολμες ενέργειες. Μπήκε νωρίς στον αγώνα, από τα μαθητικά του χρόνια κιόλας. Την 1η Απριλίου 1953, ο Ευαγόρας πρωταγωνιστεί σε διάφορες διαδηλώσεις κατά των Άγγλων. Σε ηλικία 15 ετών, κατεβάζει και τεμαχίζει την αγγλική σημαία στο Κολέγιο της Πάφου. Συγκεκριμένα, στις 2 Ιουνίου θα γινόταν η στέψη της βασίλισσας Ελισάβετ. Στην Αγγλία και σε όλες τις αποικίες γίνονταν προετοιμασίες για το μεγάλο γεγονός.

 

Στην Πάφο στο «Ιακώβιο Γυμναστήριο» αναρτάται η αγγλική σημαία, γεγονός που εξοργίζει τους μαθητές. Παραμονή της στέψης, οι μαθητές της Πάφου και οι φοιτητές του Λιασιδίου Κολεγίου οργάνωσαν διαδήλωση με αίτημα να υποσταλεί η αγγλική σημαία και να εκκενωθεί το γήπεδό τους από στρατιώτες και αστυνομικούς. Ο 15χρονος τότε Ευαγόρας αναρριχάται στον ιστό, κατεβάζει και σκίζει την αγγλική σημαία: το γεγονός αυτό έδωσε το έναυσμα για επέκταση των διαδηλώσεων.

 

Οι μαθητές και το πλήθος συγκρούονται με την αστυνομία, η οποία ενισχύεται από Τούρκους. Ο διοικητής στέλνει διαταγή να αποσυρθούν οι αστυνομικοί, γιατί δεν έπρεπε η στέψη της βασίλισσας να αμαυρωθεί με αίμα. Έτσι οι μαθητές παρέσυραν ό,τι είχε σχέση με τους εορτασμούς για την στέψη. Η Πάφος έγινε το μόνο μέρος όπου δεν γιορτάστηκε η στέψη. Ο Ευαγόρας συνελήφθη, αλλά αφέθηκε ελεύθερος λόγω της μικρής του ηλικίας.

 

Σε ηλικία 17 χρόνων, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης εγκατέλειψε το σχολείο και εντάχθηκε στις αντάρτικες ομάδες της ΕΟΚΑ. Στις 17 Νοεμβρίου 1955 οι μαθητές του Γυμνασίου συγκεντρώθηκαν και προετοίμαζαν μια διαδήλωση από τις γνωστές που οργάνωνε η ΑΝΕ (Άλκιμος Νεολαία ΕΟΚΑ) ως αντιπερισπασμό. Οι στρατιώτες είχαν διαταγή να πυροβολήσουν αδιάκριτα τους διαδηλωτές. Ο Ευαγόρας συλλαμβάνεται και οδηγείται στο δικαστήριο με την κατηγορία ότι συμμετείχε παράνομα σε οχλαγωγίες. Ο Ευαγόρας δεν παραδέχτηκε την κατηγορία και η δίκη αναβλήθηκε για τις 6 Δεκεμβρίου. Ήταν η αρχή του τέλους. Μια μέρα πριν τη δίκη, μπαίνει κρυφά στο σχολείο και αφήνει στην έδρα ένα σημείωμα:

 

Το «εγερτήριο σάλπισμα» του Βαγορή

 

Παλιοί συμμαθηταί,

Αυτή την ώρα κάποιος λείπει ανάμεσά σας, κάποιος που φεύγει αναζητώντας λίγο ελεύθερο αέρα, κάποιος που μπορεί να μη τον ξαναδείτε παρά μόνο νεκρό. Μην κλάψετε στον τάφο του, Δεν κάνει να τον κλαίτε. Λίγα λουλούδια του Μαγιού σκορπάτε του στον τάφο. Του φτάνει αυτό ΜΟΝΑΧΑ.

 

Θα πάρω μιαν ανηφοριά θα πάρω μονοπάτια

να βρω τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά.

 

Θ’ αφήσω αδέλφια συγγενείς, τη μάνα, τον πατέρα

μεσ‘ τα λαγκάδια πέρα και στις βουνοπλαγιές.

 

Ψάχνοντας για τη Λευτεριά θα ‘χω παρέα μόνη

κατάλευκο το χιόνι, βουνά και ρεματιές.

 

Τώρα κι αν είναι χειμωνιά, θα ‘ρθει το καλοκαίρι

Τη Λευτεριά να φέρει σε πόλεις και χωριά.

 

Θα πάρω μιαν ανηφοριά θα πάρω μονοπάτια

να βρω τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά.

 

Τα σκαλοπάτια θ΄ ανεβώ, θα μπω σ’ ενα παλάτι,

το ξέρω θαν‘ απάτη, δεν θαν‘ αληθινό.

