Από το devşirme της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στους γενίτσαρους της σημερινής Τουρκίας

Γράφει η Γιώτα Χουλιάρα 

Μεγάλη εντύπωση προκάλεσε στο δυτικό κοινό το βίντεο, που κυκλοφόρησε πριν από ένα μήνα και ενώ η τουρκική εισβολή στη Συρία βρισκόταν σε εξέλιξη, όπου μαθητές σχολείου υποδέχτηκαν τον υπουργό Άμυνας της χώρας, Χουλουσί Ακάρ, με στρατιωτικό χαιρετισμό. Πιο συγκεκριμένα, οι μαθητές του Melikgazi Kayseri High School (γυμνάσιο και λύκειο) που βρίσκεται στην Καισάρεια, σχολείο από το οποίο αποφοίτησε ο Χουλουσί Ακάρ, σηκώθηκαν από τις θέσεις τους, τη στιγμή που ο Τούρκος υπουργός Άμυνας μπήκε με τη συνοδεία του στην τάξη. Στη συνέχεια, τον χαιρέτησαν στρατιωτικά και τραγούδησαν τον ύμνο του σχολείου, εναρμονιζόμενοι πιστά στις εντολές του Τούρκου προέδρου Ερντογάν, ο οποίος παρουσίασε την τακτική του στρατιωτικού χαιρετισμού ως ένδειξη συμπαράστασης προς τον τουρκικό στρατό και τις ομάδες Τουρκμένων και πρώην υποστηρικτών του DAESH (ISIS) που επιχειρούσαν στη Συρία. 

Από την πλευρά του, ο Χουλουσί Ακάρ, στην ομιλία του προς τους μαθητές, έδωσε βάση σε ζητήματα πειθαρχίας, καθώς, όπως είπε, χρειάζεται παντού, όχι μόνο στον στρατό. Σίγουρα αυτή η εικόνα θα έκανε τον Χίτλερ να δακρύσει από συγκίνηση καθώς θα του θύμιζε το Hitlerjugend, την οργάνωση της νεολαίας του Ναζιστικού Κόμματος στη Γερμανία, όπου στρατολογούσαν παιδιά από 14 ετών. Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που η τουρκική πολιτική σκηνή χρησιμοποιεί παιδιά και εφήβους για να περάσει συγκεκριμένο μήνυμα και να καταδείξει ότι οι τακτικές του σημερινού προέδρου έχουν τη στήριξη της νεολαίας της Τουρκίας. Ο Ερντογάν στις ομιλίες που δίνει σε διάφορα μέρη της Τουρκίας χρησιμοποιεί μικρά παιδιά τα οποία είτε ανεβαίνουν στη σκηνή μαζί του είτε του προσφέρουν λουλούδια.

Η τεχνική είναι γνωστή και έχει να κάνει με τη δύναμη της εικόνας, καθώς ένα παιδί που τρέχει να αγκαλιάσει έναν ηγέτη σημειολογικά στο κοινό δημιουργεί την αίσθηση της ελπίδας για το αύριο. Οι Τούρκοι γνωρίζουν να εκμεταλλεύονται ορθά αυτή την αίσθηση δημιουργώντας τα κατάλληλα ερεθίσματα για να προκαλέσουν το θυμικό του όχλου. Ας μη λησμονούμε πως δυο τουλάχιστον τουρκικές παραγωγές, οι οποίες έχουν προβληθεί και στην ελληνική τηλεόραση είχαν ως πρωταγωνιστές δυο μικρά παιδιά. Πρόκειται για την τουρκική δραματική σειρά Elif, όπου ένα εξάχρονο κορίτσι έχει χωριστεί από τη μητέρα του και για τη τηλεοπτική σειρά ΚΙΖΙΜ (στην Ελλάδα προβλήθηκε με τον τίτλο “Η κόρη μου”) όπου μια οκτάχρονη ψάχνει τον πατέρα της. Στην προσπάθεια του να δημιουργήσει μια νέα γενιά φανατικών με βάση το δόγμα του παντουρκισμού, ο Ερντογάν δεν διστάζει να καλέσει τους πολίτες της χώρας του να κάνουν τουλάχιστον τρία παιδιά, γνωριζοντας πως η δύναμη ενός έθνους βρίσκεται στην αύξηση του πληθυσμού μέσα από τις γεννήσεις. «Λένε πως είμαστε μεγάλη χώρα για να ενταχθούμε στην Ε.Ε. Δηλαδή τι να κάνουμε επειδή έτσι θέλει το κέφι τους εμείς πρέπει να γίνουμε μικρή χώρα; Γι αυτό δεν μιλάω άδικα και αναφέρομαι να κάνετε τρία παιδιά. Θα μεγαλώσουμε κι άλλο. Κι όσο μεγαλώνουμε θα γίνουμε και πιο δυνατοί», επεσήμανε σε ομιλία του στο συνέδριο Inovalig, ένα ετήσιο συνέδριο για την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία που έγινε τον περασμένο Μάιο στην Κωνσταντινούπολη.

