-------------------------------------
συνέχεια από το Α μέρος
Γράφουν οι Γεώργιος Χ. Μπάλτος και Ιωάννης Βιδάκης
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΟ ΜΟΤΙΒΟ
Όπως προαναφέρθηκε, η ηγεσία του Ρ.Τ. Ερντογάν, ιδιαίτερα στον απόηχο της εις βάρος του απόπειρας πραξικοπήματος του 2016, εξελίχθηκε εχθρικά τόσο απέναντι στην εθνική όσο και στην θρησκευτική ετερότητα. Οι θρησκευτικές μειονότητες απομονώθηκαν από την σουνιτική πλειοψηφία, ενώ η οξεία αντι-δυτική και αντι-ευρωπαϊκή ρητορική φανατίζει δραστικά ένα συνολικά αντι-χριστιανικό ρεύμα. Σημειώθηκε προηγούμενα ότι η ατζέντα του AKP εκτιμήθηκε από πολλούς ερευνητές ως επιφανειακά ισλαμική, σε απόσταση από το να χαρακτηριστεί ισλαμιστική, περιέχουσα δηλαδή φονταμενταλιστικό κήρυγμα μισαλλοδοξίας (Hoff, 2018). Η αρχική εκείνη εκτίμηση σταδιακά ανακαλείται, καθώς ο ερντογανισμός εξαπλώνεται από τα σχολεία έως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τις ένοπλες δυνάμεις, προσλαμβάνοντας τόσο φονταμενταλιστικά σε θρησκευτικό επίπεδο όσο και αντίστοιχα ακραία εθνικιστικά χαρακτηριστικά στην τρέχουσα πολιτική και γεωπολιτική της χώρας (Eibner, 2011).
Ετούτο το σχόλιο, ωστόσο, αναζητεί ένα επαναλαμβανόμενο ιστορικό μοτίβο, το οποίο στην προκειμένη περίπτωση δεν αφορά μόνο τους κύκλους του κεμαλικού ή του οθωμανικού φαινομένου, αλλά και των δύο, στον βαθμό που συναντιούνται προοδευτικά σε έναν κοινό τόπο, αυτόν της αυταρχικής ηγεσίας και της εδραίωσης απολυταρχικών καθεστώτων. Οι ερμηνευτικές προσπάθειες εκκίνησαν από την σύγκρουση κεμαλισμού και οθωμανισμού, αλλά διαβλέπεται μια στερεοτυπική ομοιότητα σε ποιοτικά χαρακτηριστικά των δύο αντιμαχόμενων εθνικο-πολιτικών δογμάτων, συνισταμένη απολυταρχισμού, κομματικού εξτρεμισμού και φαύλων κύκλων βίας και διαφθοράς.
---------------------------------------------
ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΟΤΡΟΠΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΝΑΣΜΟΥ
Με επίκεντρο την άσκηση ψυχολογικής πίεσης από επιβουλές επεκτατικών γειτονικών κρατών, ένα ακόμη αξιοπρόσεκτο πεδίο έρευνας μπορεί να εστιάσει στην συλλογική στάση του Νεοέλληνα απέναντι στον ψυχολογικό εκφοβισμό από το ενδεχόμενο ένοπλης αναμέτρησης. Με άλλα λόγια, πόσες θυσίες είναι διατεθειμένοι να πραγματοποιήσουν οι Τούρκοι ή οι Έλληνες πολίτες για να υπηρετήσουν εθνικά συμφέροντα ή για να διατηρήσουν κλίμα ειρήνης και εμπιστοσύνης, ποιο είναι το «προφίλ» τους σε σχέση με την ετοιμότητα να εμπλακούν σε καταστάσεις επείγοντος ή διαχείρισης κρίσεων.