 

Μεσ‘ το παλάτι θα γυρνώ ώσπου να βρω τον θρόνο,

βασίλισσα μια μόνο να κάθεται σ΄ αυτό.

 

Κόρη πανώρια θα της πω, άνοιξε τα φτερά σου

και πάρε με κοντά σου, μονάχα αυτό ζητώ.

 

Γειά σας παλιοί συμμαθηταί. Τα τελευταία λόγια τα γράφω σήμερα για σας. Κι όποιος θελήσει για να βρει ένα χαμένο αδελφό, ένα παλιό του φίλο, ας πάρει μιαν ανηφοριά ας πάρει μονοπάτια να βρει τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά. Με την ελευθερία μαζί, μπορεί να βρει και μένα. Αν ζω, θα μ’ βρει εκεί.

 

Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης στις 18 Δεκεμβρίου 1956 μαζί με άλλους 2 συναγωνιστές του μετέφεραν όπλα και τρόφιμα από τη Λυσό. Ξαφνικά βρέθηκαν αντιμέτωποι με αγγλική περίπολο. Οι 2 συναγωνιστές του Ευαγόρα κατάφεραν να διαφύγουν, αλλά ο ίδιος συνελήφθη. Στην κατοχή του είχε ένα οπλοπολυβόλο Μπρεν γρασαρισμένο. Ήταν συνεπώς ανέτοιμο για να χρησιμοποιηθεί. Επίσης κουβαλούσε 3 γεμιστήρες γεμάτες.

 

Κατηγορήθηκε για κατοχή και διακίνηση οπλισμού και μεταφέρθηκε στη Λευκωσία και η δίκη ορίζεται για τις 25 Φεβρουαρίου. Στη δίκη του ο Παλληκαρίδης δεν άφησε περιθώρια στους δικηγόρους του να τον υπερασπιστούν, αφού παρά τις αντιρρήσεις τους παραδέχεται την ενοχή του. Αλύγιστη μένει η ψυχή του και στη δίκη.

 

Έχεις τίποτε να πεις, για να μην καταδικασθείς σε θάνατο; ρώτησε ο Άγγλος δικαστής. «Γνωρίζω ότι θα καταδικασθώ σε θάνατο, είπε ο Ευαγόρας, θα με κρεμάσετε, το ξέρω. Ό,τι έκαμα, το έκαμα ως Έλλην Κύπριος, πού Ζητά τη Ελευθερία του. Εύχομαι να είμαι ο τελευταίος πού θ’ αντικρίσει την αγχόνη. Τίποτε άλλο!». Την επόμενη μέρα της καταδίκης του Παλληκαρίδη, οι μαθητές του Γυμνασίου Πάφου απείχαν από τα μαθήματά του σε ένδειξη διαμαρτυρίας και έστειλαν τηλεγράφημα στον Χάρτινγκ, με το οποίο του ζητούσαν να απονεμηθεί χάρη στον Ευαγόρα. Όλος ο κόσμος αρχίζει μια προσπάθεια να σώσει τον νεαρό μαθητή. Η Ελληνική κυβέρνηση προσπαθεί να αποτρέψει την εκτέλεσή του. Η Κυπριακή αδελφότητα Αθηνών ζητά προσωπική παρέμβαση του βασιλιά Παύλου. Η Βουλή των Ελλήνων στέλνει τηλεγραφήματα προς την Βουλή των Κοινοτήτων και τα Ηνωμένα Έθνη. Ο Αρχιεπίσκοπος Δωρόθεος, ο Χωρεπίσκοπος Σαλαμίνος Γεννάδιος, ο δήμαρχος Λευκωσίας κ. Δέρδης, 40 Εργατικοί Άγγλοι βουλευτές, συντεχνίες, ο Αρχιεπίσκοπος Νοτίου Αφρικής Νικόδημος, ο Αμερικανός Γερουσιαστής Fulton, απλοί πολίτες προσπαθούν να ματαιώσουν αυτή την εκτέλεση. Ο Χάρτινγκ όμως και η Αγγλική διπλωματία απορρίπτει την απονομή χάριτος.

 

Ο Βαγορής, όπως ήταν το χαϊδευτικό του, δεν πτοείται. Στο τελευταίο γράμμα του το απόγευμα 13-3-1957, ο Ευαγόρας, γράφει σ’ ένα κομμάτι χαρτί: «Θ’ ακολουθήσω με θάρρος τη μοίρα μου. Ίσως αυτό να ‘ναι το τελευταίο μου γράμμα. Μα πάλι δεν πειράζει. Δεν λυπάμαι για τίποτα. Ας χάσω το καθετί. Μια φορά κανείς πεθαίνει. Θα βαδίσω χαρούμενος στην τελευταία μου κατοικία. Τι σήμερα, τι αύριο; Όλοι πεθαίνουν μια μέρα. Είναι καλό πράγμα να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα. Ώρα 7:30. Η πιο όμορφη μέρα της ζωής μου. Η πιο όμορφη ώρα. Μη ρωτάτε γιατί.» Τα μεσάνυχτα της 13ης Μαρτίου 1957 οδηγείται στην αγχόνη. Στην τελευταία του διαδρομή, από το κελί του στην αγχόνη, συγχώρησε τους δεσμώτες του και τραγούδησε τον ελληνικό εθνικό μας ύμνο, ενώ ο δήμιος του περνούσε την αγχόνη.