Το 2017, στην προεκλογική του εκστρατεία ενόψει του δημοψηφίσματος για τη συνταγματική αναθεώρηση στην Τουρκία, σε ομιλία του στο Εσκίσεχιρ, στα νότια της Κωνσταντινούπολης, προέτρεψε τους Τούρκους που ζουν σε Ευρωπαϊκές πόλεις να κάνουν πέντε παιδιά, όπως είχε. «Αυτή είναι η καλύτερη απάντηση που μπορείτε να δώσετε στην αγένεια και την εχθρότητα που αντιμετωπίζετε», είχε τονίσει χαρακτηριστικά. 

 

Turkish President Recep Tayyip Erdogan stands with a young girl in military uniform as he speaks to his ruling party members, in Kahramanmaras, Turkey, Saturday, Feb. 24, 2018. (Murat Cetinmuhurdar/Pool Photo via AP)

Η εικόνα όμως που κυριολεκτικά και μεταφορικά είχε παγώσει τη Δύση ήταν η στρατολόγηση ενός μικρού κοριτσιού τον Φεβρουάριο του 2018.Το εξάχρονο παιδάκι, ντυμένο με στρατιωτική στολή και φορώντας στο κεφάλι τον μπορντό μπερέ των επίλεκτων δυνάμεων του τουρκικού στρατού, εμφανίστηκε στο πόντιουμ του συνεδρίου του κόμματος του Ερντογάν, όπου ο ίδιος μίλησε στους οπαδούς του κυρίως για την στρατιωτική επιχείρηση που τότε πραγματοποιούσε η Τουρκία κατά των Κούρδων στο Αφρίν της Συρίας. Η μικρούλα δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα δάκρυα της με αποτέλεσμα ο Τούρκος πρόεδρος να της δώσει μια σκληρή απάντηση. «Αυτοί που φορούν μπορντό μπερέ δεν κλαίνε» και της υποσχέθηκε ότι εάν μαρτυρήσει, θα τη τιμήσει, θεού θέλοντος, με την τουρκική σημαία. 

Οι εικόνες αυτές μας θυμίζουν έντονα παλαιότερα βίντεο φρίκης, τα οποία είχε κυκλοφορήσει στο διαδίκτυο η τζιχαντιστική οργάνωση DAESH (ISIS). Στα βίντεο που είχαν αναρτηθεί σε λογαριασμούς του DAESH αλλά και στο Dark Net, απεικονίζονταn παιδιά ηλικίας 8 ετών να κάνουν εφόδους κραδαίνοντας τουφέκια, να πυροβολούν και να μετακινούνται έρποντας σε θαμνώδεις εκτάσεις. Ήταν τα αποκαλούμενα ως λιοντάρια του χαλιφάτου, παιδιά τζιχαντιστών με τις νύφες του DAESH, αλλά και όσα είχαν αρπάξει από το παιδομάζωμα. Όπως είχε αναφέρει τότε ο επικεφαλής του Συριακού Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων: «Χρησιμοποιούν τα παιδιά διότι είναι εύκολο να τα υποβάλουν σε πλύση εγκεφάλου. Μπορούν να τα πλάσουν, (να τα μετατρέψουν) σε ο,τιδήποτε θελήσουν». Ουσιαστικά, ό,τι κάνει και ο Ερντογάν σήμερα. Μια τακτική που ακολουθούσε επί αιώνες η Οθωμανική Αυτοκρατορία μέσα από το devşirme.