Η μελέτη του Hofstede (HofstedeInsights, 2019) για τις ψυχολογικές προδιαθέσεις των λαών και την στάση ζωής που καλλιεργεί η κουλτούρα τους είναι αποκαλυπτική και θα μπορούσε να αποτελέσει εφαλτήριο για περισσότερη και βαθύτερη έρευνα στο πλαίσιο ποσοτικής και ποιοτικής εξέτασης ποικίλων εκφάνσεων των ελληνοτουρκικών διαφορών. Για παράδειγμα, η διάσταση «Αποφυγή Αβεβαιότητας» (“Uncertainty Avoidance”) σχετίζεται με τον τρόπο με τον οποίο μια κοινωνία αντιμετωπίζει το άγνωστο κι επισφαλές μέλλον. Αυτή η ασάφεια φέρνει μαζί της την ανησυχία και οι διαφορετικές κουλτούρες έχουν καθεμία εκπαιδευτεί να αντιμετωπίζουν την πίεση, την δυσκολία ή την απειλή με συγκεκριμένους τρόπους. Ο βαθμός στον οποίο τα μέλη μιας κουλτούρας αισθάνονται ότι απειλούνται από διφορούμενες ή άγνωστες καταστάσεις, έχοντας δημιουργήσει πεποιθήσεις και θεσμούς για να τις αποφύγουν, αντανακλάται ως εκτίμηση/βαθμολογία για την «Αποφυγή Αβεβαιότητας» και καθορίζει εν πολλοίς την αντίδραση πολιτικών και πολιτών σε εχθρική συμπεριφορά από ή προς άλλες χώρες.
Στο σχετικό συγκριτικό γράφημα κατωτέρω παρατηρούμε ότι η Ελλάδα έχει σε ορίζοντα 20ετίας τον υψηλότερο βαθμό στην «Αποφυγή Αβεβαιότητας», ήτοι 100, που σημαίνει ότι ως έθνος οι σύγχρονοι Έλληνες δυσφορούν απέναντι σε διφορούμενες καταστάσεις, δηλαδή ενδεχόμενα υπερτιμούν την σταθερότητα και την ευδαιμονία. Από μια τέτοια διαπίστωση εκκινεί και η κριτική ότι οι Νεοέλληνες ηγέτες-αρμόδιοι για την χάραξη εξωτερικής πολιτικής, πλειοδοτούν προς την κατεύθυνση του κατευνασμού (appeasement) αντί της αποτροπής (deterrence) με κάθε μέσο, ενδεχόμενα και με υποχωρήσεις, για χάρη της ειρήνης (Λαμπρόπουλος, 2019).
Η Τουρκία σημειώνει 85 σε αυτή την διάσταση, που για τους συγκεκριμένους ερευνητές αντιπροσωπεύει λιγότερο άγχος απέναντι σε κρίσεις και ανατροπές, καθώς η ανησυχία ελαχιστοποιείται με την χρήση πολλών τελετουργιών, σε αναφορά για παράδειγμα με συμβολισμούς σουλτανικής μεγαλοπρέπειας και οθωμανικής νοσταλγίας. Τα επικρατούντα κοινωνιολογικά πρότυπα μπορεί να φαίνονται κατά κάποιον τρόπο υπερβολικά και με πολλές μεταφυσικές αναφορές, αλλά συχνά πρόκειται για παραδοσιακά κοινωνικά στερεότυπα, τα οποία υποβοηθούν και στην κοινωνική συνοχή και στην εμπιστοσύνη προς τις ηγεσίες που επιδεικνύουν μεγαλείο και πυγμή (Hofstede, 1980; Karakaya, 2018). Η ίδια δια-πολιτισμική θεώρηση επηρεάζει ενδεχόμενα και το είδος της επιλεγόμενης συνειδητά ή ασύνειδα μορφής στρατηγικής αποτροπής.
Ευτυχώς για την αυτοσυντήρηση της ελληνικής πολιτείας, η απροκάλυπτη, εριστική και εμπρηστική πολιτική bullying που ασκεί ο νεο-οθωμανισμός σε ποικίλα σημεία από τα Βαλκάνια ως τη Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική, έχει αφυπνίσει μια δημιουργική ανησυχία στην ελληνική κοινωνία, πιθανόν αναστρέφοντας τα αποτελέσματα των ερευνών που σημειώθηκαν προηγουμένως. Εν ολίγοις, ο εκφοβισμός από έναν bully συχνά καταλήγει σε βάρος του, καθώς η υπεροψία και η αμετροέπεια στην διάρκεια σύνολης της ιστορίας ενεργοποιούν συλλογικά αντανακλαστικά σε έθνη και κοινωνίες που συνειδητοποιούν την καταπίεση και της αντιστέκονται.