 

Τραγουδά τον Εθνικό Ύμνο. Δύο λεπτά αργότερα (14 Μαρτίου) η καταπακτή ανοίγει και ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης περνά στην αιωνιότητα.

 

Πράγματι ήταν ο τελευταίος και ο νεότερος απαγχονιστείς, μια και η καταδίκη του και η εκτέλεσή του προκάλεσαν την παγκόσμια κατακραυγή και κινητοποίηση κατά των Άγγλων αποικιοκρατών.

 

Η κατακραυγή αυτή απέτρεψε μεταξύ άλλων τον απαγχονισμό 26 άλλων αγωνιστών που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο. Ήταν η τελευταία του προσφορά στους συναγωνιστές του.

 

Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης έγινε το σύμβολο αντίστασης της νεολαίας και ειδικά της μαθητιώσας, ενώ το ποιητικό του έργο συγκινεί και εμπνέει μέχρι σήμερα. Ήταν μια σπάνια σύνθεση Αρετής, Ποίησης και Ηρωισμού.

 

Ο τάφος του βρίσκεται στα Φυλακισμένα Μνήματα στη Λευκωσία.

 

Ο γενναίος αυτός πατριώτης, σύμφωνα με τις σημειώσεις που κρατούσε ο διαβόητος δήμιος της βρετανικής αποικιοκρατίας, Harry Allen, κατά τη διάρκεια των απαγχονισμών των ηρώων της ΕΟΚΑ, ξεψύχησε ηρωικά 9 δευτερόλεπτα μετά από τη στιγμή που άνοιξε η ξύλινη καταπακτή της αγχόνης. Ο Άλλεν είχε κρατήσει «ενθύμιο» της αιματοβαμμένης θητείας του στις φυλακές Λευκωσίας. «Μια φορά κανείς πεθαίνει. Είναι καλό πράγμα να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα» 

 

Ο δήμιος συνέδεσε το όνομά του με τους απαγχονισμούς εννέα πατριωτών που οδηγήθηκαν στον θάνατο για τη συμμετοχή τους στην ΕΟΚΑ, η οποία τη δεκαετία του ΄50 ανέλαβε ένοπλη δράση για την αποτίναξη της βρετανικής κατοχής στο νησί και την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ο Παλληκαρίδης ήταν ο νεότερος από τους εκτελεσθέντες και η θυσία του συγκίνησε το πανελλήνιο.

 

«Στον Ευαγόρα Παλληκαρίδη»

 

(Ποίημα σε αρχαία ελεγειακά δίστιχα) Κεῖθι, παρ’ ἐγκωμὴν δούλην, ἐλαφηβολιώνος ἐν λειμῶνι τέθηλ’ ἱμερόεντι ποτέ….

 

Η μαρτυρία του ιερέα των φυλακών Παπαντώνη Ερωτοκρίτου

 

Τελευταίες ώρες του μελλοθάνατου που εξομολογείται στον ιερέα Παπαντώνη Ερωτοκρίτου, 

λίγο πριν από τον απαγχονισμό.

 

Όσα διαδραματίστηκαν εκείνο το βράδυ, τα περιγράφει ο ίδιος ο Παπάντωνηςμέσα στο βιβλίο του, «Πώς έζησα το δράμα των Απαγχονισθέντων»:

 

Το απόγευμα τής 13ης Μαρτίου ό διοργανωτής των εκτελέσεων Λκκερ με ενημέρωσε περί της εκτελέσεως τού Παλληκαρίδη και ότι έπρεπε ως συνήθως να παραμείνω στας Φύλακας.

 

Εζήτησα να μείνω στο σπίτι μου και να μεταφερθώ εις τας Φύλακας ολίγον προ τής εκτελέσεως και έδέχθησαν μέ τήν ύπόσχεσιν δτι πράγματι θα εύρισκόμην στο σπίτι, γιατί όπως αντελήφθην ένόμιζαν πώς θά τούς γελούσα.

 

Έκανονίσαμεν ή ώρα 10 μ.μ. νά ρθούν νά μέ πάρουν, όπως και έγινε.