Το παιδομάζωμα  

«Ανάθεμά σε, βασιλιά, και τρις ανάθεμα σε,
με το κακό οπόκαμες, και το κακό που κάνεις.
Στέλνεις, δένεις τους γέροντας, τους πρώτους τους παπάδες
Να μάσης παιδομάζωμα, να κάμης γενιτσάρους.
Κλαιν’ οι γοναιοι τα παιδιά, κ’ οι αδελφές τ’ αδέλφια,
Κλαίγω κ’ εγώ και καίγομαι και όσο θα ζω θα κλαίγω.
Πέρσι πήραν τον γιόκα μου, φέτο τον αδελφό μου». 

Δημοτικό τραγούδι από την Ήπειρο

Το παιδομάζωμα (devşirme, ντεβσιρμέ) ήταν οθωμανική πρακτική απαγωγής νέων αγοριών, κυρίως χριστιανών των Βαλκανίων, με σκοπό την ανατροφή τους ως στρατιωτών ή τη στελέχωση υπηρεσιών του σουλτάνου. Λεγόταν και «παιδολόγι» ή «γενιτσαριά».Ήταν κεντρικά οργανωμένη διαδικασία και εμπνευστής του υπήρξε ο Καρά Χαλίλ Πασάς, μεγάλος βεζίρης επί σουλτάνου Μουράτ Α΄ (βασ. 1359-1389). Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, στην «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ» αναφέρει πως το 1326 μετά την άλωση της Προύσας και τον θάνατο του Οσμάν, τη διακυβέρνηση των Τούρκων της Βιθυνίας ανέλαβε ο γιος του, Ορχάν, ο οποίος θεωρείται ιδρυτής του οσμανικού κράτους. 

Ο αδελφός του Ορχάν, Αλαεδδίν, κανόνισε τα θέματα ιματισμού των πολιτικών και στρατιωτικών, ώστε να διακρίνονται οι Οσμανίδες από τους Τουρκομάνους και, φυσικά, τους χριστιανούς. Ασχολήθηκε με τη συγκρότηση μόνιμου στρατού, που διαιρέθηκε σε τακτικό πεζικό, τους Πιαδέ ή Γιαγιά (πεζοπόρους) και σε άτακτο πεζικό, τους Αζάπ (παρόμοιους με τους Έλληνες ευζώνους) και σε τακτικό ιππικό, με τους σπαχήδες (ιππείς) και άτακτο ιππικό, από τους Ακιντζί (δρομείς). Τη φρικιαστική ιδέα για το παιδομάζωμα ήταν ο Καρά Χαλίλ Τσεντερλής, ο τότε αστυνόμος του στρατού, που κατάλαβε ότι το οσμανικό κράτος με τον ελάχιστο μωαμεθανικό πληθυσμό και τους ατίθασους Τουρκομάνους ως βάση του στρατού, θα ήταν εύκολος αντίπαλος για τους χριστιανούς αλλά και τους άλλους μωαμεθανούς. Έτσι, πρότεινε τη δημιουργία ενός προνομιούχου τάγματος πεζικού από εξισλαμισμένα χριστιανόπουλα, με σκοπό τη διατήρηση της πειθαρχίας στον στρατό. 

Στρατολογούνταν, λοιπόν, νεαρά αγόρια από χριστιανικές οικογένειες του οθωμανικού κράτους, τα οποία εξισλαμίζονταν και εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες κρατικές υπηρεσίες. Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα του καπίκουλου, ειδικότερα τους γενίτσαρους, ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν στο παλάτι του σουλτάνου. Τα όρια ηλικίας των αγοριών, όπως καταγράφονται σε διαφορετικές πηγές, εμφανίζουν σημαντικές αποκλίσεις, ενώ αναφέρεται ως κατώτατη ηλικία αυτή των οκτώ ετών και ως ανώτατη των είκοσι ετών. 