Στον αντίποδα, και σε σχέση με τα χαρακτηριστικά της τουρκικής κοινωνίας, μια σειρά από αποκαλούμενους και «αστικούς μύθους» που επικρατούσαν κι εφησύχαζαν την ελληνική κοινή γνώμη, παρήλθαν, και τουλάχιστον κρίθηκαν πια ανενεργοί. Για παράδειγμα, ότι η Τουρκία θα «κοινωνικοποιείτο» καθώς θα προσέγγιζε την ΕΕ και το πλούσιο πολιτικό και εμπορικό κεφάλαιο της τελευταίας, ότι η Τουρκία απειλεί και μεγαλοστομεί για λόγους «εσωτερικής κατανάλωσης» κι επιρροής αλλά «δεν το εννοεί», ότι δεν αναλαμβάνει υψηλού κινδύνου ρίσκα και επιχειρεί μόνον κατόπιν άδειας από τις υπερδυνάμεις, ότι δεν χρησιμοποιεί τον δικό της στρατό σε περιφερειακές εμπλοκές αλλά μόνο επιχειρεί διά αντιπροσώπων, ή ότι υφέρπουν στην κοινωνία της κρίσιμες δημοκρατικές μάζες που θα μπορέσουν αργά ή γρήγορα να αναστρέψουν τον απολυταρχικό κατήφορο, κ.λπ.
Οι γεωπολιτικές εξελίξεις είναι δυναμικές: Τίποτε στην διεθνή πολιτική σκηνή δεν είναι μόνο λευκό ή μαύρο, και μακάριοι όσοι δύνανται συγχρόνως να σέβονται το διεθνές δίκαιο, την δημοκρατία και τις ανθρωπιστικές αξίες αλλά και να διατηρούν ετοιμότητα αναγνώρισης, εκτίμησης και αντίδρασης σε επιβουλές βαρβαρικές και καταστροφικές. Στην Τουρκία, δυστυχώς για την ίδια και για την περιφέρειά της, υφίσταται μια κρίσιμη λαϊκή μάζα που πέρα από τους καθησυχαστικούς μύθους που προαναφέραμε, διατίθεται να κυβερνηθεί δυναστικά και απολυταρχικά. Ο Bob Altemayer στο έργο του «The Authoritarian Specter» περιέγραψε ως πιο δραστικό παράγοντα πρώτα τους λαούς που διατίθενται στους αυταρχικούς ηγέτες παρά τους ίδιους τους δυνάστες (Altemeyer & Altemeyer, 1996). Τα γνωρίσματα αυτών των πολιτικών οπαδών που εμφατικά σημείωσε είναι η υποτακτικότητα, ο κομφορμισμός αλλά και η επιθετικότητα.
--------------------------------------------
ΠΟΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ «ΔΥΟ ΤΟΥΡΚΙΕΣ»
Από μια τέτοια οπτική των πραγμάτων, η ιστορία εντέλει θα καταδείξει, εν είδει επιλόγου, την απάντηση σε ένα από τα πιο καυτά ερωτήματα που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες, και όχι μόνον, ελληνοτουρκικές σχέσεις, δηλαδή ποια από τις «δύο Τουρκίες» είναι πιο «ασφαλής», ή και λιγότερο απειλητική ως γείτονας: Η πάλαι ποτέ Τουρκία της κεμαλικής παράδοσης και του βαθέος στρατο-κράτους ή η κυβερνώσα μεταμοντέρνα αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με το περιούσιο στρατηγικό βάθος που «καπνίζει στις στέγες των σπιτιών από τις υπερκαυκάσιες στέπες ως τα έγκατα της Ανατολίας στις παρυφές του ματωμένου Ευφράτη», οριοθετώντας τα κατά τον Ρ.Τ. Ερντογάν «σύνορα της καρδιάς», τα οποία ωστόσο δεν σέβονται ιστορικά δικαιώματα και διεθνή δίκαια άλλων λαών;
Η πρώτη είναι «γνωστή και προβλέψιμη», εριστική και διεκδικητική, η δεύτερη μοιάζει με μωσαϊκό από αντιφάσεις που ζυγοσταθμίζει ισλαμισμό και σοσιαλισμό, καπιταλισμό και ευρωπαϊσμό, πατριωτισμό και παντουρκισμό, άγνωστη ακόμη και «απρόβλεπτη», όχι όσον αφορά τις ούτως ή άλλως διατυμπανιζόμενες και σταδιακά υλοποιούμενες επεκτατικές προθέσεις της, αλλά αναφορικά με τις διαστάσεις του ρίσκου που αναλαμβάνει και την ευελιξία στην διαμόρφωση και διαχείριση πρόσκαιρων συμμαχιών που μεταφορικά χαρακτηρίζονται ως «λυκοφιλίες». Δεδομένης της σχετικότητας και των εκπλήξεων που επιφυλάσσει η ιστορία, η πρόβλεψη είναι σχεδόν αδύνατη, έχει εντούτοις εξαιρετική σημασία να γνωρίζουμε τα γεγονότα, τα αίτια και τα κίνητρα που εξέθρεψαν είτε τον κεμαλισμό είτε τον οθωμανισμό και τη νεότερη ερντογανική εκδοχή του, καθώς και τις δυνατότητες ή τις αδυναμίες τους, χάριν όχι της πρόβλεψης αλλά της πρόληψης ιστορικών καταστροφών και περαιτέρω διασάλευσης της ειρήνης και της ευημερίας στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή (Ifantis, 2013).