 

Μόλις έφθασα στάς Φύλακας, ώδηγήθην πλησίον τού Παλληκαρίδη διά νά τού μεταδώσω τήν Θείαν Κοινωνίαν. Τον βρήκα απολύτως ήρεμον χωρίς την παραμικράν έκδήλωσιν ταραχής ή λιποψυχίας.

 

Τά λόγια του εις τήν συνομιλίαν μας ήσαν κοφτά και μετρημένα. Έκάθητο εις τό κρεββάτι του, πού έψαυε σχεδόν τό δάπεδον τοϋ κελλιού, και έγώ λίγον υψηλότερα σ’ ένα σκαμνί.

 

Όταν στο κελλί του μπήκα επικρατούσε κατανυκτική σιωπή και το φωτισμένο πρόσωπο του Ευαγόρα σε τύφλωνε …Τον ερωτώ….

Έχεις τίποτε να μού πης, παιδί μου;

Μετανοιώνω για κείνο πού έκαμα και αν ζούσα δεν θα το ξανάκαμνα.

 

Δεν εννοούσε το ότι έλαβε μέρος στον αγώνα, αλλά άλλο πράγμα, τής ψυχής, όπως μου εκμυστηρεύτηκε ….

Τού υπέδειξα, αν ήθελε να αφήσει τον σταυρόν του να τον έχομεν ως ενθύμιον, αλλά μου λέγει:

– Όχι. πάτερ, θέλω να τον πάρω μαζί μου.

Λυπήθηκα, πού δεν σκέφθηκα να πάρω άλλον μαζί μου και να τον κρατούσα ως ιερόν κειμήλιον. όπως έκαμα στους τρεις προηγουμένους. Μετά την εκτέλεση τον έφερε στο λαιμό του.

 

Τού συνέστησα να έχη θάρρος μέχρι τέλους και να μην αφήση την εντύπωση στους Άγγλους δημίους ότι έδειλίασε.

– Έχω θάρρος, μού λέγει, και δεν θα δειλιάσω, εύχομαι δε να είμαι ό τελευταίος.

Τά τελευταία του λόγια ήταν:

Τούς χαιρετισμούς μου εις όλους, και εύχομαι σύντομα την ελευθερίαν τής Κύπρου.

 

Τού μετέδωσα τέλος την Θείαν Κοινωνίαν. και αφού τον εφίλησα τον αποχαιρέτισα με τας λέξεις, θάρρος, και να μην χάνης τας ελπίδας σου.

 

Κάποια ελπίς διασώσεως του υπήρχε μέχρι τής τελευταίας στιγμής, ήτοι τής ενδέκατης και μισής, πού έξετελέσθη. Επίσης πολλοί αναφέρουν τον Ευαγόρα σαν έναν άνθρωπο με το θάρρος του Λεωνίδα, την πυγμή του Αυξεντίου και το ποιητικό ταλέντο του Κώστα Μόντη. 

 

Όταν διάβασα την ιστορία σου, το βράδυ είχα πυρετό. Αδερφέ της αγχόνης τι μας έκανε αυτή η νύχτα… τι μας πήρε και τι μας έδωσε! Όταν εμείς εξακολουθούσαμε να γράφουμε στίχους, εκείνος διέκοπτε κι’ ανέβαινε στην αγχόνη. Κώστας Μόντης – Στιγμές, 1958

 

«Σαν το ‘φεραν οι Χριστιανοί να το κρεμάσουν το δεκαεφτάχρονο αθώο παιδί» Από το ποίημα του Καβάφη

 

Στην εποχή μας, εποχή οικονομικής αποικιοκρατίας στη χώρα μας, οι ήρωες «προχωρούν στα σκοτεινά», όπως είπε ο Σεφέρης στον «Τελευταίο Σταθμό» Ή μήπως έπαψαν πια να υπάρχουν αντιστάσεις και ήρωες;

 

 Τα Φυλακισμένα Μνήματα

 

Τα Φυλακισμένα Μνήματα είναι η ονομασία ενός κοιμητηρίου το οποίο βρίσκεται στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας όπου οι Βρετανοί έθαβαν τους απαγχονιζόμενους κατά την διάρκεια του ενωτικού απελευθερωτικού αγώνα του 1955-1959 για την απελευθέρωση της Κύπρου από τους Άγγλους, και την Ένωση της με την κυρίως Ελλάδα. Αποτελεί ένα από τα ιερότερα μνημεία του αγώνα του Κυπριακού Ελληνισμού για την Ένωσή του με την μητέρα Ελλάδα.

 

Το κοιμητήριο κατασκευάστηκε από τους Βρετανούς επί κυβερνήτη Τζον Χάρντινγκ. Σχεδιάστηκε σαν ένας περιτοιχισμένος μικρός χώρος δίπλα από τα κελιά των μελλοθανάτων και την αγχόνη. Έμεινε στην ιστορία με την ονομασία “Φυλακισμένα Μνήματα”.