Ο καθηγητής Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος αναφέρει χαρακτηριστικά πως: «Επεκράτει η συνήθεια να λαμβάνεται ένα παιδί εξ εκάστης οικογενείας, τούτο όμως δεν ίσχυε πάντοτε και κατεστρατηγείτο. Ως επί το πλείστον ελαμβάνοντο τα παιδιά των πτωχότερων οικογενειών, καθ’ όσον οι ευπορώτεροι απηλλάσσοντο δια γενναίας δωροδοκίας προς τον Τούρκον αξιωματούχον. Τα αρπαζόμενα τέκνα έπρεπε να είναι υγιή σωματικώς και διανοητικώς. Οι στρατολόγοι ήρπαζον και όσα άρρενα παιδιά έπαιζον εις τους δρόμους ή ησχολούντο με αγροτικάς εργασίας. […] Εις την Ήπειρον, μετά την αναχώρησιν της κουστωδίας των στρατολόγων οι κώδωνες των εκκλησιών ήχουν πενθίμως, εις δε τας εκκλησίας εψάλλετο η νεκρώσιμος ακολουθία δια τους απαχθέντας ελληνοπαίδας». (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια για όλους, Τόμος Γ’, σελ. 84-85, Εποπτεία Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, Εκδόσεις: Γιοβάνη-Ζήκα)

Ο «φόρος αίματος» όπως ονομαζόταν αλλιώς η τακτική αυτή σε αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο ήταν μια από τις μεγαλύτερες πληγές για τον ελληνισμό. Τα παιδιά θεωρούνταν ως νεκρά πλέον από τους γονείς τους. Στην Ήπειρο μάλιστα, την πρώτη Κυριακή μετά την αρπαγή, οι γονείς πήγαιναν μαυροφορεμένοι στην εκκλησία, όπου ψαλλόταν νεκρώσιμη ακολουθία και εκφωνούνταν τα ονόματα των παιδιών που είχαν αρπάξει οι Τούρκοι. Αρκετές φορές μάλιστα οδήγησε τους υπόδουλους Έλληνες σε επανάσταση εναντίον των Τούρκων. Η Επανάσταση στην Ήπειρο καταγράφεται και από τον ιστορικό Κωνσταντίνο Σάθα, ο οποίος στο έργο του «Η ιστορία της Τουρκοκρατούμενης Ελλάδας» περιλαμβάνει τη σχετική διήγηση του Κύπριου αρχιμανδρίτη Κυπριανού για το θέμα.

Το τελευταίο καταγεγραμμένο παιδομάζωμα, όπως αναφέρεται στο δεύτερο τόμο της Εγκυκλοπαίδειας του Ισλάμ (The Encyclopedia of Islam, Brill Academic Publishers), είναι αυτό που επιχειρήθηκε στη Νάουσα το 1705,το οποίο έγινε και αιτία εξέγερσης των Ναουσαίων. Τότε, ο σουλτάνος Αχμέτ Γ΄ είχε διατάξει «τάχιστα περισυλλογή και αποστολή νέων γενιτσάρων» και για την περιφέρεια της Νάουσας υπήρχε η εντολή για επιλογή 50 νέων «κατά το κρατούν παλαιόν έθιμον». 

Οι Ναουσαίοι εξεγέρθηκαν υπό τον αρματολό Ζήση Καραδήμο και τους δύο γιούς του Βασίλη και Δημήτρη και σκότωσαν τον σελιχτάρη (τον υπεύθυνο του παιδομαζώματος) και τους δύο συνοδούς του. Σχημάτισαν σώμα από 100 και πλέον άνδρες και άρχισαν να ληστεύουν και να σκοτώνουν τους μουσουλμάνους στην ύπαιθρο των καζάδων Βέροιας και Νάουσας. Μετά από αυτό, οι Τούρκοι σχημάτισαν ένοπλο σώμα από 1.000 μουσουλμάνους που καταδίωξαν τους επαναστάτες και στα μέσα Ιουνίου τους περικύκλωσαν στα στενά της Αραπίτσας κοντά στη Νάουσα. Στη μάχη που έγινε σκοτώθηκε ο Ζήσης Καραδήμος, ενώ οι γιοί του και άλλοι συνελήφθησαν και σκοτώθηκαν μέσα στη Βέροια. Αυτό είναι το τελευταίο γνωστό περιστατικό επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μέχρι τις μέρες μας όπου δημιουργείται μια νέα γενιά γενίτσαρων στη γειτονική Τουρκία κατά τα πρότυπα του DAESH αλλά και του Χίτλερ. 

Επίλογος

Για όλους εκείνους που δεν κατανοούν για ποιο λόγο γίνεται ο παιδικός προσηλυτισμός, πέρα από το προφανές του φανατικού στοιχείου, υπάρχουν και στοιχεία στρατηγικής που έχουν να κάνουν με την παιδική ηλικία και το πόσο δύσκολα ένας στρατιώτης ή ένας ενήλικος μπορεί να αντιμετωπίσει τα παιδιά με την ίδια βία που θα χρειαστεί απέναντι σ΄ένα συνομήλικό του.

Ήδη σήμερα και ενώ θεωρείται ότι το DAESH έχει καταρρεύσει, ουδείς μπορεί να πει με βεβαιότητα που βρίσκονται τα λιονταράκια του χαλιφάτου, τα οποία είχαν εκπαιδευτεί άριστα. Ενδέχεται πολλά από αυτά, ως σύγχρονοι γενίτσαροι, να έχουν περάσει μέσω της Τουρκίας στις δυτικές κοινωνίες.

Εκτός, όμως, από την χρησιμοποίηση των παιδιών ως πολεμική μονάδα, η χρήση τους και ως ανθρώπινες ασπίδες λανσαρίστηκε από τους Ισλαμιστές σε μια προσπάθεια να επηρεάσουν την κοινή γνώμη σε μαζικό επίπεδο. Η εικόνα ενός παιδιού που έχει τραυματιστεί ή/και σκοτωθεί από επίθεση ομάδων στρατού, μπορεί να καταφέρει ένα συντριπτικό πλήγμα ως Ψυχολογική Επιχείρηση Πολέμου πολύ πιο ισχυρό, ως αντίκτυπο, ακόμα και από μια επίθεση 10 λόχων. Η νίκη, άλλωστε, επί της κοινής γνώμης ήταν και ο λόγος της ήττας των ΗΠΑ στο Βιετνάμ με παρόμοιες εικόνες. Η χρήση παιδιών σε ένα τέτοιο πολεμικό εγχείρημα οδηγεί σε σίγουρη νίκη, καθώς γίνεται κατανοητή μέσω μιας δυτικής οπτικής που θέλει το παιδί προστατευόμενο, ενώ αντίστοιχα στην χώρα που σκοτώνονται, λαμβάνονται ως «υπέρτατες θυσίες» σε ένα ιερό πόλεμο. 

Ας μη λησμονούμε, επίσης, πως το 1943 στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μετά την πανωλεθρία στο Σοβιετικό μέτωπο, ο Γιόζεφ Γκαίμπελς διέταξε την εκκίνηση του σχεδίου «Ολοκληρωτικού πολέμου». Oι Γερμανοί, άλλωστε, δεν είχαν διστάσει να στρατολογήσουν τη γερμανική νεολαία από τα SS camps αρχικά, για χρήση στις πίσω γραμμές του μετώπου, προωθώντας την ιδέα του «ήρωα-νέου» που θα προστατεύσει την πατρίδα του, από τις ορδές των ξένων που ήθελαν να τελειώσουν το όνειρο της Βαυαρικής κυριαρχίας.Το αποτέλεσμα ήταν στο τέλος του πολέμου η μαζική χρησιμοποίηση εφήβων στον πόλεμο αυτό, σε μια προσπάθεια να διασωθεί το ναζιστικό βδέλυγμα. 

Η είσοδος άλλωστε παιδιών σαν ένα είδος «πέμπτης φάλαγγας» απέναντι σε μια κοινωνία συμπαγής και κλειστή σε εξωτερικές παρεμβάσεις, μπορεί να γίνει με την παρουσία τους σε βάθος χρόνου, όπου πλέον θα έχουν την δυνατότητα να παρεισφρήσουν σε δομές και κοινωνική συνοχή της εκάστοτε χώρας και να παίξουν τον καταλυτικό ρόλο σε μελλοντικές δράσεις προς όφελος επιτιθεμένων, αφού θα γνωρίζουν πολύ καλά και εκ των έσω τον «εχθρό». Δυστυχώς, αυτό είναι ένα θέμα που δύσκολα μπορεί να γίνει αντιληπτό από πολίτες του Δυτικού κόσμου, όπου η κοινωνία βασίζεται στην προστασία των παιδιών μας απέναντι σε κάθε απειλή. Ακόμα και αν αυτό το παιδί δεν είναι δικό μας.

Γιώτα Χουλιάρα για το Geopolitics and Daily News