Τα κρίσιμα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα ισχύος για το δίπολο κεμαλική-ερντογανική Τουρκία σε συνάρτηση με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις συνοψίζονται στον παρακάτω πίνακα και επιβεβαιώνουν τον αυξημένο κίνδυνο που διέρχεται η σταθερότητα και η ειρήνη στην Ανατολική Μεσόγειο σε συνάρτηση με τις ιδιαιτερότητες της τουρκικής γεω-στρατηγικής κατά τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα (Μπάλτος, 2019b).
------------------------------------------
Οι τουρκικές εξωτερικές πολιτικές διαχρονικά πλέον διαμορφώνονται από την σύγκρουση και την σύνθεση, σε μια λογική ποσόστωσης επιμέρους κεμαλικών με οθωμανικά στοιχεία, οπότε ουσιαστικά κρίνονται γενικά επί το πλείστον κεμαλικές (νεοτουρκικές) ή επί το πλείστον οθωμανικές (νεο-οθωμανικές). Στην συνέχεια, τα κέντρα λήψης αποφάσεων προσαρμόζονται και «στρατεύονται» στην πλευρά της επικρατούσας εθνικής ιδεολογίας και πολιτικής. Ο οθωμανισμός, με βάση την κυκλικότητα στις ιστορικές εμφανίσεις και την κρυφή διαδρομή του στο υπογάστριο και υπό τη σκιά του κεμαλισμού, επανεμφανίστηκε και επικράτησε πολύπλευρα επειδή οι νεο-οθωμανικές βλέψεις συνυφαίνονται με μια αυτοκρατορική ρητορική και πρακτική, η οποία εύλογα δημιουργεί εμπλοκές μιας απολυταρχικής προοπτικής σε αντίθεση με κάθε σύγχρονη δημοκρατία. Με αυτόν τον τρόπο εξηγούνται και οι αντιφάσεις μεταξύ της ασκούμενης ηγεμονικής/σουλτανικής πολιτικής και των εδραιωμένων θεσμίσεων που χαρακτηρίζουν τις έννοιες του έθνους-κράτους και του κράτους δικαίου.
Μια ακόμη προσέγγιση εργασίας, η αναβίωση του αποκαλούμενου Ανατολικού Ζητήματος, η οποία περιλαμβάνει τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης της Τουρκίας ένεκα του κουρδικού ζητήματος κι όχι μόνον, ολιστικά καταδεικνύει ένα αξονικό πρόβλημα της τουρκικής πολιτείας και την ιδιαίτερη επικινδυνότητα των νεο-οθωμανικών πολιτικών δυνάμεων σε συνδυασμό με τις σχετικές γεω-στρατηγικές υπερδυνάμεων και περιφερειακών δυνάμεων (Macfie, 2014). Οι νεο-οθωμανοί δεν είναι το διάλειμμα στην πορεία του κεμαλισμού, αλλά αντίστροφα, ενώ ο ερντογανισμός υλοποιεί επεκτατικά σχέδια υπερεθνικισμού με ακόρεστη «όρεξη ρίσκου». Η νεο-οθωμανική Τουρκία είναι πιο απειλητική για τα ελληνικά συμφέροντα λόγω του ανεξέλεγκτου των γεωστρατηγικών της. Ωστόσο, η υπεροψία των ηγετών και η μισαλλοδοξία των εθνών επιφέρει νέμεση, αλλά έως την πραγματοποίησή της, θυσιάζονται αθώοι, μαζί και η ειρήνη και η ευημερία των λαών...