 

Οι Βρετανοί αποφάσισαν να θάβουν εκεί όσους εκτελούνταν για την δράση τους στον απελευθερωτικό αγώνα όπως και ηγετικές μορφές της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών (Ε.Ο.Κ.Α.) που σκοτώνονταν σε μάχες για να μη μετατρέπονται οι κηδείες τους σε μαζικά συλλαλητήρια και μαχητικές διαδηλώσεις.

 

Στα Φυλακισμένα Μνήματα είναι θαμμένοι δεκατρείς αγωνιστές της Ε.Ο.Κ.Α., από τους οποίους οι εννιά εκτελέστηκαν με απαγχονισμό στις φυλακές, τρεις έπεσαν στο πεδίο της μάχης και ένας πέθανε σε στρατιωτικό νοσοκομείο, μετά τον τραυματισμό του σε μάχη.

 

Η κηδεία γινόταν αμέσως μετά τον απαγχονισμό. Μοναδική παρουσία ήταν εκείνη του ιερέα των φυλακών που έψαλλε τη νεκρώσιμη ακολουθία έξω από την κλειστή είσοδο του κοιμητηρίου. Ύστερα οι Βρετανοί τους έθαβαν, χωρίς να παρευρίσκεται κανένας συγγενής των νεκρών ή άλλος Ελληνοκύπριος. Οι συγγενείς των νεκρών μπόρεσαν να επισκεφθούν τους τάφους μόνο μετά το τέλος του αγώνα.

 

Οι εννέα απαγχονισθέντες, όλοι τους νέοι ηλικίας 19-24 ετών, είναι με τη σειρά που εκτελέστηκαν:

Απαγχονίστηκαν μαζί στις 10 Μαΐου 1956:

Μιχαήλ Καραολής και Ανδρέας Δημητρίου

Απαγχονίστηκαν μαζί στις 9 Αυγούστου 1956:

Ανδρέας Ζάκος, Ιάκωβος Πατάτσος, Χαρίλαος Μιχαήλ

Απαγχονίστηκαν μαζί στις 21 Σεπτεμβρίου 1956:

Μιχαήλ Κουτσόφτας, Στέλιος Μαυρομάτης, Ανδρέας Παναγίδης

Απαγχονίστηκε στις 14 Μαρτίου 1957:

Ευαγόρας Παλληκαρίδης

 

Στα Φυλακισμένα Μνήματα αναπαύονται ακόμα τέσσερις αγωνιστές της Ε.Ο.Κ.Α. οι οποίοι έπεσαν μαχόμενοι. Οι Άγγλοι αρνήθηκαν να δώσουν τις σορούς των ηρώων στις οικογένειές τους, φοβούμενοι τις λαϊκές εκδηλώσεις κατά την κηδεία τους. Τους έθαψαν στο κοιμητήριο των φυλακών, όπως τους απαγχονισθέντες. Οι τέσσερις αγωνιστές που όλοι έπεσαν στο πεδίο της μάχης είναι οι ακόλουθοι:

 

Μάρκος Δράκος, Γρηγόρης Αυξεντίου, Στυλιανός Λένας, Κυριάκος Μάτσης

 

10 Μαΐου 1956 εκτελούνται οι πρώτοι Κύπριοι αγωνιστές Καραολής και Δημητρίου

 

Σε τέσσερις τάφους του κοιμητηρίου των Κεντρικών Φυλακών οι Άγγλοι έθαψαν οκτώ νεκρούς για εξοικονόμηση χώρου. Στον ίδιο τάφο βρίσκονται ανά δύο οι:

 

Ανδρέας Δημητρίου και Στυλιανός Λένας

Ανδρέας Ζάκος και Κυριάκος Μάτσης

Ανδρέας Παναγίδης και Μιχαήλ Κουτσόφτας

Γρηγόρης Αυξεντίου και Ευαγόρας Παλληκαρίδης

 

Στον τοίχο του κοιμητηρίου υπάρχει η επιγραφή: 

«Τ’ ανδρειωμένου ο θάνατος, θάνατος δε λογιέται».

 

Πρόσθετες σημειώσεις:

 

Αγγλοκρατία στην Κύπρο (1878-1960): Η αγγλοκρατία στην Κύπρο, ή αλλιώς Βρετανική Κύπρος αφορά στο διάστημα που η Κύπρος ήταν υπό την κυριαρχία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Η Κύπρος πέρασε στα χέρια των Βρετανών το 1878 αρχικά ως προτεκτοράτο μετά από μια συμφωνία ανάμεσα στην Οθωμανική και Βρετανική αυτοκρατορία. Από το 1914, κηρύχθηκε ως κτήση της Αγγλίας, ενώ από το 1925 ως το 1960 ως αποικία του Στέμματος. Κατά τη διάρκεια της αγγλοκρατίας, το οθωμανικό δάνειο εμπόδισε την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του νησιού.

 

ΕΟΚΑ: Η Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών ήταν ελληνοκυπριακή, εθνικιστική και αντάρτικη οργάνωση που έδρασε κατά τη χρονική περίοδο 1955-1959 στην Κύπρο, με διακηρυγμένο σκοπό την αυτοδιάθεση της Κύπρου, την απαλλαγή από τη βρετανική αποικιοκρατία και τελικά την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

 

Ευαγόρας Παλληκαρίδης – Ποίημα για το θάνατο του προκαλεί δάκρυα και συγκίνηση.

 

Απίστευτη ψυχολογική επίδραση έχει ένα ποίημα για τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη, που προκαλεί ρίγη και δάκρυα στους περισσότερους Έλληνες και σίγουρα σε όλους πατριώτες. Η καλύτερη απόδειξη ότι η τέχνη είναι ένα εξαιρετικό κίνητρο στα εθνικά μας θέματα. Ειδικότερα, Στο άκουσμα του θανάτου του Ευαγόρα Παλληκαρίδη ο Δωδεκανήσιος Φώτης Βαρέλης έγραψε ένα εξαίσιο ποίημα, το οποίο ο ραδιοσταθμός της Λευκωσίας το μετέδιδε(τώρα είναι λησμονημένο) τότε ως δημοτικό κυπριακό τραγούδι. Αυτό το ποίημα *ΥΠΗΡΧΕ στο παλιό – προ του 2006 – βιβλίο Γλώσσας της Στ΄ Δημοτικού, στο γ΄ τεύχος.

 

*Υπήρχε! Τώρα το αντικατέστησαν με νεοταξικές σύγχρονες ιστορίες. Ήταν πατριωτικά προκλητικό και σήμερα δεν χρειάζεται τα Ελληνόπουλα και Ελληνοπούλες να διδάσκονται την ένδοξη Ελληνική ιστορία. Είναι εθνικιστική κατά την άποψη Εφιαλτών και Ιούδων …., που δεν γνωρίζουν ότι σκόπιμα διαγράφοντας ή λησμονώντας τα διδάγματα των ηρώων μας βέβαιον είναι ότι ο Ελληνισμός και πάλι εθνικές καταστροφές θα υποστεί. Όλβιος όστις ιστορίης έσχεν μάθησιν ….

 

Συγκλονιστικό το ποίημα, του Φώτη Βαρέλη, Γράφτηκε, κατά τη μαρτυρία του ποιητή, την επαύριο της εκτέλεσης του Παλληκαρίδη.

 

Εψές πουρνό μεσάνυχτα στης φυλακής τη μάντρα

μες στης κρεμάλας τη θελιά σπαρτάραγε ο Βαγόρας.

Σπαρτάρησε, ξεψύχησε, δεν τ’ άκουσε κανένας.

 

Η μάνα του ήταν μακριά, ο κύρης τους δεμένος,

οι νιοι συμμαθητάδες του μαύρο όνειρο δεν είδαν,

η νια που τον ορμήνευε δεν είχε νυχτοπούλι.

 

Εψές πουρνό μεσάνυχτα θάψαν τον Ευαγόρα.

Σήμερα Σάββατο ταχιά όλη η ζωή σαν πρώτα

Ετούτος πάει στο μαγαζί, εκείνος πάει στον κάμπο,

ψηλώνει ο χτίστης εκκλησιά, πανί απλώνει ο ναύτης,

και στο σκολειόν ο μαθητής συλλογισμένος πάει.

 

Χτυπά κουδούνι, μπαίνουνε στην τάξη του ο καθένας.

Μπαίνει κι η πρώτη η άταχτη κι η Τρίτη που διαβάζει,

μπαίνει κι η Πέμπτη αμίλητη, η τάξη του Ευαγόρα. –

Παρόντες όλοι; 

–Κύριε, ο Ευαγόρας λείπει. –

Παρόντες, λέει ο δάσκαλος∙ και με φωνή που τρέμει: 

– Σήκω Ευαγόρα, να μας πεις ελληνική ιστορία.

Ο δίπλα, ο πίσω, ο μπροστά, βουβοί και δακρυσμένοι,

αναρωτιούνται στην αρχή, ώσπου η σιωπή τους κάμνει

να πέσουν μ’ αναφιλητά ετούτοι κι όλη η τάξη. 

 

– Παλληκαρίδη, άριστα, Βαγόρα, πάντα πρώτος,

στους πρώτους πρώτος, άγγελε πατρίδας δοξασμένης,

συ μέχρι χθες της μάνας σου ελπίδα κι αποκούμπι,

και του σχολειού μας σήμερα Δευτέρα Παρουσία.

 

Τα ‘πε κι απλώθηκε σιωπή πα’ σα κλαμένα νιάτα,

που μπρούμυτα γεμίζανε της τάξης τα θρανία,

έξω απ’ εκείνο τ’ αδειανό, παντοτινά γεμάτο».

 

Απίστευτη η συγκίνηση του δασκάλου που χάνει τον μαθητή του στη μάχη! Απόλυτη επιτυχία στη διδασκαλία της εθνικής διάπλασης των μαθητών του που εξελίχθηκαν σε ήρωες 

– “Κύριε, ο Ευαγόρας λείπει. 

– Παρόντες, λέει ο δάσκαλος∙ και με φωνή που τρέμει: 

- Σήκω Ευαγόρα, να μας πεις ελληνική ιστορία…. Παλληκαρίδη, άριστα, Βαγόρα, πάντα πρώτος! “

 

Τέλος αν υπάρχει τέλος, ένα πόνημα συμβολικό αφιερωμένο τιμής ένεκεν σε όλους τους ήρωες μας Έλλαδίτες και Έλληνες της Κύπρου, που την ζωή τους πρόσφεραν αντίδωρο θυσίας, αλλά και αθανασίας. 

 

Απόσπασμα από πόνημα του Α.Αντωνά. 

 

Τότε οι νεκροί μας ήρωες πεθαίνουνε, όταν τους λησμονάμε ….. Η μέρα εσκοτείνιασε./ ολική έκλειψη ο ήλιος έχει../ Μαύροι καπνοί υψώνονται,/ τους ουρανούς καλύπτουν./ Τα λεύτερα πουλιά τα θεόθρεφτα,/ της Κύπρου, μαζί με τα περιστέρια,/ μαυρισμένα, φοβισμένα φεύγουν./ Φεύγουν τα ειρηνικά άσπρα περιστέρια,/ φεύγουν, φεύγουν τρομαγμένα./ Μαύρα κοράκια, νεκρικά, σαν χάροντες,/ πετούν πια, στους ουρανούς μας μένουν,/ μαζί με τα τουρκικά αεροπλάνα,/ που βόμβες σε γυναικόπεδα σπέρνουν./ Η νύχτα που φεγγαρόφωτη ήταν,/ μ΄ολόγιομο λαμπρό φεγγάρι,/ κακός οιωνός, έκλειψη είχε και αυτό. / Μαύρισ΄ η νύχτα, αβυσσαλέο σκότος,/ χάθηκαν το φεγγάρι και τ΄ αστέρια./ Οι Κύπριοι ήρωες, όρθιοι τα τανκς, / με τα παλιά μαρτίνια πυροβολούν./ Τα τούρκικα τανκς τους κανονιοβολούν,/ μ΄ αυτοί μένουν στις θέσεις τους ακλόνητοι,/ που η πατρίδα, τους όρκισε, να υπερασπιστούν, / ποτέ μην κάνουν πίσω, οι ριζωμένοι βράχοι./ «Την πατρίδα ουκ ελάττω παραδόσω»,/ ορκιστήκανε και τον όρκο τον τιμήσανε. / Πληγωμένα κατακαμένα, τα ουρανόφταστα,/ παλληκάρια, πεισματικά όρθια συνεχίζουν νάναι./ Ηρωικά να πολεμούν, τα τιμημένα,/ σκαλοπάτια ανεβαίνοντας της λευτεριάς./ Από τα τανκς περικυκλώθηκαν,/ αλλά ποτέ δεν παραδόθηκαν./ Και όταν η μοιραία στιγμή,/ αναπάντεχα έρχεται, / με οδύνη την τελευταία πνοή,/ αρχίζουν να αφήνουν./ Τους Τούρκους δεν μπορούν/ πιά μ΄ αυτοθυσία να πολεμούν./ Κάποιοι τους εγκατέλειψαν./ Σφαίρες άλλες δεν έχουν,/ μία μόνο, για τον εαυτό τους φύλαξαν…/ Ψυχομαχούν, ικετεύουν και προσεύχονται,/ δεν θέλουν για να φύγουν,/ τους Τούρκους θε΄ να πολεμούν. / Βοήθεια για νάρθει, μάταια προσδοκούν!/ Πέφτουν κορμιά λεβέντικα, αιματοβρεγμένα,/ με τα χώματα, τα ιερά της Κύπρου σμίγουν./ Η τιμημένη δόξα, με τον χάροντα,/ χέρι – χέρι, για τα πάνθεα ουράνια, ωδεύουν… / Αγιάζεται το αίμα τους, / τα λεβεντοκορμιά τους,/ τα πολεμοκαπνισμένα,/ που μυροφόρες νύφες τ΄ αλείψανε, / έτοιμα στην αθανασία,/ στον παράδεισο να παν./ Με μύρα αθάνατα της θεάς, / Κύπριδας Αφροδίτης καμωμένα. / Σε κύπελλο, απ΄ του Τρόοδους, / το χρυσόδενδρο, την *Λατζιά,/ τα χρυσοπράσινα φύλλα καμωμένο. / Απ΄ της Κερύνειας τα γιασεμιά,/ τα μοσχομυρισμένα ρόδα./ Της Μόρφου τους λεμονανθούς,/ των κυκλάμινων, των γλαδιόλων./ Του Πενταδάκτυλου του Διγενή/ Ακρίτα, θρυλικού βουνού, απόσταγμα,/ αγριολούλουδων, ανεμώνων,/ γλιστροκουμαριάς, δάφνης, άλλιου,/ της άνθεμις, του κρόκου της Αφροδίτης. / Των λυγερόκορμων κυπαρισσιών/ του Κυπαρισσόβουνου τ΄ άρωμα,/ Της Μεσαρκάς τα φούλια, / των μεθυστικών νυχτολούλουδων,/ της ζουλατζιάς, της αροδάφνης./ Της Αμμοχώστου το θαλασσινό,/ άρωμα της Σαλαμίνας,/ με την χρυσή την άμμο./ Του Καρπασιού του θυμαρίσιου,/ του χαμομηλιού άρωμα,/ αιώνιο κράμα μύρου αθανασίας. / Νεκρά τα σώματα τα ιερά,/ όχι νεκρές οι ψυχές τους,/ πλανώνται μέχρι σήμερα,/ σαν άσβεστοι κομήτες πεντάχρυσοι,/ πάνω απ΄ της Κύπρου τ΄ άπειρο,/ του ολόφωτου ξάστερου ουρανού./ Σαν λαμπάδες με ιερή φλόγα Αγίου Φωτός,/ μετέωρα κρεμασμένες στον θόλο,/ του Αποστόλου Ανδρέα, της σκλαβωμένης,/ Αγίας Καρπασίας, πολιορκημένη εκκλησιά./ Το πνεύμα τους, αγέρηδες δυνατούς,/ μελτέμια θα σηκώσει, σίφουνας,/ καταιγίδα, θα γενεί κάποια στιγμή,/ τους Τούρκους ν΄ αποδιώξει. / Η Κύπρος, τα μαύρα σύννεφα,/ σκλαβιάς σύντομα θα τα σπρώξει…/ Τιμημένα και ένδοξα νέα μας παλληκαριά,/ που την ζωή σας δώσατε στην ηρωική πατρίδα…/ Αυτή η μικρή Κύπρος σας, η πολύπαθη,/ αλλά ηρωική και περήφανη,/ πάντα θα σας θυμάται,/ θα σας ευγνωμονεί,/ που με το αίμα σας το ιερό, / το αίμα της υπέρτατης θυσίας,/ την γη της την ποτίσατε, / αθάνατη έγινε, αγίασμα την βρέχει./ Νέα βλαστάρια αναγέννησης,/ φυτρώνουν παλληκάρια,/ της δικής σας αυτοθυσίας,/ τιμής κι΄ ευψυχίας./ Ούριοι άνεμοι ελευθερίας, στη Κύπρο,/ θα φυσήξουν, τα μαύρα σύννεφα,/ και τους κατακτητές, θε΄ ν’ αποτραβήξουν./ Τα λευκά ειρηνικά περιστέρια πάλι,/ τον ουρανό της Κύπρου θε΄ να πλημυρίσουν./ Ω! νεκροί μας, τιμημένοι ένδοξοι αδελφοί,/ δικά μας αδέλφια, ηρωικά παλληκάρια…/ 

 

Βιβλιογραφία–Πληροφορίες

• «Identifiants et Référentiels». (Γαλλικά) IdRef. Agence bibliographique de l’enseignement supérieur. https://el.wikipedia.org

• Δρ. Πέτρος Στυλιανού, Νίκη Χριστοδούλου, Τα φυλακισμένα μνήματα, εκδόσεις Επιφανίου, ε’ έκδοση, 2005, σελ. 13.

• Ίδρυμα Απελευθερωτικού Αγώνα Ε.Ο.Κ.Α 1955 – 1959 – eoka.org.cy, wikipedia

• Πηγή: Αέναη επΑνάσταση | www.Sophia-Ntrekou.gr, Αρχείο Αντώνη Αντωνά με πρόσθετα σχόλια και πληροφορίες.

 

Επιμέλεια ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑΣ του συγγραφέα Αντώνη Αντωνά. Άπαντες απόγονοι ηρώων και εθνομαρτύρων, πρόσφυγες από κατεχόμενη Ελληνική Κύπρο, που θρήνησαν στενούς συγγενείς και φίλους και τις πατρογονικές τους εστίες.