Βιβλιογραφία:
-Akyol, M. (2007). What made the Gülen Movement possible. Yilmaz, Ihsan et al, 22-45.
-Altemeyer, R. A., & Altemeyer, B. (1996). The Authoritarian Specter: Harvard University Press.
Atlı, A. (2016). TURKEY IN THE FIRST WORLD WAR. Retrieved from http://www.turkeyswar.com/navy/navydevelopment/
-Botelho, G. (2015). Russia, Turkey trade accusations over who bought oil from ISIS. CNN, December, 2.
-Eibner, J. (2011). Turkey's Christians under Siege. Middle East Quarterly, 18(2), 41.
-Fotakis, Z. (2005). Greek Naval Strategy and Policy 1910-1919: Routledge.
-Hoff, A.-C. (2018). Turkey Turns On Its Christians. Retrieved from https://www.meforum.org/7243/turkey-turns-on-its-christians
-Hofstede, G. (1980). Culture's Consequences: International Differences in Work-Related Values: SAGE Publications.
-HofstedeInsights. (2019). Culture Compass. Retrieved from https://www.hofstede-insights.com/country-comparison/greece,turkey/
-Ifantis, K. (2013). The US and Turkey in the fog of regional uncertainty.
-Karakaya, Y. (2018). The conquest of hearts: the central role of Ottoman nostalgia within contemporary Turkish populism. American Journal of Cultural Sociology, 1-33.
-Karkazis, J., Baltos, G., & Vidakis, I. G. (2017). Η χάραξη της τουρκικής γεωπολιτικής ως προϊόν ηγετικής φιλοδοξίας και πρόκληση έναντι παραδοσιακών μεθόδων διαχείρισης κινδύνου και μέτρησης ισχύος. Foreign affairs: the Hellenic edition, 94-115.
-Linz, J. J. (2000). Totalitarian and Authoritarian Regimes: Lynne Rienner Publishers.
-Macfie, A. L. (2014). The Eastern Question 1774-1923: Revised Edition: Taylor & Francis.
-Shiner, L. (2019). F-35: What The Pilots Say. Retrieved from https://www.airspacemag.com/military-aviation/f-35-faces-most-critical-t...
-USΑ. (2019). 2019 Country Reports on Human Rights Practices: Turkey. Retrieved from https://www.state.gov/reports/2019-country-reports-on-human-rights-pract...
-Vidakis, I. (2015). The Origins of Energy Security: British Energy Policy in the Middle East (Selling the Same Horse Three Times!). Sosyoekonomi, 23(25), 31-46.
-White, J. (2017). Spindle Autocracy in the New Turkey. Brown Journal of World Affairs, 24(1), 23-37.
-White, J. B. (2011). Islamist Mobilization in Turkey: A Study in Vernacular Politics: University of Washington Press.
-Καθημερινή. (2018). ΟΗΕ: Eκθεση καταπέλτης για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Τουρκία - Η αντίδραση της Αγκυρας. Retrieved from https://www.kathimerini.gr/954820/article/epikairothta/kosmos/ohe-ek8esh...
-Λαμπρόπουλος, Κ. (2019). Η στρατηγική επιλογή της αποτροπής έναντι της αναθεωρητικής Τουρκίας. Foreign Affairs, The Hellenic Edition. Retrieved from https://www.foreignaffairs.gr/articles/72241/konstantinos-th-lampropoylo...
-Μπάλτος, Γ. (2019a). Tο στρατήγημα και η στρατηγική της Τουρκίας για μια "γαλάζια πατρίδα": Η ολιστική αποτροπή της θαλάσσιας υπερισχύος πριν αποφέρει "γεωγραφικά ντετερμινιστικά" αποτελέσματα. Foreign Affairs, The Hellenic Edition(60).
-Μπάλτος, Γ. (2019b). Γεω-οικονομικές και γεω-στρατηγικές δυναμικές: Εφαρμογή στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή: Ο οθωμανισμός και ο κεμαλισμός ως κύριοι εθνικοί ιδεολογικοί άξονες του τουρκικού κράτους. Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Σχολή Επιστημών της Διοίκησης.
πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου